Strajk chłopski czyli jak protestowali rolnicy w 1937 roku?

Śmierć Józefa Piłsudskiego 12 maja 1935 roku wbrew nadziejom opozycji, w tym ruchu ludowego, nie doprowadziła do utraty władzy przez obóz sanacyjny. W tej sytuacji Nadzwyczajny Kongres Stronnictwa Ludowego 14 lipca 1935 roku uchwalił przejście do bezwzględnej opozycji wobec ówczesnego rządu. W proteście wobec wprowadzenia w tym samym roku konstytucji kwietniowej i nowej ordynacji wyborczej, podjął decyzję o zbojkotowaniu zbliżających się wtedy wyborów parlamentarnych. Kolejny kongres SL, który odbył się w grudniu tego samego roku ponownie wybrał na prezesa, przebywającego w Czechosłowacji Wincentego Witosa i do jego powrotu przekazał kierownictwo partią Maciejowi Ratajowi.

Strajk chłopski: dlaczego rolnicy protestowali?

W uchwalonym wtedy programie zawarto ponownie postulat o przeprowadzeniu reformy rolnej, poprzez przejęcie bez odszkodowania gruntów należących do wielkich właścicieli ziemskich. Poprzez przeprowadzenie tej reformy planowano oprzeć strukturę agrarną na rodzinnych, kilkunastohektarowych gospodarstwach rolnych. Potępiono kapitalizm, jako system, który nie jest w stanie zaspokoić oczekiwań społecznych i postulowano uspołecznienie banków i wielkich zakładów przemysłowych oraz rozwój wszelakich form spółdzielczości. W sferze demokratycznej żądano zmiany konstytucji i ordynacji wyborczej oraz przywrócenia ustroju demokratycznego sprzed 1926 roku.

Nasilająca się coraz bardziej radykalizacja SL miała swoje konkretne przyczyny. Przede wszystkim była nią fatalna sytuacja ekonomiczna mieszkańców wsi, dodatkowo pogłębiona przez wielki kryzys gospodarczy z lat 1929-1933. Drugą z nich było wspomniane rozczarowanie związane z utrzymaniem się u władzy w Polsce autorytarnego rządu sanacji po śmierci Józefa Piłsudskiego.

W tej sytuacji partia decydowała się na różne demonstracje polityczne. W 1936 roku zorganizowano na przykład Święto Czynu Chłopskiego 15 sierpnia, które miało przypominać o decydującej roli żołnierzy chłopskich w Bitwie Warszawskiej z 1920 roku. Rząd odpowiedział na to przeprowadzeniem jesienią 1936 roku akcji pacyfikacyjnej na Lubelszczyźnie.

Mimo to w kwietniu 1937 roku SL postanowiło zorganizować w Racławicach masowe obchody rocznicy stoczonej tam bitwy wojsk polskich z rosyjskimi w czasie Powstania Kościuszkowskiego, by upamiętnić rolę, jaką odegrali w niej chłopscy kosynierzy. Władze administracyjne w ostatniej chwili zakazały organizacji uroczystości, co doprowadziło do starć pomiędzy kilkunastoma tysiącami chłopów a policją, w wyniku których dwóch uczestników manifestacji straciło życie, a wielu innych zostało aresztowanych i stanęło przed sądem.

Władze SL uznały wydarzenia racławickie za prowokację polityczną i postanowiły na nią odpowiedzieć szeroko zakrojoną akcją polityczną, za czym opowiedział się przebywający w Czechosłowacji Wincenty Witos. Jednak nie całe kierownictwo SL było w tej sprawie zgodne z Witosem, przeciwnikiem tej koncepcji był chociażby zastępujący go na stanowisku Prezesa Maciej Rataj, który w związku z tym przekazał kierowanie partią pochodzącemu z Wielkopolski Stanisławowi Mikołajczykowi, który był silnie związany z Witosem.

Protest rolników w II RP - przebieg

W celu realizacji koncepcji Witosa, SL proklamowało w czasie obchodów Święta Czynu Chłopskiego masowy strajk chłopski, który miał trwać w dniach 16-25 sierpnia 1937 roku. Miał on polegać w pierwszej kolejności na wstrzymaniu dostaw żywności do miast i zaprzestaniu w tym czasie zakupów jakichkolwiek artykułów przemysłowych.

Na pierwszy plan wysunięto postulaty natury politycznej: zmiany konstytucji i ordynacji wyborczej, ogłoszenie amnestii dla osób skazanych w „procesie brzeskim”, rozwiązania Sejmu, Senatu i samorządu oraz przywrócenia ustroju demokratycznego poprzez zarządzenie nowych i uczciwych wyborów, które miały wyłonić nowy Sejm, Senat i samorząd. Wśród postulatów ekonomicznych warto wymienić żądania godziwej płacy i opłacalności produkcji rolnej. Strajk miał być skierowany nie tylko przeciwko obozowi rządzącemu, jego celem było także sprawdzenie organizacyjnej sprawności struktur SL. Z tego powodu wyłączono z niego obszary, na których SL miało niewielkie wpływy, czyli ziemie dawnego zaboru pruskiego (Wielkopolska, Górny Śląsk i Pomorze), gdzie na wsi dominowały wpływy Stronnictwa Narodowego (SN) oraz na Kresach Wschodnich, gdzie Polacy byli w mniejszości w stosunku do ludności białoruskiej i ukraińskiej. Strajk objął więc tylko ziemie zachodniej części dawnej Galicji oraz, w mniejszym zakresie, południowe ziemie dawnego Królestwa Polskiego.

Lokalni działacze SL powołali w jego trakcie tzw. straże wiejskie, czyli de facto bojówki polityczne, które stosowały terror wobec chłopów, uchylających się od udziału w strajku. Przejawiało się to w różnych formach: bicie, niszczenie produktów wywożonych do miast wbrew zakazowi, a nawet poza nimi także zasiewów i zbiorów, maszyn rolniczych i narzędzi, zatruwanie studni i zabijanie zwierząt gospodarskich. Działania „straży wiejskich” były dla policji powodem do interwencji, które przeradzały się w zbrojne starcia. W ich wyniku zginęło ponad 40 osób, kilkaset odniosło obrażenia. W związku z tymi wydarzeniami aresztowano od 1,5 do 5 tysięcy osób, ale większość z nich dosyć szybko zwolniono z aresztu.

Konsekwencje strajku chłopskiego

Po zakończeniu strajku kierownictwo SL uznało, że zakończył się on fiaskiem, dlatego też w następnym roku już go nie powtórzono. Czytelnym znakiem zmiany nastrojów w SL było ponownie objęcie prezesury SL przez Macieja Rataja, przeciwnika kontynuacji strajków. W tym samym roku SL ponownie zbojkotowało wybory parlamentarne, ale wzięło udział wraz z innymi ugrupowaniami opozycyjnymi w wyborach samorządowych przeprowadzonych na przełomie lat 1938 i 1939, które wykazały, że nadal dominuje ono na wsi w południowej części kraju. W maju 1939 roku do kraju wrócił Wincenty Witos i objął wtedy rzeczywiste kierownictwo nad SL. Według ustaleń badaczy, SL bezpośrednio przez wybuchem II wojny światowej liczyło około 150 tysięcy członków.

Wielki Strajk Chłopski, przeprowadzony w dniach 16-25 sierpnia 1937 roku był smutnym świadectwem tragicznego położenia polskich rolników, a także zatrważającym dowodem na to, do czego może prowadzić nadmierna radykalizacja nastrojów społecznych. Strajk dowiódł także bezwzględności policji i ówczesnych, autorytarnych władz państwowych wobec strajkujących chłopów. Należy jednak pamiętać, że sam fakt, że tego typu strajk w ogóle mógł się odbyć wskazuje, że mimo swojego autorytarnego charakteru w okresie 1926-1939 II RP i tak zapewniała pewien margines wolności społecznych i politycznych.

Zainteresował Cię ten artykuł? Koniecznie poznaj też problemy polskich rolników w czasach II Rzeczypospolitej!

Zapisz się za darmo do naszego cotygodniowego newslettera!

Bibliografia:

Cz. Brzoza, A.L. Sowa, Historia Polski 1918-1939, Kraków 2007.

T. Bereza, M. Bukała, M. Kalisz, Wincenty Witos, Rzeszów 2010.

J. Borkowski, Ludowcy w Drugiej Rzeczypospolitej, cz. 1-2, Warszawa 1987.

J. Gmitruk, Ruch ludowy w Polsce. Zarys dziejów, Warszawa 2003.

J. Gmitruk, Stanisław Mikołajczyk 1901-1966, Warszawa 1999.

M. Mieszczankowski, Struktura agrarna Polski międzywojennej, Warszawa 1960.

M. Mieszczankowski, Rolnictwo II Rzeczypospolitej, Warszawa 1983.

J. R. Szaflik, Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” 1926-1931, Warszawa 1970.

redakcja: Jakub Jagodziński