Jarosław Pałka, Jerzy Poksiński – „Michał Żymierski 1890–1989” - recenzja i ocena
Polska biografistyka jest niezwykle uboga w pozycje dotyczące prominentów tzw. Polski Ludowej. Jednak aby zrozumieć daną epokę, konieczne jest poznanie życiorysów ludzi, którzy decydowali o jej kształcie. Są to rzeczy nierozerwalnie ze sobą powiązane: to jednostkowe ludzkie decyzje, wynikające z wychowania, wykształcenia oraz doświadczenia decydują o tym, jak kształtuje się dany okres historyczny. Świetnym dowodem na prawdziwość tej tezy są tutaj choćby biografie przywódców politycznych i militarnych.
Życiorysy komunistycznych polityków i wojskowych wydają mi się szczególnie fascynujące. Ich losy bywały tak zawiłe i skomplikowane jak w żadnej innej epoce historycznej. Nie brakowało sytuacji, gdy jeden etap życia zaprzeczał całkowicie poprzedniemu, co już samo w sobie powoduje, że badanie takiej biografii jest niezmiernie ciekawe. Dzięki Jarosławowi Pałce i nieżyjącemu już Jerzemu Poksińskiemu – jedna z najciekawszych biografii w polskiej historiografii została poświęcona marszałkowi Michałowi Roli-Żymierskiemu.
Książka dwóch historyków jest opracowaniem bardzo udanym, opartym na bardzo solidnej kwerendzie archiwalnej, przeprowadzonej w kilkunastu archiwach, tak krajowych, jak i zagranicznych, m.in. we Francji i w Rosji. Badania te zostały zainicjowane przez Poksińskiego, a następnie w kilkanaście lat po jego śmierci – uzupełnione przez Pałkę. Autorzy wykorzystali też kilkaset wspomnień, zbiorów dokumentów i opracowań, dotyczących prawie stu lat historii Polski –Rola dożył bowiem 99 lat.
Książka składa się, oprócz Wstępu, Zakończenia, Wykazu skrótów, Bibliografii i Indeksu Osób, z trzynastu chronologicznie po sobie następujących rozdziałów. W treści książki, rzuca się w oczy przede wszystkim wielkie zaangażowanie autorów w rekonstrukcję faktów. Poksiński i Pałka starają się na różne sposoby dotrzeć do prawdy. Tam gdzie jest to możliwe, po przebadaniu źródeł, stawiają tezy. Kiedy pomimo wnikliwej analizy nie mogą dotrzeć do prawdy, stawiają pytania, na które, być może uda się kiedyś znaleźć właściwe odpowiedzi. A w biografii Roli znaków zapytania nie brakuje.
Żymierski, a właściwie Łyżwiński (autorzy bardzo dokładnie tłumaczą ewolucję jego nazwiska) był od młodości zaangażowany w działalność patriotyczną w Polskich Drużynach Strzeleckich. Później był żołnierzem Legionów Polskich, następnie wysokim oficerem Wojska Polskiego w II RP. Po zamachu majowym został skazany i wtrącony do więzienia za nadużycia finansowe – jednocześnie zdegradowano go i wyrzucono z armii. W więzieniu nawiązał kontakt z ruchem komunistycznym i został agentem NKWD. Podczas II wojny światowej był członkiem PPR, i próbował przeniknąć w struktury Polskiego Państwa Podziemnego. W 1944 r. został Naczelnym Dowódcą Armii Ludowej i członkiem PKWN. Po wojnie jako Naczelny Wódz tzw. ludowego Wojska Polskiego, szef MON oraz przewodniczący Państwowej Komisji Bezpieczeństwa ponosił współodpowiedzialność za stalinowskie represje, które zresztą nie ominęły również i jego samego. Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku po raz kolejny wydalono go z armii i aresztowano. Na fali gomułkowskiej odwilży w połowie lat 50. został zwolniony z więzienia i zrehabilitowany. Później, jako weterana, propagandowo eksploatowano go, prezentując jako symbol wielkości polskiej armii. O tym wszystkim Pałka z Poksińskim, bardzo wnikliwie i szeroko piszą.
W publikacji znajdziemy wiele odkrywczych faktów, które nie miały prawa ujrzeć światła dziennego w latach 1944–1989. Autorzy, powołując się na nieznane dotąd dokumenty opisują m.in. współpracę Żymierskiego z NKWD. Fakt ten był przez lata tajemnicą poliszynela, ale dopiero Poksińskim z Pałką piszą o tej kwestii rzetelnie i wnikliwie. Co więcej, autorzy bardzo skrupulatnie i szczegółowo charakteryzują marszałka Żymierskiego, jako Naczelnego Dowódcę AL i WP, przybliżając także jego działalność przeciwko podziemiu niepodległościowemu w pierwszych powojennych latach. W końcu, nie zapominają także o sprawach prywatnych Roli, co jest tym ciekawsze, że o życiu osobistym komunistycznej elity wciąż wiemy mało.
Biografia Michała Roli–Żymierskiego jest książką bardzo dobrą, wiarygodnie odkłamującą postać pierwszego marszałka PRL. W polskiej historiografii jest to pierwsza tak solidna pozycja, opisująca życiorys prominentnego komunistycznego wojskowego.
