Walter Düning: kapo, z którym walczył Pietrzykowski

Historia Tadeusza Pietrzykowskiego, polskiego pięściarza walczącego w KL Auschwitz, jest dobrze znana – spopularyzowały ją nie tylko opracowania historyczne, ale także powieści i filmy. Niewiele osób wie jednak, kim był jego pierwszy rywal na obozowym ringu. Oto historia enigmatycznego kapo, Waltera Düninga.

Düning: pierwszy rywal Pietrzykowskiego w KL Auschwitz

Tadeusz Pietrzykowski zwany „Teddym”, przywieziony do KL Auschwitz pierwszym transportem więźniów politycznych, przed wojną odnosił liczne sukcesy w boksie zawodowym. Kiedy dowiedział się, że niemiecki kapo poszukuje przeciwnika do walki na pięści, postanowił wykorzystać swoje umiejętności. Boks cieszył się w Auschwitz dużym zainteresowaniem, zarówno wśród niemieckich więźniów funkcyjnych jak i esesmanów. Zwycięzca mógł liczyć na dodatkowe racje żywnościowe i możliwość zdobycia lepszej pracy, co dla więźnia obozu koncentracyjnego miało szczególne znaczenie. „Aby przeżyć w obozie musiałem się czymś wykazać. Nie miałem wyuczonego żadnego zawodu, dla Niemców byłem bezużyteczny. Jedyne co mogłem zaoferować to boks.” – wspominał po wojnie „Teddy”.

W takich właśnie okolicznościach w marcu 1941 roku skrzyżowały się losy Tadeusza Pietrzykowskiego i niemieckiego kapo Waltera Düninga. Mimo przewagi fizycznej Niemca walka zakończyła się zwycięstwem „Teddy’ego”. Düning w drugiej rundzie poddał pojedynek i podniósł rękę Pietrzykowskiego, co oznaczało jego zwycięstwo.

W ten sposób rozpoczął się nowy rozdział w obozowym życiu Pietrzykowskiego – dzięki protekcji Düninga trafił do Tierpfleger Kommando, które zajmowało się opieką nad zwierzętami w obozowym gospodarstwie rolnym. Praca ta, dająca dostęp do dodatkowego pożywienia, zwiększała szanse przetrwania i pozwoliła Pietrzykowskiemu na poprawienie nadwątlonej obozowymi trudami kondycji. Dzięki temu mógł dalej brać udział w pojedynkach bokserskich, których stoczył w Auschwitz około sześćdziesięciu.

W marcu 1943 roku został przeniesiony do KL Neuengamme, obozu utworzonego na terenie Hamburga w 1938 roku. Jak relacjonował, przed odjazdem pożegnał go Walter Düning, który podarował mu parę rękawic bokserskich. W KL Neuengamme „Teddy” nadal brał udział w walkach bokserskich, pokonał tam między innymi niemieckiego kapo Karla Hottenbachera, znanego jako „Hammerschlag” (z niem. uderzenie młota). Koniec wojny zastał „Teddy’ego” w obozie Bergen-Belsen, który w kwietniu 1945 roku został wyzwolony przez wojska brytyjskie. Zupełnie inaczej przedstawiają się losy dawnego rywala Pietrzykowskiego z Auschwitz.

Losy Düninga

Walter Düning urodził się 1 listopada 1912 roku w Bielefeld w Nadrenii Północnej-Westfalii. We wrześniu 1939 roku trafił do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie oznaczono go czarnym trójkątem więźnia aspołecznego i numerem 8821 (po zmianie numeracji 8341). W obozie tym przebywał do 27 sierpnia 1940 roku, kiedy został przeniesiony w stuosobowym transporcie więźniów politycznych, kryminalnych i aspołecznych do KL Auschwitz. Grupa ta, podobnie jak trzydziestu mężczyzn przeniesionych z Sachsenhausen trzy miesiące wcześniej, miała zasilić kadrę więźniów funkcyjnych stale rozrastającego się obozu.

29 sierpnia 1940 roku przyszli kapo i blokowi dotarli pociągiem osobowym do KL Auschwitz – tu oznaczono ich numerami od 3188 do 3287. Düning otrzymał nr 3203 i objął funkcję kapo komanda transportowego (Rollwagenkommando II). Wbrew przywoływanym niekiedy teoriom nie należał on do brutalnych funkcyjnych – byli więźniowie oceniali go jako solidnego kapo dbającego o ludzi w swoim komandzie: „Walter […] był bardzo porządnym kolegą i bardzo pomagał Polakom.” – podkreślał Lucjan Sobieraj oznaczony w Auschwitz numerem 1879. „O swoich ludzi dbał. Tylko nie wolno było podpaść.” – wspominał z kolei więzień z pierwszego transportu Józef Stós. Tadeusz Pietrzykowski również wyrażał się o Düningu pozytywnie: „Był człowiekiem o bardzo dobrym sercu, uczciwy, szczery, w ogóle nienadający się na kapo” (E. Szafran, Mistrz). Charakteryzując po latach swojego rywala z ringu „Teddy” dodał, że Walter zrobił wiele dobrego dla więźniów, szmuglując lekarstwa, walutę czy ubrania z tzw. „kanady”, czyli magazynów rzeczy po zamordowanych Żydach.

W obozie Düning znany był z udziału w pojedynkach bokserskich, które cieszyły się w KL Auschwitz dużą popularnością. Oprócz Tadeusza Pietrzykowskiego jego rywalami byli między innymi Kazimierz Szymankiewicz, po wojnie zawodnik milicyjnego klubu bokserskiego w Gdyni, czy trzykrotny mistrz Polski Antoni Czortek, popularnie zwany „Kajtkiem”. Walka Düninga z Szymankiewiczem zakończyła się zwycięstwem Polaka: „Kazik lał Waltera, aż jego twarz była pełna krwi i walkę koledzy Waltera przerwali, myślałem, że Kazik go zabije.” – relacjonował po wojnie Lucjan Sobieraj, mistrz Warszawy w zapasach w 1939 roku. Pojedynek Waltera z Czortkiem, który odbył się w 1944 roku, został zainicjowany przez więźnia nr 1141 Erwina Olszówkę, według którego zakończył się triumfem „Kajtka”, z kolei Sobieraj wspominał, że wynik był remisowy, dodając jednocześnie, że Niemiec był wyraźnie bardziej poturbowany.

Rewelacje o licznych przedwojennych tytułach bokserskich Düninga należy traktować z rezerwą. Prawdopodobnie była to plotka rozpowszechniana przez więźniów celem podbicia kursu, ponieważ zarówno więźniowie jak i esesmani obstawiali w meczach bokserskich spore zakłady. Trzeba jednak dodać, że z pewnością Düning przed wojną musiał czynnie uprawiać ten sport, ponieważ nawet mający już wówczas sporo sukcesów na ringu Pietrzykowski wyrażał się z uznaniem na temat jego bokserskich umiejętności:

„Już po dwóch walkach, jakie z nim stoczyłem, zrobił wyjątek i pokazał mi wszystkie swoje triki. Niezwykle mi pomógł w innych walkach. Sekundował mi, dopóki nie wyjechałem z Auschwitz. Był moim sparingpartnerem i denerwował się, kiedy go oszczędzałem. Był szczęśliwy, gdy tłumaczył, jakim ciosem go trafiłem i jaki jest twardy”

„Miał tylko jedną nieco dziwną, choć dla mnie zrozumiałą słabostkę, typową dla każdego sportowca boksera – nie lubił przegrywać, a jeszcze bardziej nie lubił się tłumaczyć.” (E. Szafran, Mistrz)

Walter Düning był więźniem KL Auschwitz do 1944 roku. Wkrótce po walce z Antonim Czortkiem został wcielony do SS-Sonderkommando „Dirlewanger”, zbrodniczej jednostki Waffen-SS dowodzonej przez SS-Oberführera Oskara Dirlewangera. Żołnierze tej formacji rekrutowali się głównie spośród kryminalistów, których wyszukiwano w więzieniach lub obozach koncentracyjnych. W szeregach tej jednostki Düning walczył na wschodzie, gdzie 7 lipca 1944 roku dostał się w ręce Sowietów. Trafił do obozu jenieckiego, w którym przebywał do 13 października 1955 roku – został wówczas zwolniony i powrócił do Niemiec.

Zamieszkał w Gelsenkirchen w północnej Westfalii, gdzie pracował jako ślusarz. W maju 1964 roku zawarł związek małżeński z Helene z d. Slodowski. W 1967 roku oboje przeprowadzili się do Gladbeck. W tym czasie adresu Düninga kilkakrotnie poszukiwał Tadeusz Pietrzykowski, aby nawiązać z nim kontakt. Wreszcie w latach 80., gdy przypadkowo otrzymał adres Waltera od niemieckich turystów zwiedzających muzeum Auschwitz-Birkenau, wysłał kartkę pocztową z prośbą o kontakt.

„Walter! Mój drogi stary wojowniku! Jeśli jeszcze żyjesz – napisz mi parę słów! Szukam cię 20 lat. 10 razy wysyłałem listy na różne adresy – bez odpowiedzi. Jestem po raz pierwszy w RFN. Piszę pierwszy list do Ciebie – może dziś będę miał więcej szczęścia (…) Zawsze twój Teddy 77” (E. Szafran, Mistrz, tłumaczenie A. D.) – napisał Pietrzykowski. Dawnym rywalom, a jednocześnie obozowym kolegom, nie udało się jednak nawiązać kontaktu – prawdopodobnie kartka wysłana przez „Teddy’ego”, nigdy nie dotarła do adresata. 

Walter Düning zmarł 4 września 1990 roku w szpitalu St. Josef w Gelsenkirchen. Jego dawny rywal z ringu w KL Auschwitz Tadeusz Pietrzykowski zmarł kilka miesięcy później w Bielsku-Białej.

Polecamy e-book Szczepana Michmiela – „II wojna światowa wybuchła w Szymankowie”

Bibliografia:

Szafran Eleonora, Mistrz, Warszawa 2021.

Owsiński Marcin, Lagrowi ludzie Śledztwo i pierwszy proces stutthofski (1945–1946). Opowieść o przemianie, 2022.

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau: Zespół Wspomnienia, t. 58, s. 138-139, t. 178, s. 29a, Zespół Oświadczenia, t. 72, s. 147, t. 88, s. 10-12, 26-27.

International Tracing Service Bad Arolsen.

Stadtarchiv Gladbeck.

Stadtarchiv Gelsenkirchen.

redakcja: Jakub Jagodziński