Konrad Ruzik

Czy może nastąpić „koniec historii”? - polemika z Francisem Fukuyamą Felieton

Od czasu głośnego eseju Francisa Fukuyamy „Koniec historii?” z 1989 roku, a potem książki o tym samym tytule z 1996 roku, w której autor rozwinął swoją koncepcję, pojęcie to zrobiło zawrotną karierę. Pytanie tylko, czy rzeczywiście jakiś „koniec historii” w ogóle jest możliwy, czy też jest to po prostu kolejna utopia…

Andrzej Nowak – „Dzieje Polski. Tom 6. Potop i Ogień 1632–1673” – recenzja i ocena

W poprzednich tomach „Dziejów Polski” Andrzej Nowak opisywał czasy świetności Rzeczypospolitej. W najnowszym pochylił się nad początkiem procesu jego upadku…

Czesław Kiszczak: symbol represji i przemocy

Czesław Kiszczak zapisał się w historii jako jeden z najdłużej urzędujących ministrów spraw wewnętrznych PRL. Kim był człowiek, który kierował MSW w niechlubnym okresie stanu wojennego, ale też krótko po upadku PRL?

Powstanie warszawskie 1944 roku: Czy można było inaczej? Felieton

Powstanie warszawskie do dziś budzi wyjątkowo silne emocje i spory, czego doświadczamy zarówno w kontaktach z przekazem medialnym na jego temat, jak i też w rozmowach z rodziną i przyjaciółmi. Przeciwnicy decyzji o jego rozpoczęciu głoszą, że zakończyło się klęską, nie osiągnęło swoich celów politycznych, doprowadziło też do śmierci - według obecnych badań - między 120 tys. a 150 tysięcy mieszkańców Warszawy oraz całkowitego zniszczenie lewobrzeżnej części miasta. Czy jednak podjęcie przez dowództwo AK decyzji o zaniechaniu walk w stolicy było istotnie lepszym rozwiązaniem?

„Jedno życie”- filmowa historia „brytyjskiego Schindlera”

Anthony Hopkins po raz kolejny udowodnił na wielkim ekranie, że jest wielkim aktorem. Film „Jedno życie” to poruszająca historia, która przypomina, że zwykły człowiek też może być superbohaterem.

Wojciech Jaruzelski: droga do władzy

Generał Wojciech Jaruzelski to jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii PRL. Powszechnie kojarzony jest przede wszystkim z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego. Warto jednak zadać sobie pytanie, w jaki sposób Jaruzelski w ogóle znalazł się na stanowisku I Sekretarza KC PZPR w 1981 roku?

„Dobra i postępowa starożytność” kontra „złe i zacofane średniowiecze”- fałszywa i błędna analogia…

Renesans, a potem oświecenie rozpowszechniły pokutujący do dziś stereotyp, jakoby starożytność była epoką wielkiego rozwoju ludzkości we wszystkich jej przejawach, szczególnie jeśli chodzi o kulturę, naukę i sztukę, natomiast następujące po nim średniowiecze miało być epoką, mówiąc językiem Woltera „barbarzyństwa, fanatyzmu i ciemnoty”… Czy po kilku wiekach rozwoju historiografii w sensie naukowych (XVIII, XIX, XX i początek XXI wieku) ta teza nadal jest aktualna?...

Douglas Smith – „Rosyjska misja. Zapomniana opowieść o tym, jak Amerykanie uratowali Związek Sowiecki przed upadkiem” – recenzja i ocena

Wielki Głód na Ukrainie z lat 1932–1933, sztucznie wywołany przez władze sowieckie, pochłonął kilka milionów istnień. Książka Douglasa Smitha opowiada o zapomnianej klęsce głodu, do której w leninowskiej Rosji doszło dekadę wcześniej…

„Przysięga Ireny” – historia, którą trzeba było opowiedzieć

Cieszę się, że wreszcie powstał film, który opowiada o tragedii II wojny światowej z perspektywy Pol(s)ki. Historia Ireny Gut, która wykazując się bohaterską postawą, uratowała od zagłady kilkunastu Żydów, to uniwersalna opowieść o dramatycznych losach dwóch narodów: polskiego i żydowskiego. Kim była Irena Gut i czy film dobrze oddaje jej losy?

Widziałem „Czerwone maki”. Moje wrażenia po seansie

„Czerwone maki” to film, który przedstawia udział polskich żołnierzy w jednej z najsłynniejszych bitew II wojny światowej. Przeczytaj recenzję i dowiedz się, czy warto iść do kina na film „Czerwone maki” w reżyserii Krzysztofa Łukaszewicza.

Polityka historyczna -czy można jej całkowicie zaniechać?

„Polityka historyczna” jest pojęciem, które w ostatnich dziesięcioleciach robi zawrotną karierę i wzbudza silne kontrowersje. Najczęstszym zarzutem skierowanym przeciwko niej jest teza, że poprzez jej prowadzenie, historia traktowana jest instrumentalnie, a pewne z góry wybrane jej aspekty zaprzęgane są w „rydwanie propagandy” różnorakich państw i sił politycznych w niej rządzących. Czy jednak można całkowicie uniknąć jej prowadzenia?

Strajk chłopski czyli jak protestowali rolnicy w 1937 roku?

Rolnicy protestujący w 1937 roku żądali zmian politycznych i ekonomicznych. Zorganizowali strajk, w ramach którego wstrzymano dostawy żywności do miast. Protesty przerodziły się w zamieszki, w których życie straciło ponad 40 osób.

Polski rolnik w II Rzeczypospolitej

Rolnictwo w II RP trapiły liczne problemy. Ówczesne ugrupowania polityczne przedstawiały różne propozycje ich rozwiązania. Dowiedz się, jakie były żądania rolników i w jakich okolicznościach doszło do zjednoczenia ruchu ludowego!

Czy „Biała odwaga” pokazuje prawdę historyczną?

„Biała odwaga” to film, który wzbudził silne kontrowersje jeszcze zanim się pojawił. Przyczyniły się do tego zwiastuny, w których dobrano sceny sugerujące masową kolaborację górali z nazistowskimi Niemcami. Mimo obaw postanowiłem wybrać się do kina, by skonfrontować obraz filmowy z rzeczywistością.

„Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki. Tom 3. Sprawa ks. Jerzego Popiełuszki w dokumentach wywiadu MSW” – recenzja i ocena

Ksiądz Jerzy Popiełuszko jest jednym z najbardziej znanych duchownych katolickim okresu PRL, a także jedną z najbardziej znanych ofiar komunistycznej bezpieki. W tym roku będziemy obchodzić 40 letnią rocznicę jego zabójstwa przez funkcjonariuszy SB (19 X 1984). Publikacja dokumentów wywiadu PRL na jego temat zgromadzonych w archiwum IPN pomaga ujawnić wiele aspektów działań władz PRL wokół jego osoby…

Bogusław Wójcik – „Być pomocnikiem partii. Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej w służbie PZPR i ideologii marksistowsko-leninowskiej (1969–1990)”

Ateizacja społeczeństw polskiego stanowiła jeden z najważniejszych celów władz PRL przez cały okres jego istnienia. Używano w tym celu różnych narzędzi. Jednym z nich była działalność Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej…

Skomplikowany rewolucjonista: czy Józef Piłsudski był socjalistą?

Józef Piłsudski był jednym z czołowych działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej i współtwórcą Organizacji Bojowej PPS. Czy patrząc na całokształt życia marszałka, rzeczywiście należy go uznać za socjalistę?

Mateusz Szpytma – „Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy” – recenzja i ocena

W czasie II wojny światowej wielu Polaków stanęło przed dramatycznym wyborem: pomóc Żydom ryzykując przy tym życie swoje i swoich bliskich lub zachować bierność. Ulmowie wybrali to pierwsze i zapłacili za to najwyższą cenę...

Andrzej Brzeziecki – „Ostróda ’46. Jak Polacy Sowietów gromili” – recenzja i ocena

Problem relacji między Polakami a oddziałami sowieckimi stacjonującymi tu po wojnie wciąż wymaga zgłębienia. Książka Andrzeja Brzezieckiego rzuca nań nowe światło…

„Władzy raz zdobytej... Początki systemu komunistycznego w Polsce 1944–1947” – recenzja i ocena

Na temat początków tzw. Polski Ludowej narosło wiele mitów. Publikacja pod redakcją Mirosława Surdeja i Pawła Fornala pomaga obalić przynajmniej część z nich…

„Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944–1956” (tom III) – recenzja i ocena

Kolejny, trzeci już tom „Leksykonu bezpieki” stoi na równie wysokim poziomie, co dwa poprzednie.

Grzegorz Motyka – „Akcja Wisła '47. Komunistyczna czystka etniczna” – recenzja i ocena

Akcja „Wisła jest jedyną w historii Polski wewnętrzną masową akcją przesiedleńczą całej grupy narodowościowej – z jednej części terytorium na inną. Dlaczego do niej doszło?

Lenin wobec religii – brutalna ateizacja w ZSRS

Ateizacja w Związku Sowieckim dobitnie pokazała, że źródłem nietolerancji i fanatyzmu może być, na równi z religią, także ateizm...

Elżbieta Kowalczyk – „Komuniści w Warszawie. Działalność Komitetu Warszawskiego KPRP/KPP (1918–1938)” – recenzja i ocena

Komunistyczna Partia Polski z okresu 1918–1938 odegrała ważną, choć niechlubną rolę w naszej historii. To z jej szeregów wywodzili się bowiem ludzie, którzy przez pierwsze 26 lat istnienia PRL (1944–1970) rządzili naszym krajem…

Adam Rafał Kaczyński – „Sowietyzacja Wołynia 1944-1956” – recenzja i ocena

W powszechnej świadomości naszego społeczeństwa region Wołynia kojarzy się z ludobójstwem dokonanym w 1943 roku na tamtejszej ludności polskiej przez ukraińskich nacjonalistów. Adam Kaczyński w swojej najnowszej publikacji ukazuje nam natomiast nieznane do tej pory sposoby unifikacji ziemi wołyńskiej z resztą Związku Sowieckiego w latach 1944–1956….

„Obserwacja w służbie SB. Studia i szkice” – recenzja i ocena

Służba Bezpieczeństwa zasłużenie cieszy się złą sławą. Jej celem nie była przecież dbałość o ład i porządek, ale walka z tymi, których jej mocodawcy uznawali za wrogów PRL.

„Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944-1956” (tom II) – recenzja i ocena

Rok temu na łamach tego portalu miałem wielką przyjemność zrecenzować I tom publikacji IPN „Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza Aparatu Bezpieczeństwa 1944-1956” pod redakcją Witolda Bagieńskiego i Magdaleny Dźwigał. W tym roku przyszedł czas na II tom tego ważnego słownika biograficznego…

„Rok pierwszy. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w województwie białostockim (sierpień 1944 – lipiec 1945)” – recenzja i ocena

Działalność Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1944–1954 jest zagadnieniem niesłychanie ponurym w naszej historiografii. Przemożną rolę w stworzeniu aparatu represji na ziemiach polskich odegrali Sowieci…

Konstytucja nihil novi: fundament ustroju I RP?

Sejm uchwalił konstytucję nihil novi 30 maja 1505 roku w Radomiu. Zdefiniowała ona ustrój państwa polskiego aż do czasu reform Sejmu Wielkiego (1788–1792). Czy Konstytucja nihil novi mogła mieć wpływ na upadek Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku?

Andrzej Nowak – „Dzieje Polski. Tom V. Imperium Rzeczypospolitej” – recenzja i ocena

Po lekturze kolejnego, piątego już tomu „Dziejów Polski” prof. Andrzeja Nowaka utwierdziłem się w przekonaniu, że jednym z głównych celów jej autora jest zakrojona na bardzo szeroką skalę rewizja dotychczasowych poglądów na historię Polski. Jak tym razem udała mu się ta sztuka?

Redakcyjne

Premiera: Konrad Ruzik – „Oblicza leninizmu”

W e-booku „Oblicza leninizmu” Konrad Ruzik zabiera czytelników w centrum rosyjskich wydarzeń, gdzie nieudolne rządy despotycznych monarchów zmieniły się w tyranię bezwzględnie zwalczającą przeciwników politycznych – tych prawdziwych oraz tych wydumanych. Oto opowieść o niszczeniu dawnego porządku pod płaszczykiem obietnicy budowy świata opartego na sprawiedliwości!

Czy polscy chłopi byli „niewolnikami wyzyskiwanymi przez szlachtę?”- chybiony i niebezpieczny tok myślenia

W ostatnich miesiącach za sprawą niektórych publikacji, takich jak „Ludowa historia Polski” Adama Leszczyńskiego i „Chamstwo” Kacpra Pobłockiego temat życia chłopów w Polsce szlacheckiej znalazł się w nurcie naszej debaty historycznej. Z jednej strony to dobrze, z drugiej jednak widać już pewne pułapki myślowe, których w dyskusji nad tym niezwykle ważnym zagadnieniem należy unikać…

Czy naród jest „wymysłem” XIX wieku i modernizacji? Spojrzenie historyczne, politologiczne i socjologiczne

Aż do lat 80. XX wieku przyjmowano, że podział na narody i grupy etniczne jest „odwieczny”, to znaczy, że narody i grupy etniczne istnieją tak długo, jak istnieje ludzkość. W wydanej w 1983 roku książce „Narody i nacjonalizm” socjolog Ernest Gellner podważył ten pogląd, stawiając tezę, że naród jest, mówiąc metaforycznie „produktem” XIX wieku. Wywołała ona silną dyskusję w środowisku naukowym, a podziały w tej kwestii nie do końca, wbrew pozorom, pokrywają się ze światopoglądem naukowców na linii „prawica i lewica”.

„Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944-1956” (tom I) – recenzja i ocena

Przygotowanie leksykonu biograficznego kadry kierowniczej aparatu bezpieczeństwa to zadanie niewątpliwie ambitne i wymagające, którego efekty pozwolą lepiej zrozumieć prawidła rządzące funkcjonowaniem systemu represji w okresie stalinizmu. Niedawno ukazał się pierwszy tom „Leksykonu bezpieki” pod redakcją Witolda Bagieńskiego i Magdaleny Dźwigał. Czy warto po niego sięgnąć?

Stalin wobec religii. Piewca ateizmu i sojusznik Cerkwi prawosławnej

Jaki był stosunek Stalina do religii? Z jednej strony otwarcie wrogi, dążący do całkowitej ateizacji, z drugiej w imię partykularnych interesów, potrafił dojść do porozumienia z duchowieństwem. Uzależniał on podejście do religii od aktualnych potrzeb politycznych.

Robert Spałek – „Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych 1943–1970” – recenzja i ocena

Czy o polskich komunistach da się pisać w sposób merytoryczny i rzeczowy, a jednocześnie z pasją i wciągająco? Zajrzyjmy do najnowszej książki Roberta Spałka.

Bogdan Musiał – „Kto dopomoże Żydowi...” – recenzja i ocena

Od czasów wydania „Sąsiadów” Jana Tomasza Grossa w 2001 roku temat stosunków polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej jest jednym z głównych wątków naszej debaty historycznej na temat naszej najnowszej historii. Co nowego wnosi do niej książka Bogdana Musiała?

Szczepan Kowalik, Arkadiusz Kutkowski – „Śmierć nieosądzona. Sprawa księdza Romana Kotlarza” – recenzja i ocena

Ksiądz Roman Kotlarz brał udział w manifestacjach w Czerwcu 1976. Za poparcie strajkujących zapłacił najwyższą cenę. Czy warto sięgnąć po najnowszą książkę Szczepana Kowalika i Arkadiusza Kutkowskiego poświęconą sprawie księdza Kotlarza?

„Bez emocji. Polsko-litewski dialog o Józefie Piłsudskim” – recenzja i ocena

Stosunek Polaków i Litwinów do Józefa Piłsudskiego jest krańcowo odmienny. Dla Polaków – najważniejszy spośród twórców Niepodległej II Rzeczypospolitej z 1918 roku, dla Litwinów – główny odpowiedzialny za utratę Wilna, historycznej stolicy Państwa Litewskiego, na rzecz Polski w 1920 roku.

Ian Kershaw – „Rozdarty Kontynent. Europa 1950–2017” – recenzja i ocena

Europa po II wojnie światowej uległa podziałowi na tzw. Wschód i Zachód. Wbrew powszechnemu przekonaniu podział ten nie zakończył się w latach 1989–1991…

Kolektywizacja rolnictwa w ZSRS (1929-1934) - katastrofalny rezultat ideologii komunistycznej

W powszechnym przekonaniu za katastrofalną i tragiczną w skutkach dla ludności Związku Sowieckiego politykę kolektywizacji rolnictwa odpowiada Józef Stalin. Jest to prawda, ale trzeba dodać, że nie był to jego osobisty wymysł, lecz tragiczny skutek ideologii komunistycznej jako takiej.

„W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski” – recenzja i ocena

Najpoważniejszym moim zdaniem mankamentem naszej wiedzy na temat PRL jest zbyt słabe zainteresowanie badaczy po 1989 roku tematyką historii polskiego środowiska komunistycznego i związanych z nim partii politycznych – najpierw Komunistycznej Partii Polski (1918-1938), potem Polskiej Partii Robotniczej (1942-1948) i na koniec Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948-1990). Obszerny zbiór artykułów na ten temat, przygotowany pod redakcją Elżbiety Kowalczyk i Konrada Rokickiego, stanowi niezwykle ważny materiał do zrozumienia korzeni systemu…

Zofia A. Brzozowska, Mirosław J. Leszka – „Nowogród Wielki. Historyczno-kulturowy przewodnik po średniowiecznej republice” – recenzja i ocena

W powszechnym przekonaniu Słowianie wschodni (Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini) nie są w stanie wytworzyć w swoich państwach innego ustroju, niż silna, autokratyczna władza. Publikacja Zofii Brzozowskiej i Mirosława Leszki na temat średniowiecznego Nowogrodu Wielkiego, znajdującego się na terenie dzisiejszej Rosji, zadaje jednak kłam temu stereotypowi…

Andrzej Nowak – „Dzieje Polski. Tom 4. Trudny złoty wiek 1468-1572” – recenzja i ocena

Utarło się przekonanie, że wiek XVI był „złotym wiekiem” w historii Polski. Tytuł najnowszego, IV już tomu „Dziejów Polski” pióra Andrzeja Nowaka może zatem budzić niemałe zdziwienie…

Hitler i Franco – historia szorstkiej przyjaźni

Hitler i Franco współpracowali od czasu wojny domowej w Hiszpanii. Stosunki przywódcy hiszpańskich nacjonalistów z Führerem to jedna z najbardziej kontrowersyjnych kwestii w ocenie caudillo – przeciwnicy zarzucają mu przymierze z jednym z najbardziej zbrodniczych dyktatorów w historii XX wieku.

Od dyktatury do demokracji – transformacja ustrojowa Hiszpanii po śmierci Franco

Stworzony przez generała Francisco Franco autorytarny system rządów w Hiszpanii nie przetrwał jego śmierci – wkrótce został w pokojowy sposób zdemontowany przez ludzi wywodzących się z obozu politycznego zmarłego dyktatora, którzy w jego miejsce stworzyli demokratyczną monarchię parlamentarną.

Mariusz Olczak – „Ignacy Jan Paderewski 1860-1941” – recenzja i ocena

Ignacy Jan Paderewski jest postacią szczególną. Żarliwy polski patriota i prawdziwy obywatel świata.

Rafał Łatka – „Episkopat Polski wobec stosunków Państwo-Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989” – recenzja i ocena

Stosunki władz PRL z Kościołem katolickim w okresie 1970-1989 wbrew pozorom obrosły szeregiem mitów. Najnowsza książka Rafała Łatki rozwiewa wiele spośród nich.

Marcin Bukała, Tomasz Bereza, Michał Kalisz – „Wincenty Witos 1874-1945” – recenzja i ocena

„Chłop zachował w najgorszych chwilach ziemię, religię i narodowość. Te trzy wartości dały podstawę do stworzenia Państwa”. Te właśnie słowa Wincentego Witosa najlepiej ukazują wyznawane przezeń ideały.

Hiszpania generała Franco: państwo faszystowskie czy „frankistowskie”?

Generał Franco doszedł do władzy w Hiszpanii w dużej mierze – choć nie wyłącznie – dzięki pomocy nazistowskich Niemiec i faszystowskich Włoch. Pomimo to zaprowadzony przez niego system rządów znacznie różnił się od reżimów jego sojuszników.

Joanna Muszyńska, Wojciech Muszyński „Architekt wielkiej Polski. Roman Dmowski 1864–1939” – recenzja i ocena

Ze wszystkich znaczących postaci spośród twórców odrodzonej w 1918 roku Polski, to właśnie Roman Dmowski jest zdaniem naszego recenzenta najbardziej otoczony szeregiem fałszywych mitów...

Marek Gałęzowski, Jerzy Kirszak – „Twórca Niepodległej. Józef Piłsudski 1867–1935” – recenzja i ocena

Ojców naszej niepodległości jest wielu i nie powinniśmy o tym zapominać – Piłsudski, Dmowski, Paderewski, Witos, Korfanty, Daszyński. Jednak największe zasługi na tym polu ma właśnie ten pierwszy z nich…

Grzegorz Łęcicki – „Harcerz, ułan, kapłan. Ksiądz Zdzisław Peszkowski 1918-2007” – recenzja i ocena

Kościół katolicki w Polsce wydał w XX wieku szereg wielkich postaci. Jedną z nich jest ks. Zdzisław Peszkowski (1918-2007) – żołnierz Września, jeniec obozu w Kozielsku (1939-1940), a później Kapelan Rodzin Katyńskich...

Torbjørn Færøvik – „Mao. Cesarstwo cierpienia” – recenzja i ocena

Synteza komunizmu i odwiecznego postrzegania władzy w kulturze chińskiej jako niczym nieograniczonego despotyzmu jednostki doprowadziła do powstania jego specyficznej odmiany – maoizmu, który kosztował życie kilkudziesięciu milionów ludzi...

Benito Mussolini: od socjalisty do faszysty

Benito Mussolini, jeden z twórców faszyzmu rozpoczynał swoją karierę polityczną na początku XX wieku jako działacz socjalistyczny. Z ideologią tą zerwał ostatecznie dopiero na przełomie 1919 - 1920 roku... Tymczasem faszyzm w powszechnej opinii uchodzi za ideologię skrajnie prawicową.

Mao Zedong – młodość „chińskiego Stalina”

Mao Zedong (Mao Tse tung), komunistyczny dyktator rządzący Chinami w latach 1949-1976, jest odpowiedzialny za śmierć 70 milionów swoich rodaków, o wiele więcej niż Adolf Hitler i Józef Stalin. Źródeł jego zbrodniczej natury należy szukać już we wczesnej młodości, w okresie kiedy nie był jeszcze zwolennikiem ideologii komunistycznej...

Simon Ings – „Stalin i naukowcy. Historia geniuszu i szaleństwa” – recenzja i ocena

Powstała w XIX wieku filozofia marksistowska rościła sobie pretensje do miana „światopoglądu naukowego”. Jak na ironię, w rządzonym przez jej wyznawców Związku Radzieckim, nauka została pozbawiona swoich najważniejszych przymiotów: wolności prowadzenia badań, obiektywizmu badawczego i wolności od ograniczających ją dogmatów światopoglądowych.

Sheila Fitzpatrick – „Rewolucja rosyjska” – recenzja i ocena

W minionym roku obchodziliśmy stulecie rewolucji rosyjskiej, w wyniku której powstał system polityczny zwany komunizmem, który – obok nazizmu – położył się cieniem na historii XX wieku. Niestety, książka Sheili Fitzpatrick nie pogłębia wiedzy na jej temat.

Richard J. Evans – „Nadejście Trzeciej Rzeszy” – recenzja i ocena

Nazistowska III Rzesza nie była „dziełem przypadku”. Na długo przed jej powstaniem, w historii Niemiec pojawiły się bowiem niebezpieczne prądy myślowe.