Europa Wschodnia

Pavel Polian - „Wbrew ich woli” - recenzja i ocena

Niemcy, Czeczeni, Tatarzy krymscy, Ingusze, Koreańczycy. Czy tak różnorodna mieszanka narodów może mieć choć jeden element wspólny? Okazuję się, że tak i jest nią tragiczna historia migracji przymusowych przeprowadzanych przez Związek Radziecki.

Kamil Kartasiński

Osip Mandelsztam: wiersze wyuczone na pamięć

Do dziś niewiele osób zna twórczość tego wyjątkowego poety, urodzonego jeszcze za czasów Imperium Rosyjskiego, a skazanego na wieloletnie uwięzienie i zmarłego już w ZSRR. Osip Mandelsztam był nie tylko poetą, ale też prozaikiem i autorem licznych szkiców na temat liryki. Jego lekki styl, niepozbawiony humoru i ironii, w pewnym momencie został zduszony przez coraz cięższą atmosferę panującą w Związku Radzieckim.

Ewa Woźniak

Wywiady

Witkacy był dobrym żołnierzem

Pierwsza wojna światowa wywarła swój wpływ na losy całego pokolenia Europejczyków, wśród nich Stanisława Ignacego Witkiewicza. O wojskowym epizodzie życia artysty rozmawiamy z Krzysztofem Dubińskim, autorem książki „Wojna Witkacego, czyli kumboł w galifetach”. Część pytań nadesłali czytelnicy naszego portalu.

Tomasz Leszkowicz

„Ogień Majdanu. Dziennik rewolucji 21 listopada 2013 – 22 lutego 2014” - recenzja i ocena

Kwartalnik „Karta” ma niebagatelne zasługi w popularyzowaniu spojrzenia na historię z perspektywy jednostkowej. Takie też spojrzenie prezentuje nowa publikacja Ośrodka Karta zatytułowana „Ogień Majdanu” opowiadające o wydarzeniach sprzed dwóch lat.

Michał Gadziński

Bair Irincheev - „Wojna zimowa. Białe piekło Sowietów” - recenzja i ocena

Wojna zimowa, często bywa opisywana jako pojedynek Dawida z Goliatem. W ciągu 75 lat od zakończenia tego konfliktu, powstało mnóstwo mitów i nieprawdziwych informacji. Uniemożliwiają one obiektywne spojrzenie na fińsko-radzieckie zmagania na przełomie lat 1939-1940. Czy praca Bair’a Irincheev’a ma szansę to zmienić?

Kamil Kartasiński

Wspomnienia

Sowiecka architektura społeczna

Nadieżda Mandelsztam i jej mąż - słynny poeta Osip Mandelsztam - poznali na własnej skórze czym była sowiecka architektura społeczna...

Nadieżda Mandelsztam

Nadieżda Mandelsztam – „Wspomnienia” – recenzja i ocena

Mogłoby się wydawać, że po Sołżenicynie czy Pasternaku nie można już napisać niczego nowego o tyrańskich rządach Józefa Stalina i jego drakońskim postępowaniu wobec przeciwników reżimu. A jednak głos Nadieżdy Mandelsztam z kobiecą subtelnością pokazuje los tych, którzy nawet w sposób niebezpośredni musieli cierpieć konsekwencje oskarżeń z niesławnej pamięci artykułu 58 sowieckiego kodeksu karnego...

Piotr Burak

Partyzanci radzieccy: pod znakiem czerwonej gwiazdy

Partyzanci radzieccy byli przez propagandę ukazywani jako „mścicieli ludu”. Dla Niemców byli zagrożeniem na tyłach frontu. Dla Polaków, w pewnych przypadkach – wrogiem, w innych zaś – sprzymierzeńcem.

Marcin Maliszewski

Katia Petrowska - „Może Estera” - recenzja i ocena

Ta historia składa się z wielu białych plam i rzeczy, których nigdy nie uda się ustalić. Można jedynie snuć domysły, ale...

Bartłomiej Majchrzak

Aidan Hart – „Ikona. Podręcznik malarstwa ikonowego i ściennego” – recenzja i ocena

Ikona jest tak samo pasjonująca i tajemnicza jak duchowość prawosławna. Aż dziw, że w Polsce wiemy o niej mało. Tym lepiej, że na rynku polskim pojawiła się książka Aidana Harta.

Krzysztof Lasota

Stanisław Ciesielski – „«Terror na co dzień». Polityka represyjna w ZSRR 1945-1953” – recenzja i ocena

Okres rządów Józefa Stalina w ZSRR leż w centrum zainteresowania badaczy historii XX wieku. Pomimo to, wiele aspektów tego okresu do dzisiaj tworzy „białe plamy” w światowej historiografii. Książka Stanisława Ciesielskiego jest, mimo pewnych swoich wad, udaną próbą uporania się z jedną z nich.

Konrad Ruzik

Rosja i Turcja: gra imperiów o Morze Czarne (cz. 1)

Począwszy od końca XVII wieku do I wojny światowej Rosja i Imperium Osmańskie stoczyły ze sobą jedenaście wojen, z których niemal każda niosła ze sobą szerokie reperkusje na arenie europejskiej. W tradycyjnej historiografii często znaleźć można opinię, że wrogość między oboma państwami była niemal odwieczna.

Michał Wasiucionek

Wielki strach przed Rosją bolszewicką

Wojna 1920 roku była dla Polaków niezwykle ważnym wydarzeniem, i to nie tylko dlatego, że udało się uratować dopiero co odzyskaną niepodległość. Stworzyła ona również bardzo konkretne wyobrażenie o komunistycznej Rosji, obecne przez całe dwudziestolecie międzywojenne.

Paweł Rzewuski

Bitwy o górę Makiwka – starcie, które zbudowało legendę

Na przełomie kwietnia i maja 1915 roku Ukraińscy Strzelcy Siczowi wzięli udział w bitwie z Rosjanami o górę Makiwkę w Karpatach Wschodnich. Chociaż starcie było jednym z wielu stoczonych na froncie wschodnim pierwszej wojny światowej, stało się ważnym elementem ukraińskiej pamięci.

Marek Bogdan Kozubel

„Ptasi archiwiści”. Znaleziono gniazdo uwite ze starych dokumentów

Podczas remontu dachu średniowiecznej katedry konserwatorzy odkryli ptasie gniazdo, uwite ze starych dokumentów. W ich skład wchodzą m.in. XIX-wieczne papierki po cukierkach, eleganckie listy i kartki na chleb z okresu stalinowskiego.

Antoni Olbrychski

Reportaże/relacje

Co w rosyjskiej duszy gra, czyli Festiwal Sputnik w Warszawie

Niedawno w stolicy można było wziąć udział w święcie rosyjskiego kina w Polsce – już 9. edycja Festiwalu Sputnik zagościła w warszawskich kinach. Jakie filmy uznano za najwybitniejsze? Które ze wszystkich prezentowanych dzieł warto zobaczyć?

Agnieszka Woch

FBI przeciwko sowieckim agentom

Choć w Związku Sowieckim w najlepsze trwała pieriestrojka, a Michaił Gorbaczow obiecywał reformy i demokrację, wojna wywiadów trwała w najlepsze. Oto jeden z ostatnich epizodów walki wywiadów, który rozegrał się częściowo już po upadku „imperium zła”.

Andrzej Kowalski

Moc zniszczenia – radziecka bomba wodorowa

22 listopada 1955 r. w Semipałatyńsku została zdetonowana pierwsza radziecka bomba wodorowa, oznaczona jako RDS-37. Perspektywa posiadania tego typu broni przez obie rywalizujące strony, w połączeniu z wciąż narastającym napięciem zimnej wojny, postawiła cały glob przed zagrożeniem zupełnie nowego typu.

Krzysztof Gońda

Wspomnienia

Spacer po Babim Jarze

Jedno z najbardziej upiornych i zapomnianych miejsc na sowieckiej Ukrainie. Wąwóz leżący między dawnymi osadami Łukianowka i Syriec - Babi Jar.

Katia Petrowska

Most szpiegów – reż. Steven Spielberg – recenzja i ocena filmu

Zimna wojna rozpoczęła epokę światowych konfliktów nowej generacji – zamiast broni palnej jako oręż zaczęto traktować informację, zamiast racjonalnej polityki uprawiano propagandę. Opowiada o tym nowy film Stevena Spielberga „Most szpiegów”, wchodzący do kin 27 listopada.

Agnieszka Woch

Husaria kontra Kozacy - z walk na Ukrainie

26 września 1660 roku tabor wojsk moskiewsko-kozackich, dowodzony przez Wasyla Szeremietiewa i Tymofieja Cieciurę, próbował oderwać się od oblegających go Polaków. Nie udało się.

Radosław Sikora

Starożytni Grecy dotarli na Ukrainę

Ekspedycja złożona z warszawskich archeologów bada zasięg greckiej kolonizacji. Grodzisko sprzed ponad 2 tysięcy lat udało się znaleźć w ukraińskim Respublikańcu.

Nauka w Polsce

Andrzej Andrusiewicz - „Aleksander I. Wielki gracz” - recenzja i ocena

Niedowidzący i głuchawy autokrata, który stracił Moskwę, ale zdobył Paryż. Libertyn i błogosławiony mistyk, który cierpiąc na chorobę weneryczną, pocieszał się lekturą Biblii. Ojcobójca, bawidamek, wytrawny gracz i ofiara własnych idei. Uwielbiany i znienawidzony Król Polski. Jewo Impieratorskoje Wieliczestwo Aleksandr I.

Przemysław Chudzik

Mark Sołonin – „Czerwiec 1941. Ostateczna diagnoza” – recenzja i ocena

Tego autora nie trzeba przedstawiać. Mark Sołonin od lat publikuje książki zwalczające oficjalną zakłamaną wizję udziału ZSRR w drugiej wojnie światowej. Jego kolejna praca to nie tylko siódma książka opublikowana w Polsce – to także podsumowanie jego wieloletniej pracy.

Łukasz Męczykowski

Losy radzieckich lotników odkryte w szczątkach

Ustalono nazwiska trzech radzieckich lotników, zestrzelonych koło Wyszogrodu (Mazowieckie) w 1945 r. W ich identyfikacji pomogły m.in. nieśmiertelniki znalezione we wraku.

Nauka w Polsce

Wspomnienia

Żyjąc w okupowanym Mińsku

Ucieczka przed Niemcami była poważnym wyzwaniem. Szczególnie jeżeli było się polskim Żydem ukrywającym się na okupowanych terenach sowieckich...

Józef Makowski

Boris Sokołow - „Rokossowski” - recenzja i ocena

Marszałek Konstanty Konstantynowicz Rokossowski był jednym z tych ludzi, bez których historia naszej części Europy wyglądała by zupełnie inaczej.

Rafał Brodacki

Bitwa pod Cudnowem - wielka okazja historyczna

Bitwa pod Cudnowem była najważniejszym wydarzeniem roku 1660, określanego w polskiej historiografii mianem „szczęśliwego”. Rzeczpospolita odniosła wtedy bowiem kilka istotnych zwycięstw nad Moskwą.

Marek Groszkowski

Stulecie rosyjsko-ukraińskiej bitwy o górę Makiwka 1915-2015

Po wybuchu w ubiegłym roku konfliktu w Donbasie wśród Ukraińców gwałtownie odżyła pamięć o wcześniejszych wojnach z Rosją. Szczególnie w tym kontekście zapisał się Legion Ukraińskich Strzelców Siczowych (dalej USS), utworzony w ramach austro-węgierskich sił zbrojnych latem 1914 roku. W roku 2015 Ukraińcy obchodzą setne rocznice aż trzech ważnych wydarzeń w historii tej formacji – jednym z nich jest okrągła rocznica bitwy o górę Makiwka.

Marek Bogdan Kozubel

Nikita Chruszczow w dowcipie i anegdocie

15 kwietnia 1894 roku w wiosce Kalinówka urodził się Nikita Chruszczow. Dzięki niezwykłej historii Rosji w XX wieku znalazł się na szczytach władzy. Przez ponad dekadę szefował Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i z tego okresu pochodzi większość anegdot i dowcipów na jego temat. 12 marca 1960 roku miał miejsce słynny epizod z uderzaniem przez niego butem o pulpit w czasie debaty w ONZ.

Michał Przeperski

Niech żyje car Władysław Zygmuntowicz! Upadek planów hetmana Stanisława Żółkiewskiego

We wrześniu 1610 roku mogło się wydawać, iż wojna z Rosją ma się już ku końcowi: królewicz Władysław miał objąć tron carski, a polska załoga Kremla czuwała nad ładem w stolicy. Wrogie dotychczas mocarstwa miało połączyć przymierze. Ich połączonej sile żadna inna potęga nie mogłaby stawić czoła.

Łukasz Franciszek Banaś

Wywiady

Swietłana Aleksijewicz: Uczono nas jak umierać, nie jak żyć

Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury za 2015 rok otrzymała Swietłana Aleksijewicz, reportażystka i najpoczytniejsza białoruska pisarka. Przypominamy naszą rozmowę z nią, publikowaną po wydaniu w Polsce jej najbardziej znanej książki pt. „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety”.

Grażyna Latos

Richard Sorge: superszpieg Stalina?

Richard Sorge, czyli urodzony 4 października 1895 roku agent „Ramsay”, szpiegujący w Japonii na rzecz Związku Sowieckiego, uważany jest za jednego z najważniejszych wywiadowców w historii tego państwa. Jak jego działalność wyglądała na tle całego stalinowskiego wywiadu?

Paweł Wieczorkiewicz

Maciej Zaremba , Mat. pras.

Rosjanie po raz kolejny badają autentyczność szczątków Mikołaja II

Prowadzone przez komitet śledczy Federacji Rosyjskiej badania mają ustalić, czy kości pochowane w soborze św. Piotra i Pawła w Sankt Petersburgu faktycznie należą do ostatniego cara Rosji i jego rodziny.

Tomasz Suchodolski

Wydarzenia

9. Sputnik wyląduje w warszawskich kinach

5 listopada 2015 rozpocznie się w warszawskich kinach Luna oraz Iluzjon 9. festiwal filmów rosyjskich „Sputnik nad Polską”. Zagości tam przez 10 kolejnych dni. Następnie wyruszy w podróż po Polsce, która potrwa do marca 2016 r. Wydarzenie pod patronatem Histmag.org!

Mat. pras. , Maciej Zaremba

Piotr Zychowicz – „Pakt Piłsudski-Lenin” - recenzja i ocena

„Gdyby Józef Piłsudski w 1920 roku podjął inne decyzje – pisze Piotr Zychowicz w swojej najnowszej książce – Polsce i całemu światu oszczędzona zostałaby krwawa epoka totalitaryzmów. Nazwiska Hitler i Stalin nic by nam dzisiaj nie mówiły”. Czy rzeczywiście?

Krzysztof Kloc

Opinie

Historyczny test - 17 września i ambasador Rosji

Od kilku dni można obserwować przepychanki między polskim a rosyjskim MSZ, w sprawie oceny wydarzeń z 17 września 1939 roku. Strona polska niezmiennie przypomina, że Związek Radziecki dokonał czwartego rozbioru Polski wespół z III Rzeszą. Rosjanie utrzymują, że nic takiego nie miało miejsca, a i koalicji z Hitlerem nie było.

Paweł Rzewuski

Wydarzenia

Dziedzictwo kulturowe Europy Środkowo-Wschodniej - konferencja w Białymstoku

Od dzisiaj do 27 września 2015 r. w Białymstoku odbywa się III Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Nasze – obce – wspólne dziedzictwo kulturowe. Dialog kultury z naturą”. Na konferencję zapraszają Sekcja Antropologii Historycznej Studenckiego Koła Naukowego Historyków oraz Rada Uczelniana Samorządu Doktorantów Uniwersytetu w Białymstoku. Wydarzenie pod patronatem Histmag.org.

Naveed Jamali – „Jak złapać rosyjskiego szpiega” – recenzja i ocena

Chcą się państwo dowiedzieć jak złapać rosyjskiego szpiega? Uprzedzam, że wbrew pozorom książka, o której przyjdzie mi wyrazić swoje skromne zdanie, nie do końca może służyć za podręcznik w tej kwestii. Niemniej jednak, jest warta przeczytania z innych powodów.

Szymon Koziatek

Wspomnienie o rosyjskiej Alasce

Amerykańscy archeolodzy odnaleźli na Alasce obozowiska z 1813 roku, będące pozostałością po załodze pierwszego rosyjskiego statku, który odbywał podróż dookoła świata. Obozowisko jest również swego rodzaju wspomnieniem obecności Rosjan w ich byłej kolonii.

Katarzyna Jóźwik

Czy na tle Powstania Warszawskiego istniał konflikt Stalin – PKWN?

O ile stanowisko Stalina wobec Powstania Warszawskiego jest dosyć powszechnie znane i jednoznaczne, o tyle stosunek polskich komunistów do powstania w Warszawie nie budzi większego zainteresowania – z automatu uznano, iż był on tożsamy z poglądami Stalina. Czy aby na pewno?

Michał Krutow

Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński – „Michał Żymierski 1890–1989” - recenzja i ocena

Życiorys Marszałka Polski Michała Roli-Żymierskiego uchodzi za jeden z najbardziej zmistyfikowanych w całej historiografii PRL. Czy książka Jarosława Pałki i Jerzego Poksińskiego pozwoli go odkłamać?

Paweł Sztama

Dariusz Wilczak – „Most. Tajna operacja przerzutu Żydów” - recenzja i ocena

„Most” był, obok operacji „Samum”, najbardziej spektakularnym sukcesem polskich służb specjalnych z początku lat dziewięćdziesiątych. W latach 1990-1992 przez lotnisko na Okęciu przerzucono ok. 40 tysięcy emigrantów uciekających ze Związku Radzieckiego do Izraela.

Tomasz Kozłowski

Beletrystyka

Jak wywiad sowiecki werbował szpiegów?

Wywiad sowiecki działał aktywnie aż po sam koniec zimnej wojny, odnosząc zresztą niemałe sukcesy. Jego szpiedzy byli wszędzie. No właśnie, w jaki sposób wywiad radziecki werbował szpiegów?

Naveed Jamali

Bitwa na Kulikowym Polu – świt potęgi Moskwy

Dokładnie 637 lat temu rozegrała się bitwa na Kulikowym Polu. Była ona największym starciem trwającej od 1375 roku wojny między Złotą Ordą a sojuszem książąt ruskich. Zwycięstwo Dymitra Dońskiego – przywódcy ruskiej koalicji – było dla Moskwy początkiem drogi do wyzwolenia się spod jarzma tatarskiego i w dłuższej perspektywie pozwoliło jej odegrać przewodnią rolę w dziejach Europy Wschodniej.

Igor Rosa

Reportaże/relacje

Współczesna wersja mitu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Warszawie

Nie od dziś rosyjska i polska ocena wydarzeń historycznych znacznie się różni. Nic więc dziwnego, że wystawa „Pamiętaj... Świat uratował radziecki żołnierz” Rosjan zachwyca a Polaków oburza. W Rosji wystawę zwiedziło już ponad 200 tysięcy osób, w Warszawie można ją oglądać od 2 września.

Marianna Koźmińska

„Bój to jest nasz ostatni”. Zarys historii intelektualnej komunizmu: upadek

W 1991 roku rozpadł się Związek Radziecki. Nie był to jednak koniec komunizmu. Idea ta umarła dużo wcześniej.

Mateusz Kuryła

Alfred A. Reisch - „Nieznany front zimnej wojny” - recenzja i ocena

Słowo pisane zawsze odgrywało kluczową rolę w transferze idei. Jego moc doceniali też funkcjonariusze CIA – z korzyścią dla tysięcy mieszkańców Europy Wschodniej, zaopatrywanych w tony niedostępnych książek z Zachodu.

Filip Gończyński-Jussis

Wywiady

„Te dzieci wierzyły w Boga, Ojczyznę i powrót do domu”

Trzeba być Polakiem, by naprawdę poczuć to, co napisałem o tych dzieciach – mówi w rozmowie z nami Wiesław Adamczyk, autor książki „Kwiaty polskie na wygnaniu”, opowiadającej o losach dzieci deportowanych w czasie drugiej wojny światowej w głąb ZSRR.

Tomasz Leszkowicz

Lew Trocki: czego pragnął rywal Stalina?

Lew Trocki uważany jest za jednego z twórców ZSRR. Jego wyobrażenie o komunistycznym kraju odbiegało jednak od wizji Stalina. Co naprawdę chciał osiągnąć?

Aleksandra Miśkiewicz

Kalendarz w stylu sowieckim

W historii świata wiele było form liczenia czasu. Ludzie posługiwali się kalendarzem gregoriańskim i juliańskim, ale też żydowskim czy masońskim. Osobny kalendarz próbowali sobie również stworzyć komuniści.

Paweł Rzewuski

„Berlingowcy. Żołnierze tragiczni” – red. D. Czapigo – recenzja i ocena

„Wczoraj łach, mundur dziś! Ściśnij pas, pora iść! Ruszaj, Pierwszy Korpus nasz. Spoza gór i rzek, na Zachód marsz!” Słowa wojskowej pieśni, doskonale opisują losy żołnierzy, którzy zaciągnęli się do wojska tworzonego od 1943 r. w Sielcach nad Oką.

Kamil Kartasiński

Okupacja, aneksja, przyłączenie – jak powstały trzy ostatnie republiki ZSRR?

W wyniku tajnego protokołu paktu Ribbentrop-Mołotow kraje bałtyckie znalazły się w strefie wpływów Związku Radzickiego. W krajach tych wprowadzono ustrój komunistyczny, po czym Litwa, Estonia i Łotwa „poprosiły” o włączenie w skład ZSRR. Pomiędzy 3 a 6 sierpnia 1940 roku rząd Związku Radzieckiego pozytywnie rozpatrzył prośby.

Olga Lebedeva

Robert M. Citino – „ Zagłada Wehrmachtu. Kampanie 1942 roku” – recenzja i ocena

Książka „Zagłada Wehrmachtu. Kampanie 1942 roku” to fascynujące spojrzenie amerykańskiego historyka na przełomowy okres II wojny światowej. Jeżeli macie dość – tak powszechnie publikowanych w Polsce - prac będących zwykle nieudolnymi kompilacjami wcześniejszych książek, jest to książka dla Was.

Krzysztof Fudalej

Swietłana Alliłujewa – „Córka Stalina. O Stalinie, Rosji i sobie” – recenzja i ocena

Przed jej ojcem drżały miliony. To właśnie Wódz Wszystkich Narodów, Chorąży Pokoju, miłujący sprawiedliwość społeczną i równość Józef Wissarionowicz Stalin był ojcem autorki. Jak to jest dorastać na Kremlu i mieć na nazwisko Stalin?

Daria Czarnecka

Opinie

Polityka historyczna Piotr Tyma: pamiętać o wszystkim!

W obliczu wydarzeń na Ukrainie warto przeanalizować błędy i nadużycia popełnione w polityce historycznej Polski po 1989 r. – mówi w specjalnej wypowiedzi dla Histmag.org Piotr Tyma, prezes Związku Ukraińców w Polsce.

Tomasz Leszkowicz

Włodzimierz Święty: wielki i drogi

28 lipca 2015 roku prawosławni Rosji obchodzili tysięczną rocznicę śmierci księcia Włodzimierza Wielkiego. Wydarzenie to rząd rosyjski traktuje jako święto religijno-państwowe. Koszt wydatków na obchody wyniósł ponad 1 mld rubli.

Olga Lebedeva

Maciej Dęboróg-Bylczyński

„Stalin i Europa. 1928-1953” - red. T. Snyder, R. Brandon - recenzja i ocena

Pasjonujący tom studiów „Stalin i Europa” stanowi pokłosie projektu badawczego realizowanego w Instytucie Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Wiedeńskiego. Zredagowali go dwaj amerykańscy badacze Timothy Snyder, i Ray Brandon.