Pamięć zbiorowa i polityka historyczna

Jan Matejko i internetowe memy, czyli kto się śmieje z historii Polski?

Historiografia to tradycyjnie dziedzina powagi, z przeszłości można się jednak także śmiać. Robią to czasem internetowe memy, które przekształcają obrazy Jana Matejki na dowcipne lub głupie obrazki, zazwyczaj zupełnie oderwane od historycznego kontekstu, a jednak wskazujące na pewien istotny kulturowo stosunek do historii.

Paweł Lewandowski

Dlaczego (nie) umiemy świętować?

Podobno Polacy nie umieją świętować świąt narodowych. Tak przynajmniej będą przez cały „długi weekend” twierdziły media pytając o ten problem kolejnych ekspertów. Tymczasem ta nieumiejętność jest chyba najlepszym sposobem na to jak czcić dni, do których nasz stosunek emocjonalny jest czysto symboliczny, bo inny być nie może.

Mat. pras. , Marta Tomczak

Multimedia

Historia świata według rosyjskiego banku

W latach 90. swoje usługi przy pomocy historii postanowił reklamować rosyjski Bank Imperial. Nakręcone wówczas spoty śmieszyły rzekomymi anegdotami z życia władców, podkreślały też potęgę państwa, szczególnie rosyjskiego.

Grzegorz Nogal

Wywiady

Polacy, zapomnijcie o Wileńszczyźnie!

„Naraz zorientowaliśmy się, że ten naród, który lekceważyliśmy ma nad nami władzę. I nam ją pokazuje. W sposób wyjątkowo dla Polaków niesympatyczny” – o trudnych stosunkach polsko-litewskich opowiada nam historyk i politolog Piotr Niwiński. Przedstawiamy drugą część wywiadu.

Piotr Olejarczyk

Wydarzenia

Niezwykła podróż śladami kaszubskich zesłańców

Już 21 sierpnia czworo Pomorzan ruszy z Gdańska w kierunku Jedwabnego Szlaku i Syberii. Odwiedzą dziesięć państw na dwóch kontynentach, pokonają dwanaście granic i piętnaście tysięcy kilometrów - wszystko to w ramach projektu „Kaszëbë-Sybir 2013: w poszukiwaniu śladów kaszubskich zesłańców na Wschodzie”, nad którym patronat objął nasz serwis.

Newsy

Poszukiwane „Drzewa Sobieskiego”

„Drzewa Sobieskiego. Na odsiecz dębom, lipom i innym drzewom” to wspólna akcja Narodowego Instytutu Dziedzictwa i Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska związana z 330. rocznicą zwycięstwa króla Jana III Sobieskiego w bitwie pod Wiedniem.

Nauka w Polsce

Zanim zapłonął Wołyń – rzeź Humania 1768

Kiedy w 1943 roku wołyńskie wioski spływały krwią, z pewnością wielu przypominało sobie historie opowiadane przez dziadków, a wśród nich tę szczególnie okrutną. W Humaniu, oddalonym o ponad 500 km od Łucka – stolicy Wołynia - w 1768 roku doszło do bestialskiej rzezi polskiej i żydowskiej ludności. Ofiary liczono w tysiącach, a pamięć o tej zbrodni na długo wzbudziła nieufność pomiędzy Polakami a rodzimą ludnością ruską.

Recenzje

Jolanta Drużyńska – „Krok do wolności” – recenzja i ocena

W latach 1952–1975 kilkadziesiąt osób straciło życie, próbując uciec z komunistycznej Polski przez Austrię na Zachód. Uciekali rozczarowani rzeczywistością PRL, marząc o wolności i lepszym życiu na Zachodzie. Skonali na zasiekach z drutu pod napięciem przy próbie przekroczenia czechosłowacko-austriackiej granicy. Jolanta Drużyńska w książce „Krok do wolności” podjęła próbę ocalenia tych ofiar od zapomnienia.

Małgorzata Radomska

Czas na polskie kino historyczne!

Kolejny fatalny amerykański film czy kłamliwy niemiecki serial psuje krew polskim historykom, ale i kreuje wyobraźnię masową zachodnich widzów. Jak długo polscy twórcy będą jeszcze czekać z założonymi rękoma?

Kilka pytań do prezesa Kaczyńskiego

_Zmienimy kształt Muzeum II Wojny Światowej tak żeby wystawa w tym muzeum wyrażała polski punkt widzenia_ – huczał z mównicy w czasie Kongresu PiS w Sosnowcu prezes Jarosław Kaczyński. Co ma oznaczać ta deklaracja? Do końca nie wiadomo. Prezesowi stawiam więc konkretne pytania, nie licząc szczególnie, że kiedykolwiek uzyskam na nie odpowiedź.

Zamieszanie wokół Wołynia

Ledwie kilka dni temu pojawiło się „Orędzie Wołyńskiej Rady Kościołów w 70. rocznicę tragedii wołyńskiej” a nad Wisłą już zawrzało. Wokół jednego listy pojawiło się sporo kontrowersji i momentalnie doprowadził on do podziałów. Padło również wiele słów wielkiego kalibru jak „kłamstwo” czy „fałszerstwo”.

Mat. pras. , Michał Świgoń

Redakcyjne

2013 – Rok Żołnierzy Wyklętych pod patronatem Histmag.org

Rok Żołnierzy Wyklętych to ogólnopolski projekt edukacyjno-historyczny powołany przez Fundację Niepodległości w 50. rocznicę zastrzelenia przez bezpiekę ostatniego partyzanta RP Józefa Franczaka „Lalka”. Histmag.org objął tę inicjatywę swoim patronatem.

Bohdan Chmielnicki – bohater na każdą okazję?

W kwietniu 1648 roku wybuchło powstanie Chmielnickiego. Dla Polaków był to kozacki bunt i początek upadku potęgi Rzeczpospolitej. Jak wydarzenie to było i jest postrzegane na Wschodzie?

Obrażeni na historię

Odnoszę coraz większe wrażenie, że żyję w kulturze ludzi obrażonych. Obrażają żarty, wszelka krytyka (nawet uzasadniona), obraża brak pelerynki i czerwonych butów, obraża nawet uwielbienie. Przedwczoraj polscy luteranie udowodnili, że obrażać może także egzamin z historii i dokument z XVI wieku.

Zamęt wokół powstania w getcie

Dzisiaj przypada rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim. W taki dzień warto zwrócić uwagę na kilka faktów, o których zazwyczaj się nie wspomina.

Chavez i historyczni przyjaciele

Jeśli gdzieś istnieje socjalistyczno-latynoskie niebo, Hugo Chávez właśnie do niego trafił – informuje wenezuelska telewizja ViVe. Zestaw bohaterów historycznych, którzy mu tam towarzyszą, jest znaczącym świadectwem „wyboru tradycji”, jakiego dokonała ekipa rządząca Wenezuelą.

Reportaże/relacje

Apteka pełna historii

W sobotę (16 marca) otwarto stałą wystawę w aptece "Pod Orłem” na Podgórzu w Krakowie. Będzie to drugi punkt na tzw. Trasie Pamięci upamiętniającej losy Żydów w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu. Nowa ekspozycja próbuje opowiedzieć nie tylko historię mieszkańców getta, ale przenieść odwiedzających na chwilę do lat 40. XX wieku.

Paweł Rzewuski , Mat. pras.

Lenin na zeszytach?

Nie tak dawno głośno pisaliśmy o wykorzystaniu wizerunku Włodzimierza Lenina w reklamie jednej z sieci komórkowych. Okazuje się, że to nie koniec tego typu pomysłów...

Warszawski podziemiocentryzm

Pamięć o Warszawie w czasie ostatniej wojny została zdominowania przez doświadczenia walki z okupantem. W zbiorowej świadomości warszawiaków wszyscy ich dziadkowie zmagali się z Niemcami. Zapomina się, że większość z nich interesowała się nie bronią, lecz raczej szmuglowaniem rąbanki albo masła.

Stalingrad wiecznie żywy!

Busy z wizerunkiem Stalina, Władymir Putin składający kwiaty pod pomnikiem Matki Ojczyzny i wszechobecne okrzyki „Chwała Stalingradu!”. Czy Rosja zmierza prostą drogą w kierunku rehabilitacji stalinizmu?

Sarmatyzm potomków Chama

Doszukiwanie się współczesnych problemów naszego kraju w kulturze sarmackiej to udawanie, że nie było 200 lat historii, trzech rozbiorów, II wojny światowej, komunizmu, zmian granic, przemian społecznych i systemowych. Jeśli jesteśmy Sarmatami to tylko jako potomkowie Chamów ze sztucznie doklejonymi wąsami.

Newsy

Historycy apelują o prawdę w sprawie Obławy Augustowskiej

Z inicjatywy historyków z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk powstał Apel do Najwyższych Władz ws. Obławy Augustowskiej, wzywający do starań o wyjaśnienie szczegółów tej operacji i upamiętniania jej ofiar.

Ze stalinizmem na ustach

Złowieszczy w swojej wymowie termin stalinizm powrócił do podręcznego słownika Polaka. Winę za taki stan rzeczy ponosi nie tylko sędzia Tuleya, ale i „niepokorni” publicyści.

„Posiew pod ostatni czyn orężny”. Tradycje powstania styczniowego w II RP

Odrodzona po 1918 r. niepodległa Polska potrzebowała silnej tradycji, która mogłaby stanowić fundament myśli patriotycznej i propaństwowej, koniecznej do ideowego wzmocnienia Ojczyzny i wychowania młodych obywateli. Stąd też duża rola, jaką II RP przykładała do polityki historycznej i obchodów ważnych rocznic. Szczególne miejsce w tych działaniach zajmowały odniesienia do powstania styczniowego.

Historycy! Obudźcie się!!!

Mam serdecznie dość domorosłych „historyków”, którzy uważają, że mogą powiedzieć o przeszłości wszystko, choć _de facto_ zupełnie jej nie znają. Mam też serdecznie dość bierności środowiska historycznego, które w swojej bezradności uciekło do świata nauki, rolę opowiadaczy historii pozostawiając tandeciarzom, którzy nie mają o niej zielonego pojęcia.

Zawłaszczanie i wypieranie – dramat współczesnej dyskusji o powstaniu styczniowym

W dzisiejszym wydaniu jednego z czołowych serwisów informacyjnych dziennikarze wykpiwali polskich polityków za to, że potrafią ich skłócić nawet wydarzenia sprzed 150 lat. Tymczasem dyskusja o powstaniu styczniowym wydaje się być jedną z najbardziej potrzebnych debat, jakie powinny toczyć się w polskim społeczeństwie. Historycy nie powinni w tej debacie milczeć, o czym przekonują pojawiające się tu i ówdzie absurdalne wręcz inicjatywy.

Kamil Śmiechowski

Powstanie, ale jakie?

Dziś mija 150 lat od słynnej branki, która poprzedziła wybuch powstania styczniowego. Wbrew komentarzom internetowym nie mamy dzisiaj do czynienia z powtórką sytuacji z 1863 r., ponieważ ani jedni nie rwą się tak bardzo do wielkiego czynu, ani drudzy nie chcą nahajami pacyfikować rozgrzanych, patriotycznych głów.

Do czego służy Hitler? Prawo Godwina i potoczna wiedza historyczna

Prawo Godwina to internetowy żart zgryźliwie komentujący częste w cyberprzestrzeni odwołania do nazizmu. Czego można się dzięki niemu nauczyć o pamięci zbiorowej? W jaki sposób nazizm stał się internetowym memem? Czy jego popularność wynika z zainteresowania historią, czy raczej z niewiedzy na jej temat?

Paweł Lewandowski

W kółko na tym samym rondzie, czyli o upamiętnianiu Edwarda Gierka

Sojusz Lewicy Demokratycznej zaproponował, by rok 2013 ogłosić rokiem Edwarda Gierka oraz rozpocząć akcję nazywania jego imieniem szkół i ulic w całym kraju. Przyznać trzeba, że inicjatywa ma w sobie duży rozmach, ukazuje jednak impotencję SLD w prowadzeniu polityki symbolicznej innej niż utarty schemat, sprawdzony jakieś 20 lat temu.

Jedwabne: pseudosensacje „Wprost” i manipulacje „Gazety Polskiej”

Po ponad dziesięciu latach od nagłośnienia zbrodni w Jedwabnem wciąż budzi ona duże emocje. Ostatnio skłoniły one dziennikarzy „Wprost” i „Gazety Polskiej Codziennie” do zaserwowania odgrzewanego kotleta jako sensacji.

Roman Sidorski

Historia z ekranu - rok polskiego kina historycznego

Mijający rok w polskiej kinematografii może być oceniony bardzo dobrze. Tym większa satysfakcja, że prym wiodło kino historyczne. Choć rzuciło nam w oczy gorzką refleksją nad stanem ludzkiej duszy, to pokazało, że historia może stawiać pytania o istotę naszego człowieczeństwa.

Prezydencki miesiąc

Urząd prezydenta Rzeczpospolitej skończył w tym roku 90 lat. Wczoraj z kolei obchodziliśmy 22. rocznicę złożenia przysięgi przez Lecha Wałęsę – pierwszego prezydenta wybranego w powszechnych wyborach. O pierwszej rocznicy, jeśli w ogóle mówiono, to tylko w kontekście zabójstwa Gabriela Narutowicza, o drugiej nawet nie wspomniano.

Trzecia trumna

Do tej pory II Rzeczpospolita kojarzyła się z kłótniami w cieniu dwóch trumien Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Ostatnie dni sugerują dodanie do tej listy również trzeciej trumny. Trumny Gabriela Narutowicza.

Logomachia a dyskusja racjonalna

Dyskusje na ważne tematy przerażająco często przemieniają się w logomachię, czyli bezwzględną wojnę na słowa, która do niczego nie prowadzi. Postawmy tamę takiemu obrotowi spraw! Stosujmy cztery zasady racjonalnej dyskusji.

Mat. pras. , Tomasz Leszkowicz

Moja prawda - Twoja prawda. O „Żegocie” po 70 latach

4 grudnia minęła 70. rocznica ukonstytuowania się „Żegoty” – Rady Pomocy Żydom. Wiele można o niej powiedzieć, ale dyskusje odbywające się w minionym tygodniu, a szczególnie jedna z nich, zaskoczyły mnie i wywołały głębokie zniesmaczenie. Odnosi się to głównie do stawianych pytań, pogłębiania podziałów mających miejsce w dwudziestoleciu międzywojennym i podczas II wojny światowej i ich dzisiejszych odbić politycznych, a także do wiedzy osób wypowiadających się jako „specjaliści”.

Tomasz Roguski

Wydarzenia

W Warszawie o popularyzacji historii

Już we wtorek 11 grudnia w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego odbędzie się dyskusja pt. „Czy warto popularyzować historię?”.

Odpowiedzialność. Kilka słów o fantomie

Żyjemy w świecie, gdzie informacje, słowa i zdarzenia pojawiają się z prędkością kul wystrzeliwanych z karabinu maszynowego. Gdyby niejaki Herakleitos tworzył współcześnie, wysłowiłby się zapewne wiele dosadniej, nie poprzestając na miałkim _panta rhei_. Nie pytam nawet, czy „wszystko płynie” w dobrym kierunku i czy powinniśmy się temu poddawać. Ale zastanówmy się chociaż, czy w owym rwącym nurcie zanurzeni nie zapominamy o czymś ważnym.

Emil Kalinowski

Ignorancja zwana antysemityzmem

Gdzie powinien szukać Polak chcący odnaleźć zabytki pożydowskie? Polecam mu szukać w krzakach, chaszczach, na dzikich wysypiskach śmieci lub w zaniedbanych częściach miast. Wiele pozostałości po polskich Żydach niszczeje dziś w zapomnieniu, a inne ulegają mniej lub bardziej świadomej dewastacji. Tylko nieliczne udaje się przywrócić do dawnej świetności.

Recenzje

„Było, nie minęło” – red. Marcin Kula – recenzja i ocena

Do czego służy nam historia? Wydaje się nam ona przecież tylko zbiorem faktów, nazwisk i (w najlepszym wypadku) procesów, które w pewien sposób wpłynęły na nasze obecne życie. A jednak spory o historię stanowią motor niejednej dyskusji medialnej: z jednej strony władza polityczna lubi ją wykorzystywać, z drugiej zaś – ludzie nieraz oddolnie odczuwają potrzebę zainteresowania się nią.

Historia odczłowieczona

Apeluję o wykreślenie – przynajmniej w Polsce – historii z listy przedmiotów humanistycznych. Dlaczego? Bo coraz mniej w niej pytań o człowieka, a coraz więcej o nasze fobie, wyobrażenia, fetysze i nadmuchane słowa bez głębszego znaczenia. Historia pyta nie o ludzi, tylko o zaprogramowane maszyny do wypełniania zachcianek współczesnych.

Władysław Gomułka: pośmiertne życie towarzysza „Wiesława”

O obalonych przywódcach nie chce pamiętać nikt. Jedyną szansą ich powrotu do łask jest kolejna gruntowna zmiana na szczytach władzy albo śmierć. Władysław Gomułka spełnił w latach 80. obydwa te warunki.

Rzekomy ahistoryzm - polskiej lewicy grzech główny

Stosunek młodej polskiej lewicy do historii zadziwia. Cechują go silne sprzeczności, które przynoszą straty zarówno naszej pamięci historycznej, jak i życiu publicznemu, a największe – samej lewicy.

Kamil Śmiechowski

Święto przerwanej historii

Ze Świętem Niepodległości jest pewien problem. Wspominamy tego dnia powstanie państwa, które już nie istnieje i rzeczywistości, której już odbudować się nie da. Każda próba powiązania współczesności z dziejami II RP zamienia się w karykaturę, pozostawiając nas w mocno fałszywym przekonaniu o istniejącej ciągłości.

Wywiady

Rozmowy o historii (8): Jak pisać o przeszłości? - rozmowa z prof. Marcinem Kulą

O tym, czy historia i historycy są jeszcze społecznie potrzebni, o problemach środowiska naukowego oraz o tym w jaki sposób badać przeszłość, z prof. Marcinem Kulą rozmawia Sebastian Adamkiewicz.

Bitwa o Wiedeń w oczach Zachodu

W Polsce niejednokrotnie pojawiają się głosy, że zachodni świat nic nie wie o naszej historii. Ba, często czujemy się niesprawiedliwie traktowani − wszak dokonaliśmy tylu wielkich czynów, a Zachód cały czas bardziej zachwyca się lądowaniem Amerykanów na plaży Omaha. Niektóre środowiska węszą wręcz spisek, mający na celu wykluczenie z europejskiej świadomości wiedzy o polskich dokonaniach. Czy faktycznie tak to wygląda, niełatwo ocenić. Można jednak spróbować to sobie wyobrazić.

O filmach i czepiających się historykach

Tekst Sebastiana Adamkiewicza o wpadkach twórców filmu „Bitwa pod Wiedniem” wywołał burzę. Ostre słowa pod adresem Autora skłoniły mnie do refleksji, czy historyk ma prawo krytykować wytwory kultury?

Przemysław Piotr Damski

Szarża na czołgi

10 września 1939 r. ochotnicy z 4 szwadronu 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich zaatakowali z zaskoczenia i rozbili niewielką niemiecką grupę pancerną stacjonującą nad rzeczką Mrogą. Wkrótce potem wydarzenie to przerodziło się w mit konsekwentnie wykorzystywany propagandowo przez nazistów i komunistów przeciwko polskiej kawalerii. Do dziś mit ten funkcjonuje w świadomości społecznej.

Jerzy Mirosław Płachecki

70 lat temu utworzono Narodowe Siły Zbrojne

20 września 1942 roku powstała druga największa polska partyzancka organizacja zbrojna - Narodowe Siły Zbrojne. Jakie były jej losy? Czy temat ten jest obecny w badaniach naukowych? Jakie miejsca zajmuje i zajmować powinny NSZ w polskiej pamięci zbiorowej?

Rafał Łatka

Błąd Ziemkiewicza, czyli Polska wobec Sowietów w dwudziestoleciu

W lipcowym numerze „Uważam Rze Historia” Rafał Ziemkiewicz roztrząsał ignorancję II RP wobec zagrożenia ze strony ZSRR. Obraz wyłaniający się z jego tekstu jest zupełnie fałszywy.

Reportaże/relacje

Historycy z całego świata o Polsce i Europie Środkowej

W mijającym tygodniu oczy środowiska historycznego zwrócone były w kierunku Krakowa, w którym odbywał się II Kongres Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski. Oprócz wymiany poglądów i doświadczeń naukowych historycy z Polski i ze świata dyskutowali także o miejscu historii we współczesnym świecie.

Recenzje

D. Malczewska-Pawelec, T. Pawelec – „Rewolucja w pamięci historycznej” – recenzja i ocena

Na pamięć zbiorową składają się przekonania obecne w indywidualnych pamięciach poszczególnych podmiotów, a tym samym stanowią one jeden z podstawowych wyznaczników tożsamości dla społeczności będącej jej nosicielem. Jednak sam proces wyłączania i wykluczania jest ciągły i dynamiczny, dlatego tak trudno poddać go złożonej analizie.

Iwona Galewska

Historia ignorancją pisana

W Namysłowie stanął pomnik Stefana Batorego. Co prawda monarcha najpewniej nigdy tam nie był, a miasto nie leżało w okresie jego rządów w granicach Rzeczpospolitej, ale monument miał być aktem wdzięczności dla węgierskiego miasta partnerskiego Namysłowa. I może wszystko byłoby w porządku gdyby nie fakt, że radni nazwali Batorego „królem polsko-węgierskim”. Problem w tym, że Batory królem Węgier nie był. Mimo to władze w mieście nad Widawą pozostają nieugięte upierając się przy swojej wersji.

Niedzielnik historyczny (4): O tym, po co nam historia

Już dawno wyleczyłem się z przekonania, że historyk potrzebny jest społeczeństwu, aby próbować wyjaśniać przeszłość. Historyk to po prostu coś pomiędzy kuglarzem, a puszkarzem. Jednych ma rozbawić, innym dostarczyć amunicji do politycznej nawalanki.

Zanim zaczniemy dyskusję o powstaniu

Strony dyskusji wielokrotnie podejmują się oceny powstania warszawskiego z punktu widzenia etyki. Nierzadko przy tego typu debatach wkradają się różnego rodzaju uproszczenia i niedomówienia. Warto zatem zastanowić się, co należy ustalić, zanim zacznie się wytaczać argumenty za i przeciw.

Wydarzenia

Witold Pilecki na Wawel? Nowa inicjatywa akcji „Przypomnijmy o Rotmistrzu”

Czy „Ochotnik do Auschwitz” powinien spocząć w katedrze na Wawelu obok władców i bohaterów historii Polski? Fundacja Paradis Judaeorum, od 2008 r. prowadząca akcję społeczną „Przypomnijmy o Rotmistrzu”, zaproponowała, by przyszły pogrzeb Witolda Pileckiego odbył się właśnie w tym miejscu.

O tym, jak husarię spieszyć chciano... - polemika

Czy przed Pałacem Prezydenckim powinien stanąć honorowy poczet skrzydlatych jeźdźców? Jak najbardziej tak!

Radosław Sikora

O tym, jak husarię spieszyć chciano...

Inicjatywa „Husaria przed Pałac”, choć w swych intencjach szczytna, łatwo może przerodzić się w jarmark.

Przemysław Mrówka

Niedzielnik historyczny (3): O prawdzie i kłamstwie

Podobno w małych domkach na praskiej Złotej Uliczce, mieszkali kiedyś alchemicy, którzy rozgryzali tajemnicę zamiany ołowiu w złoto. Być może byli i tacy, którym wydawało się, że są już blisko sukcesu. To co jednak nie udało się alchemikom w pewnym sensie osiągnęli historycy. Do perfekcji opanowali zamianę kłamstwa w prawdę. A może to też tylko pozory?

Jak czcić to Powstanie?

W imię popularyzacji historii i zbliżenia jej do przeciętnego odbiorcy, z kolejnych rocznic wybuchu Powstania robi się coraz większą farsę. Tragedia tysięcy ludzi zamienia się w radosny festyn, a minuta ciszy w manifestację pożałowania godnych interesów politycznych. Dzień po obchodach nie zadaję sobie pytania czy czcić rocznicę wybuchu Powstania, ale jak to robić.