Artykuły

Witkacy: pajac czy geniusz?

Kuzynce swojej żony, Magdalenie Samozwaniec, wysyła raz kartkę z fotografią olbrzymiej d…. Prokurator Piernikarski ostrzega po przyjacielsku, że cenzura ją skonfiskuje i Stach będzie miał postępowanie karne za obrazę moralności. Żarty zawsze uchodzą mu płazem, ale zawistnicy i ważniacy widzą w nim kabotyna, snoba albo pajaca.

Przemysław Pawlak

Skarb. Archeologiczna historia depozytów

Najstarsze liczą tysiące lat, odkrywane są w różnych miejscach i okolicznościach. Czasem to tylko kilkanaście monet, ale zdarzają się też znaleziska zawierające kilogramy złota, srebra i brązu. Skarby fascynują ludzi od pokoleń. Czym są, dlaczego je składano i co wie o nich archeologia?

Brytyjski liberalny imperializm?

Kompania Wschodnioindyjska cieszyła się szerokimi uprawnieniami, które daleko wykraczały poza tradycyjny handel. I zarabiała miliony. Jednak nie wszyscy Brytyjczycy pochwalali działalność korporacji...

Caroline Elkins

Wielki Książę Konstanty: Pół człowiek, pół zwierzę dla pół-państwa

Od tego, od wykonania wyroku śmierci na Wielkim Księciu, miało się wszystko zacząć. To napędziłoby całą akcję, nie pozwoliło się jej zatrzymać w pół kroku. Dlaczego Konstanty przeżył tę listopadową noc?

Jan Maciejewski

Rokosz Lubomirskiego

Jan Jabłonowski cieszył się z awansu, a w Rzeczpospolitej wrzało. Zbliżała się ostateczna rozgrywka pomiędzy dworem a Jerzym Sebastianem Lubomirskim.

Jakub Jędrzejski

Assassin’s Creed: Shadows – marketingowy chaos okiem historyka

Kontrowersje wokół postaci Yasuke są tylko wierzchołkiem góry lodowej. Twórcy Assassin’s Creed: Shadows dopuścili się szeregu rażących błędów i zaniedbań wobec japońskiej historii i kultury, których nie da się wytłumaczyć celową fikcją historyczną na potrzeby gry.

Patryk z Irlandii – między historią a legendą

Dzień Świętego Patryka jest najczęściej obchodzonym świętem narodowym poza granicami macierzystego państwa. Jednak co naprawdę wiemy o św. Patryku? Patron Irlandii wcale nie był pierwszym biskupem na wyspie, a chrześcijaństwo było tam obecne już wcześniej.

Jeden z najbardziej drastycznych eksperymentów w historii. Kosztował życie ponad 2 miliony osób

W czasie, gdy uwaga świata skierowana była na Wietnam i rozgrywającą się tam wojnę, w sąsiedniej Kambodży rozgrywał się prawdziwy horror. W 1975 roku władzę w tym kraju objęło tajemnicze ugrupowanie Czerwonych Khmerów, które ogłosiło, że zamierza stworzyć „najczystsze i najbardziej sprawiedliwe społeczeństwo w historii”. Do realizacji tego celu sięgnęło po wyjątkowo brutalne środki.

Paweł Nowosad

Jaki porządek zaprowadzili w Uzbekistanie Sowieci?

Walczyli z religią i obyczajami. Zmieniali język, alfabet, prawo i administrację. Wtrącali do więzień i zabijali. Jak kształtowała się polityka narodowościowa Związku Radzieckiego w Uzbekistanie? Czy ludność lokalna organizowała jakiś ruch oporu?

Tadeusz Stawujak

Czech, bez którego nie byłoby Polski

To jedna z najciekawszych postaci średniowiecznej Europy. Wojciech – przyjaciel cesarza Ottona III, książę, biskup – świadomie wybrał drogę ascezy i męczeństwa. Kim tak naprawdę był? Życiowym nieudacznikiem, niepoprawnym marzycielem, a może wpływowym politykiem?

Jan Hlebowicz

Polskie ultimatum wobec Litwy

Stosunki polsko-litewskie w dwudziestoleciu międzywojennym były bardzo specyficzne. Choć dużo się o nich mówiło – oficjalnie nie istniały. W marcu 1938 r. doszło jednak do przełomu…

Michał Przeperski

Zapomniany skarb wikingów spod Elbląga

Nie wszyscy wiedzą, że pod dzisiejszym Elblągiem we wczesnym średniowieczu znajdowała się osada Truso, którą zamieszkiwali Skandynawowie. Jeszcze mniej osób słyszało, że odkryto tam skarb. Oprócz arabskich monet znalazła się tam jedna perska drachma…

Pułkownik Leopold Lis-Kula – heros II RP

Pisano o nim pieśni, jego imieniem nazywano szkoły, ulice, place. Leopold Lis-Kula był jednym z największych bohaterów II RP i jednocześnie najmłodszym pułkownikiem Wojska Polskiego, wybitnym legionistą i żołnierzem Polskiej Organizacji Wojskowej.

Paweł Rzewuski

Historia Grenlandii w pigułce: dzieje największej wyspy świata

Historia Grenlandii jest znacznie ciekawsza, niż pełny szkolnych stereotypów obraz bezkresnych lodowców i Inuitów żyjących w Igloo. W pradziejach wyspę przemierzały społeczności łowców, później kolonizowali ją wikingowie, a swoje wpływy zaznaczyli tam też Holendrzy, Brytyjczycy i Amerykanie.

Początek 1942 roku: Japończycy w natarciu

Po ataku na Pearl Harbor Japończycy szybko poszerzali swoje zdobycze na południowym Pacyfiku. Siły amerykańskie były w rozsypce…

Craig Symonds

Trump kontra Kim. Zderzenie osobowości?

Spotkanie Donalda Trumpa i Kim Dzong Una w czerwcu 2018 roku odbiło się szerokim echem na całym świecie. Poprzedziły go długie miesiące przepychanek politycznych. Obaj mieli coś do udowodnienia. Zderzenie silnych charakterów czy zręcznych trybunów ludowych o silnym zapleczu?

Jung H. Pak

Wojna w Utah – mormoni kontra rząd

Dramatyczne wydarzenia, które rozegrały się w Utah w latach 1857–1858 są przykładem na to, jak nieporozumienie i brak komunikacji mogą doprowadzić do tragedii.

Czy Engels wykreował wizerunek „Kapitału” Marksa?

Gdy Engels otrzymał od Marksa pierwszą wersję „Kapitału”, odesłał mu z ją z miażdżącymi komentarzami i licznymi zakreśleniami. Praca spotkała się z chłodnym przyjęciem, jednak Engels rozpoczął swoistą kampanię reklamową...

Krzysztof Iszkowski

Niezwykła rodzina z Drohobycza. Uratowała przed Holocaustem 39 Żydów

W odróżnieniu od wielu podobnych historii ta miała pozytywne zakończenie. W czasie II wojny światowej rodzina Wołosiańskich z Drohobycza zaangażowała się w pomoc Żydom, ukrywając w piwnicy 39 z nich. Co więcej – kryjówka znajdowała się w bloku, w którym mieszkał Niemiec. Mimo to wszystkim udało się przeżyć.

Joanna – kobieta, która została papieżem?

Czy popularna w średniowieczu legenda o kobiecie rządzącej Kościołem jako papież Jan VIII ma w sobie ziarno prawdy?

Paliwo dla wojny, groby w lasach. Mroczna przeszłość Polic

W latach 1943-1944 zakład Hydrierwerke Pölitz produkował od 15% do nawet 20% całego paliwa syntetycznego powstającego w III Rzeszy. Ceną za produkcję paliwa oraz oleju napędowego dla Luftwaffe, Kriegsmarine i Wehrmachtu było życie polskich robotników przymusowych.

Operacja „Żelazo”. Jak komuniści okradali Zachód

To jeden z największych przekrętów gospodarczych PRL. W latach 70. XX wieku współpracownicy wywiadu PRL przeniknęli do struktur przestępczych w państwach zachodnich i poprzez różnego rodzaju bójki i napady ograbiali je z pieniędzy i kosztowności. Skradzione w ten sposób środki miały zwiększyć rezerwy walutowe PRL i wzmocnić działalność wywiadu. W praktyce zostały rozkradzione ponownie – przez komunistycznych aparatczyków.

Wojna secesyjna: najkrwawszy konflikt w historii USA

Wojna secesyjna to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Stanów Zjednoczonych. Konflikt ten pochłonął więcej ofiar wśród Amerykanów niż obie wojny światowe łącznie. Wprowadzono wówczas obowiązkowy pobór do wojska, doszło też do znacznych przeobrażeń gospodarczych i politycznych.

Michał Danowski

Weronika Kulczewska-Rastaszańska

Najsłynniejszy „Dracula” w historii. Olśniewające wcielenie wampira

Aktorowi ta rola przyniosła sławę, ale i sporo problemów…

Kot: myszołap, towarzysz, symbol

Towarzyszą człowiekowi od blisko sześciu tysięcy lat, ale nigdy nie dały mu się całkowicie podporządkować. Chronią przed szkodnikami, współtworzą domową atmosferę. Trudno się domyślić, że tak niepozorne zwierzę, jakim jest kot, ma tak bogatą i pełną zwrotów akcji historię. Dziś obchodzony jest Światowy Dzień Kota.

Katarzyna Matóg

Thurgood Marshall: pierwszy czarnoskóry sędzia SN w USA

Thurgood Marshall przeszedł do historii jako pierwszy czarnoskóry sędzia Sądu Najwyższego USA. Mimo ogromnych sukcesów w sądownictwie, przez całe życie mierzył się z uprzedzeniami – zdarzało się, że nawet w środowisku prawniczym mylono go z pracownikiem technicznym.

Daniel Wojciech Dudek

CIA i Organizacja Gehlena

Amerykanie zdecydowali się wykorzystać wiedzę Reinharda Gehlena i innych oficerów SS, SD, Gestapo i Werhmachtu. Wszystko w celu rozpoznania sowieckich zamiarów w rozpoczynającej się właśnie zimnej wojnie. Nie wszyscy byli z tego powodu zachwyceni…

Danny Orbach

Magdalena Mikrut-Majeranek

Karol Godula – „król cynku” i „śląski Rockefeller”

Karol Godula to postać, która wywarła olbrzymi wpływ na dzieje górnośląskiego przemysłu. Był nie tylko pionierem rozwoju przemysłu cynkowego na Górnym Śląsku, ale też deputowanym i wicestarostą. Towarzyszyła mu jednak aura tajemniczości. Kim był „śląski Rockefeller”?

Niepełnosprawność w starożytnym Egipcie

Choć starożytny Egipt kojarzy się dziś z silnymi, zdrowymi budowniczymi monumentalnych konstrukcji, warto pamiętać, że żyli tam także ludzie z niepełnosprawnościami. Jak przedstawiano ich w egipskiej sztuce? Na jakie schorzenia cierpieli? Czy kalectwo było akceptowane?

Olga Ignatowska

Jak ukrywaliśmy Żydów?

Cieszymy się, że znaleźliśmy takie dobre mieszkanie dla Zosi Kosman, ale teraz musimy ją przygotować do nowego życia. Kupuję jej starą maszynę do szycia, a ona uczy się jej używać. Musi też udawać polską katoliczkę. Uczę ją modlić się po polsku i zabieramy ją z moją mamą do kościoła.

Roman Dziarski

Nie była marną kopią Marilyn Monroe. Jayne Mansfield rozgryzła system i dobrze na nim zarobiła w Hollywood

Jako jedna z pierwszych trafiła na okładkę „Playboya". Porównywali ją z Marilyn Monroe, ale miała większe aspiracje. Jayne Mansfield prezentowała seksapil i geniusz w jednym. Nie chciała być kolejną „głupiutką blondynką”. Jej największą rolą życiową okazało się wykreowanie własnego wizerunku w Hollywood.

Paula Apanowicz

Margaret Thatcher w Gdańsku

Tę wizytę poprzedziły wielomiesięczne przygotowania. Wizyta premier Wielkiej Brytanii wzbudziła ogromne zainteresowanie społeczeństwa. I stała się solą w oku władz komunistycznych.

Łukasz Jasiński

Eckart Frahm – „Asyria. Powstanie i upadek pierwszego imperium w historii świata” – recenzja i ocena

Praca Eckarta Frahma to przekrojowe spojrzenie na dzieje Asyrii. I trzeba od razu powiedzieć – otrzymaliśmy dzieło ważne i inspirujące.

Mateusz Okoński

Aszurbanipal – uczony, sadysta, myśliwy i król

Polował na dzikiego zwierza, przypisywał sobie sukcesy innych, a po sobie pozostawił kraj pogrążony w kryzysie. Aszurbanipal dbał o jedno z całą pewnością: o własną propagandę.

Eckart Frahm

Wyzwolenie Auschwitz-Birkenau: koniec zagłady, początek pamięci

W 2005 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło dzień 27 stycznia Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Tego dnia 1945 r. żołnierze sowieccy wkroczyli do niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.

Stan wojenny w Polsce: jak zareagował świat?

Wprowadzenie stanu wojennego brutalnie przerwało okres tzw. karnawału Solidarności. Ograniczono wszelkie swobody obywatelskie, tysiące działaczy związanych z demokratyczną opozycją zostało wtrąconych do więzień i ośrodków internowania. Jak zareagował świat?

Leon Czołgosz – zabójca amerykańskiego prezydenta

„Zabiłem prezydenta, ponieważ był wrogiem dobrych ludzi – dobrych ludzi pracujących. Nie żałuję swojej zbrodni”. Tak brzmiały ostatnie słowa Leona Czołgosza, który 6 września 1901 r. zastrzelił prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Republika Łokocka – tak Rosjanie zdradzili Stalina i pokłonili się Hitlerowi

Władze ZSRR zabroniły o tym mówić, a i dziś rosyjscy historycy mają problem z interpretacją tych wydarzeń. Gdy w maju 1945 roku Józef Stalin świętował triumf w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej, ani słowem nie wspomniał o niewygodnym dlań fakcie – że część Rosjan w 1941 roku powitała wojska Wehrmachtu z otwartymi ramionami. Mało tego – utworzyli kolaboracyjne quasi państwo kierowane przez Narodowo-Socjalistyczną Partię Rosji, wznoszące na sztandary hasła nacjonalizmu i dążące do obalenia komunistów.

Powstanie dekabrystów, czyli kto jest carem?

Część stryczków pękła i jeden ze skazańców podczas upadku złamał nogę. To on ponoć krzyknął: „Biedna Rosja, nie umiemy nawet porządnie powiesić człowieka”. Powieszono ich drugi raz.

Simon Sebag Montefiore

Magdalena Mikrut-Majeranek

Tragedia na Bałtyku – katastrofa promu „Jan Heweliusz”

Data 14 stycznia już zawsze będzie kojarzyła się z tragedią, jaka rozegrała się na Bałtyku. Tego dnia 1993 roku zatonął kolejowo-samochodowy prom „Jan Heweliusz”, który miał być nazywany przez marynarzy „pływającą trumną”. W wyniku katastrofy zginęło 55 osób. Tym samym uznawana jest ona za najtragiczniejszą w historii polskiej floty handlowej w czasie pokoju.

Magdalena Mikrut-Majeranek

Joanna Schaffgotsch, czyli „śląski Kopciuszek”

Pochodziła z biednego domu, a przypadkowo została dziedziczką niewyobrażalnej fortuny. Życie Joanny Gryczik odmieniło się, kiedy spotkała na swej drodze Karola Godulę, górnośląskiego „króla cynku”. To on uczynił z niej „śląskiego Kopciuszka”.

Polski zakonnik, który zatrzymał pocisk – Kazimierz Żegleń

Dziś żadne wojsko ani służby na całym świecie nie wyobrażają sobie funkcjonowania bez jego wynalazku. Niewielu jednak zna historię polskiego zakonnika, który zatrzymał pocisk.

Beata Gołembiowska, Mirosław Chojecki

Mirosław Chojecki: Wychodziłem rano z klatki schodowej i od razu wiedziałem, czy jestem śledzony

Do dziś dostałem już ok. 18 tys. stron esbeckich materiałów dotyczących mojej działalności z lat 1976–1981. Daje to opracowywanych przez nich ok. 10 stron dziennie, także w niedziele i święta – wspomina Mirosław Chojecki.

Marian Jurczyk – legenda szczecińskiej Solidarności

Postać Mariana Jurczyka do dziś budzi wiele emocji. Dla jednych był krystalicznie uczciwym przywódcą i ofiarą aparatu bezpieczeństwa PRL, który siłą chciał zmusić go do współpracy. Dla innych – tajnym informatorem SB i nieudolnym politykiem, który zaprzepaścił wiele szans na rozwój Szczecina. Niezależnie od ocen jedno jest pewne – że odegrał on ważną rolę w działaniach opozycji demokratycznej w czasach PRL-u, stając się jedną z ważniejszych postaci w historii Polski lat 80. i 90. ubiegłego wieku.

Mirra i kadzidło – starożytna historia orientalnych wonności

Przyprawy i wonności Orientu zawsze wzbudzały w Europejczykach wielkie zainteresowanie. Mirra, kadzidło, balsamy i inne roślinne wspaniałości okryte są nimbem tajemnicy. Spróbujemy uchylić nieco jej rąbka.

Tomasz Brodzki

Rządy Ferdinanda Marcosa na Filipinach, czyli czternaście lat życia w stanie wojennym

Stan wojenny ogłoszony na Filipinach w 1972 roku był jednym z najdłuższych w historii świata. Ale to nie koniec...

Maciej Kędzierski

„DNA wikingów” w Lutomiersku (komentarz archeologa)

Nowe dane dotyczące pochodzenia zmarłych z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Lutomiersku wzbudziły sensację. To ciekawe odkrycie, przy czym o obecności tam Skandynawów archeolodzy pisali już kilkadziesiąt lat temu. Spróbujmy więc rozszerzyć perspektywę badawczą o to, co ustaliła archeologia.

Pseudonim „Święty”

Według planów SB Marian Jurczyk jako „Święty” miał być wykorzystywany do inwigilacji swoich kolegów ze stoczni, znanych z krytycznego w stosunku do władz komunistycznych... Jak doszło do jego werbunku?

Michał Siedziako

Tajemnica szkieletu znalezionego w biedaszybie

Była w ciąży, gdy została zamordowana przez ukochanego. Ciało Rozalii znaleziono w jednym z siemianowickich biedaszybów...

Krzysztof Gajdka

Jimmy Carter: od orzeszków ziemnych do prezydentury

Gdy 20 stycznia 1977 roku Jimmy Carter został zaprzysiężony na trzydziestego dziewiątego prezydenta Stanów Zjednoczonych, papieżem był Paweł VI, Teheran miał dobre stosunki z Waszyngtonem, a w USA wciąż żywa była pamięć o aferze Watergate. Jimmy Carter zmarł 29 grudnia 2024 roku, przeżywszy 100 lat.

Maciej Gach

Pu Yi: kim był ostatni cesarz Chin?

W Pekinie na cesarskim tronie zasiada kilkuletni chłopiec. Po chwili wstaje i naśladując ptaka zaczyna machać rękami, po czym schodzi z tronu i biegnie w kierunku złotej zasłony. Za nią stoją setki chińskich dostojników, którzy biją mu pokłony. Chłopiec nosi imię Pu Yi i jest ostatnim cesarzem Chin.

Łukasz Leśny

Schabowy, bigos i fasolka po bretońsku – tradycyjne dania polskiej kuchni?

Kuchnia PRL-u to koniec świata wysokiej gastronomii, upadek restauracji i sztuki kulinarnej, ale też próba stworzenia nowego, jednolitego wzorca w tej dziedzinie. Jak na nasze stoły trafił schabowy, bigos, karp czy fasolka po bretońsku?

Jarosław Dumanowski

Lokacja Torunia i Chełmna 1233 r. czyli o początkach władztwa krzyżackiego w Prusach

Pojawienie się zakonu krzyżackiego w ziemi chełmińskiej i w Prusach stało się ważnym czynnikiem determinującym rozwój procesów kolonizacyjnych i urbanizacyjnych oraz kontaktów handlowych w bałtyckiej strefie gospodarczej. Od 1230 roku Krzyżacy zaczęli silnie rozwijać na kontrolowanych przez siebie terenach osadnictwo wiejskie i miejskie. 28 grudnia 1233 roku mistrz krajowy Herman Balk wystawił dokument, który stał się fundamentem prawa niemieckiego we władztwie krzyżackim. Był to przywilej wystawiony dla miast Chełmna i Torunia…

Marcin Sałański

Wielkopolska Brygada Kawalerii - dni chwały

Ta znakomita jednostka jazdy zapisała się świetnie w dziejach walki o niepodległość. Powstanie Wielkopolskie i wojna z bolszewikami mogłyby skończyć się inaczej, gdyby nie Wielkopolska Brygada Kawalerii.

Juliusz S. Tym

Co naprawdę wydarzyło się w Kiejdanach?

Nie wszyscy aprobowali kroki, jakie podjął książę Janusz Radziwiłł. Na Litwie powstał prawdziwy chaos i szlachta podzieliła się na trzy obozy.

Jakub Jędrzejski

Pierwsza egzekucja w angielskiej Ameryce Północnej

1 grudnia 1608 r. Kapitan George Kendall został pierwszym kolonistą skazanym na śmierć w angielskiej Ameryce Północnej. Wciąż nie jest jasne czy był tylko buntownikiem, czy również szpiegiem.

Święty Mikołaj: opiekun wilków i przewodnik zmarłych

Popularność Świętego Mikołaja wynika z jego corocznej, świątecznej dobroczynności. Czy ktoś by pomyślał, że kiedyś listy do Świętego Mikołaja wkładano do trumny? Dawniej patron dzieci bywał również opiekunem wilkołaków i uosobieniem słowiańskiego podziemnego bóstwa.

Natalia Stawarz

Święta Bożego Narodzenia w okresie staropolskim

Niesamowite, jak długo mogą przetrwać świąteczne zwyczaje. Wiele ze staropolskich tradycji obchodzi się w niezmienionej formie do dziś. Jak świętowali nasi przodkowie?

Anna Wójciuk