Wojna w Utah – mormoni kontra rząd

W roku 1823 r. młody Joseph Smith miał doświadczyć wizji, w której ukazał się mu anioł. Jak twierdził Smith, niebiańska istota zdradziła mu wówczas miejsce, w którym znajdowały się złote tablice. W tzw. reformowanym egipskim zapisano na nich historię Izraelitów, którzy na wieki przed Chrystusem mieli wyemigrować do Ameryki Północnej i stworzyć starożytną cywilizację prowadzoną przez proroków. W 1830 r. Smith opublikował Księgę Mormona, nazwaną tak na cześć antycznego amerykańskiego proroka, w której umieścił angielskie tłumaczenie treści złotych płyt. Jeszcze w tym samym roku 24-letni Joseph Smith założył Kościół Chrystusa, który miał stanowić powrót do „prawdziwych” tradycji wczesnego chrześcijaństwa. Wkrótce członkowie ruchu zaczęli być powszechnie znani jako święci w dniach ostatnich lub mormoni.

Mormoński exodus

Według nauk Smitha, przekonanego o rychłym nadejściu sądu ostatecznego, mormoni mieli obowiązek zbudować Królestwo Boże i oczekiwać nadejścia Chrystusa. W 1831 r. mormoni opuścili pierwotną siedzibę na zachodzie stanu Nowy Jork i przenieśli się do Kirtland w Ohio, a także założyli placówkę w hrabstwie Jackson w stanie Missouri, gdzie według Smitha, miał powstać Syjon. Święci w Dniach Ostatnich rośli w siłę, lecz równie szybko rosła liczba zagorzałych przeciwników ruchu.

Różnice w poglądach religijnych, a także obawa właścicieli niewolników w Missouri o abolicjonistyczne poglądy członków ruchu sprawiły, że między mormonami a mieszkańcami stanu dochodziło do aktów wzajemnej przemocy. Konflikt eskalował. Agresja przerodziła się w zbrojne potyczki. 25 października 1838 r. doszło do starcia pod Crooked River, kiedy milicja z hrabstwa Ray starła się z mormonami usiłującymi odbić pojmanych towarzyszy. Dwa dni później gubernator Missouri, Lilburn Boggs, stanowym dekretem uznał mormonów za wrogów stanu i nakazał ich wypędzie lub wytępienie.

Mormoni opuścili Missouri i przenieśli się do stanu Illinois, gdzie założyli osadę o nazwie Nuavoo, która stała się drugim największym miastem w Illinois. Polityczna i społeczna pozycja mormońskiego przywódcy urosła do tego stopnia, że w 1844 r. Smith zdecydował się kandydować w wyborach prezydenckich. Jednakże w Illinois pojawiły się nastroje antymormońskie. Katalizatorem było zniszczenie przez Smitha drukarni należącej do gazety Nauvoo Expositor, która skrytykowała jego przywództwo i praktykę poligamii. Smith został oskarżony o zdradę stanu Illinois i wraz z bratem Hyramem trafił do aresztu w mieście Carthage. Smithowie nie doczekali procesu. 27 czerwca zostali zastrzeleni przez uzbrojony tłum.

Z Illinois do Utah

Po śmierci założyciela Świętych w Dniach Ostatnich wśród członków ruchu pojawiły się silne tendencje separatystyczne. Wielu wyznawców oddzieliło się w tym czasie od głównego nurtu, dając początek innym wyznaniom, lecz największa grupa podążyła za następcą Smitha, Brighamem Youngiem. Plan nowego proroka zakładał masową migrację do dalekiego i odizolowanego Utah, gdzie miał nadzieję zapewnić wspólnocie spokojnie życie i możliwość praktykowania religii. W latach 1846-1847 tysiące mormonów pokonało 2100 km z Illinois do Utah, gdzie założone zostało Salt Lake City, a także wiele mniejszych osad.

W 1848 r. w Kalifornii wybuchła gorączka złota, a tysiące ludzi zaczęło przemierzać tzw. szlak mormonów, wkraczając na ich terytorium w drodze na Zachód. Young zrozumiał wówczas, że nie odizoluje wspólnoty od Stanów Zjednoczonych. Zamiast tego postanowił przyłączyć ziemie mormonów do kraju na jego zasadach. W 1849 r. zaproponował rządowi, by zamieszkiwany przez mormonów obszar przekształcić w stan o nazwie Deseret. Gabinet prezydenta Millarda Filmore’a odrzucił wniosek, organizując zamiast tego Terytorium Utah, którego gubernatorem mianowano Brighama Younga.

Masakra w Mountain Meadows

Napięcia między mormonami a osadnikami spoza wspólnoty ponownie przybrały na sile, kiedy na początku lat 50. XIX w. ci pierwsi zaczęli już powszechnie praktykować poligamię, traktując ją jako jedną z oficjalnych doktryn religijnych. Mormonów oskarżano o rażącą niemoralność, a Brigham Young popadł w konflikt z urzędnikami federalnymi, którzy byli zaniepokojeni teokratyczną formą rządów, które sprawował jako gubernator.

Polecamy e-book Mariusza Gadomskiego – „Jak zabijać, to tylko we Lwowie”

Książka dostępna również jako audiobook!

Kulminacyjny moment konfliktu nastąpił we wrześniu 1857 r., kiedy przebrani za Pajutów członkowie mormońskiej milicji (tzw. Nuavoo Legion) pod dowództwem Isaaca C. Haighta i Johna D. Lee, działając bez zgody Younga i innych przywódców, zaatakowali karawanę osadników z Arkansas zmierzających przez Utah do Kalifornii. Osadnicy zdołali odeprzeć atak mormonów. W obawie przed tym, że ich prawdziwa tożsamość wyjdzie na jaw, dowódcy milicji przekonali osadników, że przybyli, by obronić ich przed atakiem Pajutów. Kiedy osadnicy złożyli broń, mormoni otworzyli ogień, zabijając od 120 do 140 osób.

Wojna w Utah

Działania mormonów skłoniły niedawno zaprzysiężonego prezydenta Jamesa Buchanana do odwołania Brighama Younga ze stanowiska gubernatora i zastąpienia go niemormońskim Alfredem Cummingiem. By upewnić się, że przekazanie urzędu przebiegnie bez zakłóceń, prezydent zezwolił na zorganizowanie wyprawy wojskowej jako eskorty dla Cumminga. Podjęto jednak dwie, brzemienne w skutkach decyzje. Po pierwsze, przeoczono fakt, że stan Utah nie miał podpisanej umowy na usługi pocztowe, w efekcie czego Young nie został poinformowany o decyzji prezydenta w sprawie zmiany na stanowisku gubernatora. Po drugie, na dowódcę kontyngentu wojskowego liczącego 2,5 tys. żołnierzy mianowano gen. Williama S. Harneya, który słynął z brutalności i bezwzględności. Przez tzw. błąd Buchanana, Young był przekonany, że mormoni znowu padną ofiarą prześladowań, a siły federalne przybyły, by unicestwić wspólnotę.

18 lipca 1857 r. wojska federalne opuściły Fort Leavenworth w Kansas. W efekcie Young ogłosił stan wojenny i wezwał wiernych do zaciekłego oporu. Mormońska milicja nie próbowała przeciwstawić się siłom federalnym w otwartej bitwie. Zamiast tego stosowała walkę partyzancką i taktykę „spalonej ziemi”. Dzięki atakom na wojskowe linie zaopatrzenia i zapędzeniu rządowego bydła w dolinę Wielkiego Jeziora Słonego pochód armii został spowolniony, a Albert S. Johnson (który zastąpił Harneya na stanowisku dowódcy ekspedycji) został zmuszony do zatrzymania wyprawy na czas zimy.

Zimowa przerwa w działaniach wojennych dała okazję do rozpoczęcia negocjacji pokojowych. Jeszcze w sierpniu 1857 r. Brigham Young zwrócił się o pomoc w mediacjach do Thomasa L. Kane’a, szanowanego pensylwańskiego prawnika, abolicjonisty, filantropa i wojskowego, który pomagał już mormonom w czasie poprzednich kryzysów. Po uzyskaniu zgody prezydenta na prowadzenia mediacji, w lutym 1858 r. Kane dotarł do Utah, gdzie zdołał przekonać Younga do przyjęcia nominacji nowego gubernatora.

Young wciąż wzbraniał się przed wpuszczeniem sił federalnych do Utah, obawiając się przemocy i prześladowań. Jego obawy wzrosły zwłaszcza po tym, jak na zachód wyruszyły posiłki w sile 3 tys. żołnierzy. Pod koniec marca Young wdrożył tzw. politykę Sewastopola – plan opuszczenia i zniszczenia wszystkich osad mormońskich w północnym Utah oraz ewakuacji ludności w głąb Terytorium.

Kres Syjonu

30 tys. ludzi zdążyło opuścić swoje domy, kiedy 15 kwietnia Kane przybył do Salt Lake City w towarzystwie nowego gubernatora. Young natychmiast zrzekł się stanowiska na rzecz Cumminga. Na początku czerwca do mormońskiej stolicy przybyła oficjalna komisja pokojowa, której przedstawiciele zaoferowali mormonom całkowite ułaskawienie i wolność religijną w zamian za podporządkowanie się władzy rządowej i wpuszczenie armii federalnej.

Wojna dobiegła końca. 26 czerwca wojsko wkroczyło do Salt Lake City. Mormoni opuścili północne Utah i wrócili do swoich domów. Armia federalna założyła obóz 80 km od Salt Lake City, by ograniczyć tarcia między mormonami a żołnierzami. Założony przez armię Camp Floyd stał się pierwszym dużym skupiskiem niemormońskiej ludności w Utah. Polityczna i społeczna kontrola mormonów nad regionem systematycznie malała. Marzenie o oddzielonym od świata zewnętrznego Syjonie legło w gruzach w 1869 r. wraz z ukończeniem budowy kolei transkontynentalnej.

Polecamy e-book Mariusza Gadomskiego – „Jak zabijać, to tylko we Lwowie”

Książka dostępna również jako audiobook!

Bibliografia

·       Arrington L., Bitton D., The Mormon Experience: A History of the Latter-day Saints, New York 1979.

·       Fleek S. L., The Church and the Utah War 1857–1858, [w:]  red. Freeman R. C., Nineteenth-Century Saints at War, Provo 2006.

·       Poll D. R., The Utah War, [w:] red. Powell A. K, Utah History Encyclopedia, Salt Lake City 1994.

·       Roberts D., The Brink of War, „The Smithsonian Magazine”, [dostęp: 11.02.2025].