Mateusz Szpytma – „Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy” – recenzja i ocena
Mateusz Szpytma – „Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy” – recenzja i ocena
Ludobójcza polityka III Rzeszy wobec ludności żydowskiej w okupowanej przez nią Europie w latach II wojny światowej postawiła wielu Polaków przed dramatycznym wyborem. Musieli oni podjąć decyzję, czy ratować swoich żydowskich sąsiadów przed śmiercią z rąk niemieckich okupantów, ryzykując przy tym życie swoje i swoich najbliższych, czy też zachować bierność wobec tej tragedii? Józef i Wiktoria Ulmowie, mieszkańcy wsi Markowa wybrali pierwsze rozwiązanie i zapłacili za to najwyższą cenę…
Józef Ulma i jego żona Wiktoria byli rolnikami mieszkającymi we wsi Markowa koło Łańcuta. W drugiej połowie 1942 roku zdecydowali się przyjąć pod swój dach osiem osób pochodzenia żydowskiego z rodzin Grunfeldów, Didnerów i Goldmanów/Szallów. Pomogli także innej żydowskiej rodzinie wybudować ziemiankę w okolicznym lesie, a następnie dostarczali im żywność i inne potrzebne do życia produkty. Niestety, po pewnym czasie ziemianka ta została odkryta przez Niemców, a ukrywający się w niej Żydzi zostali zamordowani. Wtedy jeszcze fakt pomocy nieszczęsnym zamordowanym nie został odkryty przez okupantów, zatem pozostałych ośmioro Żydów ukrywało się nadal w domu Ulmów w Markowej.
Wiosną 1944 roku zostali jednak niestety zadenuncjowani przez granatowego policjanta Włodzimierza Lesia, który zagarnął majątek jednej z rodzin żydowskich ukrywanych przez Ulmów i pozbyć się jego prawowitych właścicieli. W rezultacie tego donosu, 24 marca 1944 roku Józef i Wiktoria Ulmowie zostali rozstrzelani przez niemieckich żandarmów, Wiktoria była wtedy w siódmym miesiącu ciąży… Wraz z nimi zostało zamordowanych ich 6 dzieci (ośmioletnia Stasia, sześcioletnia Basia, pięcioletni Władzio, czteroletni Franio, trzyletni Antoś i półtoraroczna Maria), a także ośmioro ukrywanych przez nich Żydów. 13 września 1995 roku Józef i Wiktoria Ulmowie zostali pośmiertnie uhonorowani Medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a 25 stycznia 2010 roku postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 10 września 2023 roku decyzją papieża Franciszka zostali ogłoszeni błogosławionymi Kościoła katolickiego.
Recenzowana publikacja jest drugim wydaniem zbioru fotografii, które wykonał w ciągu swojego życia Józef Ulma (pierwsze wydanie ukazało się w 2007 roku). Ulma był pasjonatem fotografii – i z aparatem radził sobie całkiem dobrze. Jego zdjęcia przedstawiają codzienne życie – jego oraz jego rodziny, a także życie mieszkańców jego rodzinnej wsi. Możemy dzięki nim zaobserwować jak wyglądał „dzień codzienny” polskiej wsi w przedwojennej Polsce oraz w czasie II wojny światowej. Ten cenny materiał lepiej uzmysławia ofiarę poniesioną przez Ulmów i pokazuje, że ludzie zdolni do najwyższego heroizmu w imię ratowania życia innych ludzi byli po prostu takimi samymi ludźmi jak my, wiodącymi proste zwykłe życie.
Album dzieli się na dwie części. W pierwszej z nich znajdziemy opis form pomocy Żydom, niesionej przez Polaków podczas okupacji niemieckiej, historię Żydów, zamieszkujących wieś Markowa, a także ukazanie losu Ulmów oraz żydowskich rodzin przez nich ukrywanych. Druga część zawiera zdjęcia dokumentów rodzinnych Ulmów oraz fotografie ukazujące ich życie codzienne.
Wydany przez Mateusza Szpytmę album „Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy” jest obowiązkową publikacją dla wszystkich osób zainteresowanych tematyką pomocy Żydom przez Polaków na terenie okupowanych przez nazistowskie Niemcy ziem polskich w czasie II wojny światowej. Zachęcam do lektury!
