Patryk z Irlandii – między historią a legendą

Źródła, które rzucają nam nieco światła na historię najsłynniejszego biskupa Irlandii, prezentują różny poziom wiarygodności. Powszechnie uznawane za prawdziwe szczegóły z życia Patryka pochodzą z dzieł, których autorstwo przypisuje się samemu zainteresowanemu. Są nimi Confessio oraz Epistola. Zwłaszcza w pierwszym źródle Patryk z Irlandii przybliża nieco swoją historię i przebieg misji chrystianizacyjnej.

W pismach swojego autorstwa używa on łacińskiego imienia Patricius, ale w poświęconych mu tekstach hagiograficznych odnajdujemy inne imiona. Tírechán, żyjący w VII w. biskup Irlandii, nadaje mu imię Magonus Succetus Patricius Cothirthiacus. W pochodzącym z IX w. Historia Brittonum autorstwa Nenniusza pojawia się inna forma Magonusa, czyli Maun, a w Vita sancti Patricii Muirchú, mnich z Leinster, podaje imię Sochet, które historycy łączą z imieniem Succetus. Prawdopodobne jest, że imię Patryk, nadano mu dopiero podczas święceń i tak też będziemy nazywać bohatera tego artykułu.

Patryk z Irlandii: wczesne lata i niewola

Dokładna data narodzin Patryka z Irlandii nie jest znana. Powszechnie uznaje się, że Patryk urodził się pod koniec IV w. gdzieś w rzymskiej Brytanii w szanowanej rodzinie. Jego ojciec był dekurionem i diakonem o imieniu Kalpuriusz, a dziadek Patryka również miał sprawować funkcję duchowną. Mimo to nikt nie przywiązywał szczególnej wagi do religijnego kształcenia Patryka, dla którego, jak sam przyznał w Confessio, stało się to potem źródłem wstydu.

W wieku 16 lat Patryk został porwany ze swej rodzinnej wilii przez irlandzkich piratów z królestwa Dál Riata (obejmującego zachodnie wybrzeże Szkocji i północno-wschodnią Irlandię), którzy zabrali go na wyspę. Spędził w Irlandii 6 lat w roli pasterza wypasającego owce. Patryk zaczął postrzegać ten okres jako karę boską za odsunięcie się od wiary: 

Zasłużyliśmy na to, ponieważ odeszliśmy od Boga i nie przestrzegaliśmy Jego przykazań. Nie słuchaliśmy naszych kapłanów, którzy doradzali nam, jak możemy zostać zbawieni […]. Tam Pan otworzył mi świadomość mojego braku wiary. Chociaż stało się to późno, rozpoznałem swoje wady

Patryk z Irlandii: na drodze wiary

Pewnego razu Patryk miał usłyszeć głos, który oznajmił mu, że wróci do domu. Znalazł port i statek oraz przekonał załogę, by zabrali go na pokład. Po 3 dniach żeglugi, 28 dniach tułaczki i pokonaniu wielu przeszkód Patrykowi udało się wreszcie wrócić do rodziny. Tam miał wkrótce doświadczyć wizji, w której ukazał mu się człowiek o imieniu Victoricus. Ten wręczył mu list od ludu Irlandii, który wzywał Patryka, by wrócił na wyspę. Wówczas Patryk miał rozumieć, że jego przeznaczeniem jest szerzyć wiarę wśród Irlandczyków. Oficjalnie rozpoczął karierę kapłańską i udał się na studia do Auxerre w Galii. Odwiedził także opactwo Marmoutier w Tours i opactwo Lérinsm, a Maksym z Turynu wyświęcił go na biskupa. Patryk był gotowy, by udać się do Irlandii jako misjonarz.

Patryk z Irlandii: następca Palladiusza

Warto zwrócić uwagę, że Patryk nie był pierwszym biskupem, który udał się do Irlandii w celu jej chrystianizacji. Tę rolę przypisuje się Palladiuszowi, który miał udać się do Irlandii w 431 r. na rozkaz papieża Celestyna I, gdzie, według Prospera z Akwitanii, znajdowała się już chrześcijańska społeczność. Palladiusz został wygnany przez króla Leinster i ostatecznie udał się na tereny dzisiejszej Szkocji. Wysoce prawdopodobne jest, że irlandzka tradycja połączyła niektóre fragmenty z życia Palladiusza i Patryka. Obecność Palladiusza i przekazy źródłowe jednoznacznie wskazują jednak, że w Irlandii istniały pierwsze chrześcijańskie struktury jeszcze przed przybyciem Patryka. Dlatego nie należy brać dosłownie twierdzenia Patryka, że Irlandczycy: „Nigdy wcześniej nie znali Boga, poza służeniem bożkom i nieczystym rzeczom”.

Patryk z Irlandii: działalność misyjna

Wbrew temu, co ujrzał w wizji, Patryk spotkał się z chłodnym przyjęciem ze strony Irlandczyków. Sytuacja była na tyle trudna, że biskup został zmuszony opuścić pierwotną lokalizację (być może Wicklow na wschodnim wybrzeżu) i znaleźć bardziej gościnne miejsce. Przez jakiś czas Patryk przebywał na wyspie u wybrzeży Skerries, która dzisiaj zwana jest Wyspą Świętego Patryka. Patryk musiał się również zmierzyć z różnego rodzaju oskarżeniami, prześladowaniami i szykanami, za którymi w dużej mierze stali zapewne druidzi. Patryka nie ominęły nawet pobicia i krótkotrwałe niewole.

Mimo trudnych początków i niepewnej pozycji cudzoziemca Patryk zaczął odnosić pewne sukcesy. Jak sam napisał w Confessio, podróżował przez Irlandię, nawrócił tysiące ludzi i wyświęcał duchownych, którzy stawali się przywódcami powstających chrześcijańskich społeczności. Biskup starał się zaskarbić sobie przychylność lokalnych władców, ofiarując im różne dary. Próbował też nakłonić do współpracy ich potomków. Patryk wspomina, jak udało mu się nawrócić pewną wywodzącą się z elit kobietę, która miała następnie poświęcić się służbie Bogu i zostać zakonnicą. Zauważa również, że ci, którzy zdecydowali się na podobny wybór, często spotykali się z szykanami i prześladowaniami.

Działalność opisana przez Patryka znajduje potwierdzenie w pochodzących z końca VII w. utworach, których autorami byli wspomniani już Muirchú i Tírechán. Dają nam oni również wgląd w działalność Patryka o zupełnie innym charakterze. Według duchownych Patryk miał nawracać Irlandczyków nie tylko słowem i modlitwą, ale również ogniem i mieczem. Biskup miał niszczyć symbole pogańskich bóstw, walczyć z druidami i rzucać klątwy na władców. Sam Patryk nie wspomina słowem o stosowaniu przemocy wobec Irlandczyków. Późniejsze relacje Muirchú i Tírechána z pewnością nie odzwierciedlają dokładnie czasów Patryka. Nie należy jednak wykluczać, że jego polityka wobec opornych władców i druidów zmieniła się, kiedy chrześcijaństwo na wyspie urosło w siłę.

Patryk z Irlandii: poskromiciel węży i amator koniczyny?

Do najpopularniejszych czynów Patryka z Irlandii należą wypędzenie węży z wyspy i tłumaczenie Irlandczykom dogmatu Trójcy Świętej za pomocą trójlistnej koniczyny. Czy te historie mają coś wspólnego z rzeczywistością? Jeśli ktoś albo coś jest odpowiedzialne za wypędzenie węży z Irlandii, jest to epoka lodowcowa. Od tego czasu wyspę zamieszkiwał tylko jeden gatunek gada naziemnego – jaszczurka żyworodna. Najwcześniejszy utwór wspominający o irlandzkim świętym, który wygnał węże z wyspy, pochodzi z końca VII lub początku VIII w., a pierwszy utwór, w którym z imienia wymienia się Patryka, powstał w XII w.

Przypowieść o koniczynie ma zdecydowanie krótszą historię. W pisemnej formie pojawiła się dopiero w 1726 r. za sprawą Caleba Threlkelda, irlandzkiego botanika. Najwcześniejsze poszlaki łączące Patryka z koniczyną to monety z lat 80. XVII w. Chociaż nie jest to wykluczone, to nie ma dowodów na prawdziwość tej historii. W irlandzkiej mitologii trzy była ważną liczbą, co mogło ułatwić biskupowi tłumaczenie nowej wiary.

Patryk z Irlandii: Dzień Świętego Patryka

Rok śmierci Patryka z Irlandii jest równie niepewny co data jego narodzin. Historycy najczęściej skłaniają się ku okresowi ok. 460 r. lub 493 r. Według tradycji za miejsce jego śmierci uznaje się Saul – miejscowość, w której miał znajdować się pierwszy założony przez niego kościół. Ciało Patryka miało spocząć na terenie katedry w Downpatrick.

Od XVII w. w domniemaną datę jego śmierci, 17 marca, obchodzony jest Dzień Świętego Patryka, który w Irlandii jest świętem narodowym. Święto religijne z czasem przekształciło się w imprezę kulturalną, która celebruje dziedzictwo i kulturę Irlandczyków. Dzięki licznej i aktywnej diasporze irlandzkiej Dzień Świętego Patryka jest najczęściej i najhuczniej obchodzonym świętem narodowym poza granicami macierzystego państwa.

Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”

Książka dostępna również jako audiobook!

Bibliografia

Źródła

·       Patryk z Irlandii, Confessio, [dostęp: 12.03.2025], Royal Irish Academy, Dublin 2011.

Literatura

·       Bury J.B., Life of St. Patrick and His Place in History, London 1905.

·       Charles-Edwards T.M., Early Christian Ireland, Cambridge 2000.

·       Duffy S. red., Atlas of Irish History, Dublin 1997.

·       Flechner R., Saint Patrick Retold: The Legend and History of Ireland's Patron Saint, Princeton 2019.

·       Paor L.D., Saint Patrick's World: The Christian Culture of Ireland's Apostolic Age, Dublin 1993.

·       Stancliffe C., Patrick (fl. 5th cent.) [w:] Oxford Dictionary of National Biography, [dostęp: 14.03.2025].