Mao Zedong – młodość „chińskiego Stalina”

Mao Zedong – zobacz też: Edukacja według Mao

Mao Zedong w 1939 roku (domena publiczna).

Mao Zedong urodził się 26 grudnia 1893 roku w dolinie Shaoshan, w chińskiej prowincji Hunan. Jego ojciec, Mao Yinchang, urodził się w 1870 roku. W wieku 15 lat na życzenie rodziny ożenił się z trzy lata starszą od siebie dziewczyną. Nie miała ona imienia, ponieważ w Chinach w tym okresie bardzo często nie nadawano ich nowonarodzonym dziewczynkom, ponieważ powszechne było w tym kraju przekonanie, że kobiety „nie zasługują na imię”. Ponieważ była siódmą dziewczyną w klanie Wen, nazywano ją zatem „Siódmą Siostrą Wen”. Rodzina Mao Zedonga była typową rodziną chłopską – jego ojciec utrzymywał się z hodowli świń i produkcji ryżu, który sprzedawał w pobliskim mieście. W odróżnieniu od większości chińskich chłopów, żyjących w tym okresie, umiał na tyle dobrze czytać i pisać, aby prowadzić rachunki. Odkupił ziemię, którą zastawił jego ojciec, a następnie nabył jej jeszcze więcej, dzięki czemu stał się jednym z najbogatszych ludzi we wsi. Mieszkał z rodziną w dużym kilkupokojowym domu krytym strzechą.

Mao był trzecim synem swoich rodziców, ale pierwszym, który przeżył okres dzieciństwa. Otrzymał imię „Zedong”, co oznacza „świecić na wschodzie”. Jego matka była głęboko wierzącą buddystką. Poza Mao miała później jeszcze dwoje innych dzieci, urodzonych w latach 1896 i 1905 synów, którzy otrzymali imiona „Zemin” i „Zetan”. Stosunki Mao z rodzicami były łudząco podobne jak u Adolfa Hitlera – tak samo jak niemiecki dyktator bardzo kochał on swoją matkę. W dojrzałym wieku wspominał ją w bardzo ciepłych słowach: „Uwielbiałem mamę (…) Gdziekolwiek szła, szedłem z nią (…) chodziłem z nią na jarmarki świątynne, paliłem kadzidło, papierowe pieniądze i oddawałem cześć Buddzie (…). Mama wierzyła w Buddę, więc ja również”. W wieku kilkunastu lat Mao zdecydował się jednak na odrzucenie buddyzmu.

Jego stosunek do ojca był radykalnie odmienny – nienawidził go. W 1968 roku, w czasie osławionej „rewolucji kulturalnej”, Mao wyraził się o ojcu w następujących słowach: „Mój ojciec był złym człowiekiem. Gdyby żył dzisiaj, też powinien posmakować »odrzutowca«”. „Odrzutowcem” nazywano pozycję z wykręconymi do tyłu rękoma, które unoszono jak najwyżej, co zmuszało ofiarę do pochylania się i opuszczania głowy. Ów sposób na torturowanie ludzi był bardzo rozpowszechniony w Chinach w latach 60. XX wieku. Radykalnie wrogi stosunek do ojca był spowodowany tym, że Mao był przez niego bity w dzieciństwie (za brak chęci do pracy fizycznej), podobnie zresztą jak miało to miejsce w wypadku twórcy niemieckiego nazizmu.

Dom rodzinny Mao w Shaoshan (fot. Brücke-Osteuropa, domena publiczna).

Do ósmego roku życia Mao mieszkał z rodziną swojej matki, ponieważ wolała ona mieszkać we wsi Wenów. Później wrócił do Shaoshanu i rozpoczął naukę – chodził na lekcje do domu nauczyciela. Nauka polegała w dużej mierze na nauce na pamięć klasycznych tekstów Konfucjusza, z czym mały Mao radził sobie dobrze z racji posiadania wyjątkowo dobrej pamięci. Dobrze nauczył się podstaw chińskiego języka literackiego i historii, a także literatury. Uwielbiał czytać, na co poświęcał dużo czasu, nawet do późnych godzin nocnych. Notorycznie popadał jednak w konflikty z nauczycielami, których wielokrotnie zmieniał, co wywoływało stałe napięcia w relacjach z ojcem. Inną ich przyczyną było lenistwo młodego Mao, który nie chciał podjąć pracy fizycznej w celu pomocy ojcu w gospodarstwie.

Mao Zedong – zobacz też: Mao Zedong – człowiek, który „umuzykalniał naród”

W 1907 roku, gdy czwarty nauczyciel wyrzucił Zedonga z zajęć, jego ojciec przestał płacić czesne, przez co zmusił syna do podjęcia chłopskiej pracy. Rok później, na życzenie ojca, czternastoletni Mao zawarł swoje pierwsze małżeństwo ze starszą od siebie o cztery lata kuzynką. Tak samo jak jego matka nie miała ona imienia, a ponieważ pochodziła z rodziny Luo, nazywano ją zatem „kobieta Luo”. Dwa lata po ślubie zmarła, a owdowiały Mao nie odczuwał z tego powodu żalu, ponieważ nigdy nie był w niej zakochany.

Mao w 1910 roku, wizerunek z Cytatów Przewodniczącego Mao Tse-Tunga , czyli tzw. Czerwonej Książeczki. (domena publiczna).

Po śmierci żony, szesnastoletni Mao zażądał zgody na wyjazd do szkoły położonej 25 km od wsi. Uczył się w niej kilka miesięcy, a wiosną 1911 roku przeniósł się do szkoły w Changshy, stolicy jego rodzinnej prowincji. Po sześciu miesiącach porzucił jednak naukę w tej szkole i zaczął się samodzielnie kształcić w jednej z bibliotek. Po upływie pewnego okresu ojciec zagroził mu zaprzestaniem dalszego finansowania jego utrzymania, jeśli nie będzie kontynuował nauki w normalnej szkole. Wskutek tego wiosną 1913 roku dziewiętnastoletni Mao zapisał się do bezpłatnej szkoły dla nauczycieli, która zapewniała również tanie mieszkanie i wyżywienie.

W tym właśnie okresie, w latach 1911-1912, obalono monarchię w Chinach i kraj stał się republiką. W szkole, do której uczęszczał Mao, zachęcano studentów do swobodnego myślenia i tworzenia kół zainteresowań. Ośmieleni tym młodzi ludzie publikowali prace o marksizmie, anarchizmie i nacjonalizmie, a w auli szkoły przez pewien czas wisiał portret Marksa. To wtedy Mao po raz pierwszy w życiu zetknął się z pojęciem „komunizm”. W toczonych rozmowach ze swoimi kolegami przyszły dyktator wyjątkowo negatywnie oceniał swoich rodaków: „W naturze mieszkańców tego kraju jest bierność. Wielbią hipokryzję, są zadowoleni z niewolniczego życia, mają ciasne umysły”. Ukształtował też swoje poglądy na moralność i etykę, które nie zmieniły się do końca życia. Zawarł je w uwagach do dzieła niemieckiego filozofa Friedricha Paulsena System etyki, spisanych w wieku 24 lat, zimą 1917/1918 roku. Podczas lektury od razu wzbudzają one silny niesmak i sprzeciw, ich podstawą jest bowiem przeświadczenie Mao, że jego własne „ja” jest najważniejszym punktem odniesienia. W tym miejscu warto zacytować długi ustęp owych „złotych myśli” przyszłego dyktatora Chin:

Nie zgadzam się z przekonaniem, że człowiek zachowuje się moralnie, jeśli motywem jego działań jest chęć dopomożenia innym. Moralności nie trzeba definiować w odniesieniu do innych (…) Ludzie tacy jak ja chcą (…) zaspokoić w pełni swoje serca, a czyniąc to, postępują zgodnie z najcenniejszymi kodeksami moralnymi. Oczywiście, są inni ludzie i rzeczy na świecie, ale istnieją tylko w odniesieniu do mnie. (...) Ludzie tacy jak ja mają obowiązki tylko wobec siebie; nie mamy żadnych zobowiązań wobec innych. Należy kierować się wyłącznie rachubą własnych interesów, nie zaś chęcią podporządkowania się jakimś zewnętrznym kodeksom etycznym lub tak zwanym poczuciem odpowiedzialności.

Polecamy e-book Mateusza Kuryły – „Powaby totalitaryzmu. Zarys historii intelektualnej komunizmu i faszyzmu”

Mao odrzucał także pojęcie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń:

Niektórzy twierdzą, że odpowiadają przed historią. Nie wierzę w to. Interesuje mnie tylko własny rozwój (…). Mam swoje pragnienie i chce je spełnić. Nie jestem odpowiedzialny przed nikim innym. Dobre imię po śmierci nie może mi sprawić żadnej radości, ponieważ należy do przyszłości, nie zaś do mojej rzeczywistości.

Mao w 1911 roku (domena publiczna).

Grozę budzi szczególnie jego pogląd na zmianę sytuacji w kraju:

Jak mamy zmienić [Chiny]? Kraj trzeba zniszczyć, a następnie przekształcić. (…) To odnosi się do kraju, narodu i ludzkości (…) a również wszechświata (…) Ludzie tacy jak ja pragną destrukcji, ponieważ po zniszczeniu starego wszechświata powstanie nowy. Czyż to nie lepiej?

W przytoczonych tekstach Mao ujawnił swoje podstawowe cechy charakteru i światopoglądu, które nie zmieniły się do końca jego życia i stanowiły złowieszczą zapowiedź jego stylu sprawowania władzy.

Po ukończeniu studiów w czerwcu 1918 roku Mao nie zdecydował się na wyjazd za granicę w celu kontynuowania nauki, ponieważ był człowiekiem zupełnie pozbawionym zdolności do języków obcych. Przez całe życie mówił tylko swoim lokalnym dialektem języka chińskiego, nie był w stanie opanować płynnie nawet „putonghua” – „wspólnej mowy”, którą jego reżim uznał za język urzędowy w komunistycznych Chinach. W późniejszym okresie życia, gdy stał się już komunistą, w latach 20. XX wieku miał zamiar wyjechać do Związku Sowieckiego, ale ponieważ nie był w stanie nawet opanować alfabetu rosyjskiego, szybko zarzucił podjętą naukę języka, a tym samym swój zamiar podróży do „ojczyzny światowego proletariatu”. Zdecydował się na wyjazd do Pekinu, ale ponieważ nie znalazł tam dobrze płatnej pracy, w kwietniu 1919 roku powrócił do Changshy. Podjął pracę nauczyciela historii w szkole podstawowej na pół etatu. W tym samym roku przeżył śmierć swojej ukochanej matki. Wiele lat później opowiedział jednemu ze swoich współpracowników swoje ostatnie chwile z nią:

Gdy matka umierała, wyjaśniłem jej, że nie mogę znieść widoku jej cierpienia. Chciałem zachować w pamięci piękny obraz matki, dlatego powiedziałem, że chcę przez pewien czas trzymać się z daleka. Mama świetnie rozumiała innych, dlatego się zgodziła. Dzięki temu zawsze miałem i mam przed oczami obraz matki zdrowej i pięknej.

Nawet zatem w tak traumatycznych dla każdego człowieka okolicznościach ujawnił się patologiczny egoizm Mao – w ostatnich chwilach życia matki, którą na swój sposób kochał, myślał przede wszystkim o sobie. Jego reakcja na śmierć niekochanego ojca nie zaskakuje. Mao Yinchang umarł na tyfus 21 stycznia 1921 roku, przed śmiercią chciał zobaczyć swojego najstarszego syna, ale Zedong nie przyjechał i nie okazywał w najmniejszym stopniu smutku z powodu utraty ojca.

Chen Duxiu (domena publiczna).

Pod koniec 1919 roku radykalni studenci i nauczyciele z Hunanu podjęli próbę pozbycia się wojskowego gubernatora prowincji Zhang Jingyao. Mao pojechał do Pekinu z delegacją, która miała przekonać rząd centralny do odwołania gubernatora. W tym właśnie okresie, w drodze powrotnej w czerwcu 1920 roku, doszło do spotkania Mao z profesorem Chen Duxiu, które odmieniło na zawsze życie Mao. Wspomniany profesor był w tym okresie najwybitniejszym chińskim marksistą, który w momencie spotkania z Mao przystępował do misji zakładania Komunistycznej Partii Chin.

Nie on był jednak autorem pomysłu jej stworzenia – inicjatywa w tej sprawie wyszła z Moskwy. W sierpniu 1919 roku rządzący Rosją bolszewicy przystąpili bowiem do realizacji tajnego programu działań politycznych i akcji wywrotowych w Chinach. Od tego momentu przez następne 30 lat przysyłali tam pieniądze, broń i ludzi, wskutek czego komuniści pod wodzą Mao Zedonga ustanowili tam w 1949 roku komunistyczną dyktaturę. W kwietniu 1920 roku bolszewicki Komintern (III Międzynarodówka) wysłał do Chin swojego przedstawiciela Grigorija Wojtyńskiego. W maju tego roku w Szanghaju powstało biuro Kominternu, które, jak to ujął inny agent Moskwy w Chinach z tego okresu, „miało zbudować chińską partię”. Wspomniany wcześniej Grigorij Wojtyński zaproponował profesorowi Chenowi, żeby ją zorganizował. W czerwcu meldował swoim przełożonym, że Chen ma zostać sekretarzem partii (czyli przywódcą) i nawiązać kontakty z „rewolucjonistami w różnych miastach”.

W tym właśnie momencie u Chena zjawił się Mao. Nie został zaproszony do grona założycieli partii, nie poinformowano go nawet o planach jej stworzenia, w tym okresie bowiem Mao nie zadeklarował jeszcze nawet, że jest marksistą. Partia powstała w sierpniu 1920 roku w Szanghaju, już po jego wyjeździe z tego miasta. Po przejęciu władzy w Chinach przez komunistów fakt ten stanowił problem dla Mao i jego następców. W tym celu stworzono fałszywy mit, jakoby partia powstała dopiero rok później, ponieważ wtedy odbył się jej pierwszy zjazd na którym przyszły Przewodniczący był już obecny.

Polecamy e-book Mateusza Kuryły – „Powaby totalitaryzmu. Zarys historii intelektualnej komunizmu i faszyzmu”

Choć Mao nie znalazł się w gronie założycieli KPCh, został jednak jednym z jej bliskich współpracowników. Profesor Chen nakazał mu otworzyć księgarnię w Changshy, dzięki której można było rozprowadzać partyjne publikacje. Mao zgodził się na to, tym bardziej, że w owym czasie działalność komunistyczna nie była przestępstwem – prześladowanie komunistów w Chinach przez rząd Chang Kaj-sheka rozpoczęło się dopiero w 1927 roku. W listopadzie 1920 roku chińscy komuniści mówili już o Mao, że „jest jednym z nas”. Miesiąc później, w liście do jednego ze swoich przyjaciół, stwierdził on, że „głęboko się zgadza z ideą wykorzystania rosyjskiego modelu do zreformowania Chin i całego świata”.

Yang Kaihui, druga żona Mao, z dziećmi (domena publiczna).

W tym decydującym momencie swojego życia Mao Zedong miał 27 lat. Zawarł też wtedy swoje drugie małżeństwo z Yang Kaihui, młodszą od siebie o osiem lat. Mimo tego związku, pozwalał sobie jednak także na szereg innych, wierny bowiem swoim osobliwym przekonaniom „moralnym” także i w tej sferze życia był wpatrzonym w siebie egoistą, nie liczącym się z uczuciami innych ludzi. Nie wchodząc w dalsze szczegóły dotyczące jego życia prywatnego, wypadnie tylko stwierdzić, że w późniejszym okresie życia Mao zawarł jeszcze dwa inne związki małżeńskie. Jego ostatnia żona, Jiang Qing (1914–1991), odegrała wyjątkowo negatywną rolę w czasie tzw. „rewolucji kulturalnej” z lat 1966-1976, prowadząc oszczercze kampanie przeciwko politycznym przeciwnikom swojego męża.

W roku 1921 Sowieci zdecydowali się na rozbudowę swojej siatki wywiadu. W Szanghaju powstała placówka osławionej WczKa, a wielu agentów cywilnych i wojskowych działało w innych chińskich miastach m.in. w Pekinie i Kantonie. 3 czerwca 1921 roku do Chin przybyło dwóch kolejnych sowieckich agentów: Nikolski i Maring, którzy namówili członków KPCh w Szanghaju do zwołania zjazdu partii, który miał uporządkować jej działalność. W tym celu rozesłali oni listy do siedmiu regionów, żeby wyłoniły na zjazd partii po dwóch delegatów. Do każdego z listów dołączono 200 chińskich yuanów na pokrycie kosztów podróży do Szanghaju. Wśród delegatów był również Mao Zedong. Owe 200 yuanów było pierwszą wypłatą, którą Mao Zedong otrzymał z Moskwy, w późniejszym bowiem czasie również pobierał pieniądze od Sowietów.

I Zjazd KPCh rozpoczął się 23 lipca 1921 roku. Brało w nim udział 13 delegatów: nauczycieli, dziennikarzy i studentów, którzy reprezentowali wszystkich ówczesnych członków partii w liczbie 57. Wśród nich nie było ani jednego robotnika. Profesor Chen Duxiu został wybrany przywódcą partii, mimo że osobiście nie pojawił się na Zjeździe. Nie miało to jednak większego znaczenia, ponieważ przebiegiem Zjazdu kierowali dwaj wcześniej wspomniani emisariusze Rosji Sowieckiej: Maring i Nikolski. Nie wzięli jednak udziału w jego ostatniej sesji, żeby nie przyciągać uwagi chińskiej policji. W skutek tego uczestnicy Zjazdu co prawda proklamowali ostatecznie powstanie KPCh, ale nie przyjęli żadnego manifestu ani statutu, ponieważ bez udziału wysłanników Moskwy nie wolno było im określić programu działania... Mao Zedong w trakcie I Zjazdu KPCh prawie w ogóle nie zabierał głosu i nie wywarł dużego wpływu na jego przebieg.

Budynek w tzw. koncesji francuskiej w Szanghaju, w którym w 1921 roku odbył się I Zjazd Komunistycznej Partii Chin. Dziś siedziba muzeum tego wydarzenia (fot. Pyzhou, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0).

Zależność od Sowietów KPCh była w tym czasach olbrzymia, tak samo jak innych partii komunistycznych należących do Kominternu (III Międzynarodówki Komunistycznej), mającego siedzibę w Moskwie. Wystarczy w tym kontekście wspomnieć, że od października 1921 do czerwca 1922 roku KPCh wydała na swoją działalność siedemnaście tysięcy sześćset pięćdziesiąt pięć chińskich yuanów – 94% tej sumy pochodziła z Rosji, a tylko 6% ze źródeł chińskich. W tym okresie (1920-1922) działało w Chinach wiele innych komunistycznych grup, z których jedna twierdziła, że liczy jedenaście tysięcy członków. Nie otrzymywały one sowieckich pieniędzy tak jak KPCh, w rezultacie czego wszystkie bez wyjątku się rozpadły. KPCh uzyskała niezależność od Moskwy dopiero kilka dziesięcioleci później – stało się to po śmierci Józefa Stalina, w okresie rządów w ZSRS Nikity Chruszczowa (1953-1964).

Mao nie miał skrupułów w kwestii przyjmowania pieniędzy od Moskwy. Po wspomnianym I Zjeździe zaczął otrzymywać z funduszy partyjnych regularne wypłaty – ostatecznie ich suma ustaliła się na sumę 170 yuanów miesięcznie na działalność organizacji partyjnej w prowincji Hunan. Była to w ówczesnych czasach tak znaczna suma, że Mao zdecydował się zrezygnować z pracy w szkole i z dziennikarstwa, poświęcając się całkowicie działalności komunistycznej. Przez kilka lat nie odgrywał w partii większej roli. Jego rola w niej zaczęła wzrastać dopiero na przełomie 1927/1928 roku, a na jej czele stanął dopiero w 1935 roku.

Mao Zedong w 1927 roku (domena publiczna).

Dzieciństwo i młodość przyszłego dyktatora komunistycznych Chin może przerazić każdego, kto się z nią zapoznaje. Już bowiem w tym wczesnym okresie życia w człowieku tym ujawniły się wyjątkowo patologiczne cechy charakteru: posunięty aż do najdalszych skrajności egoizm, brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny, nieliczenie się z potrzebami psychicznymi innych ludzi (nawet szczególnie bliskimi) czy gotowość do zniszczenia własnego kraju „w imię jego przemiany”. Doprowadziły one w przyszłości do śmierci milionów ludzi w czasie jego rządów. Pozostaje tylko wyrazić ubolewanie, że tego typu odpychający człowiek doszedł ostatecznie do władzy w swoim kraju, który rządził przez 27 lat (1949–1976) na zgubę swoich rodaków.

Bibliografia:

• Chang Jung, Halliday Jon, Mao, Wydawnictwo Albatros, Warszawa 2007.
• Dikotter Frank, Tragedia wyzwolenia. Historia rewolucji chińskiej 1945-1957, Czarne, Wołowiec 2016.
• Dikotter Frank, Wielki głód. Tragiczne skutki polityki Mao 1958-1962, Czarne, Wołowiec 2013.
• Fenby Jonathan, Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, Znak, Kraków 2009.

Polecamy e-book Mateusza Kuryły – „Powaby totalitaryzmu. Zarys historii intelektualnej komunizmu i faszyzmu”