I wojna światowa i dwudziestolecie międzywojenne

Kołyma znaczy śmierć

Kołyma to określenie systemu sowieckich obozów pracy przymusowej w Jakucji oraz obwodzie magadańskim. Ich organizację na rozkaz Stalina rozpoczęto w 1931 roku. Więźniowie wspominali, że na katorżniczą pracę przerywano dopiero przy temperaturze –54 stopni Celsjusza...

Sebastian Warlikowski

Hitler Háchę wziął pod pachę…

„…a ten Hácha z tej uciechy podarował Niemcom Czechy” – tak w Polsce komentowano uległość czeskich polityków wobec III Rzeszy. W rzeczywistości Niemcy upokorzyli Czechów, a ci dali się wciągnąć w intrygę.

Piotr M. Majewski

Zagadka śmierci Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego

Bolesław Wieniawa-Długoszowski był jedną z najbarwniejszych postaci II Rzeczpospolitej. Ten lubiany oficer, obdarzony iście ułańską fantazją, 1 lipca 1942 roku popełnił samobójstwo. Co skłoniło go do tak dramatycznej decyzji? Czy stały za nią osoby trzecie?

Sławomir Koper

Magdalena Mikrut-Majeranek

Michał Wenklar: Sytuacja międzynarodowa stworzyła Polakom szansę na odzyskanie niepodległości. A Polacy tę szansę wykorzystali

Odzyskanie przez Polskę niepodległości to efekt wieloletnich wysiłków nie tylko wybitnych jednostek, ale i całego społeczeństwa. Jak podkreśla dr Michał Wenklar, jeden z redaktorów publikacji „Zanim nastała wolność. Droga do niepodległej II Rzeczypospolitej”, celem wspomnianej książki było ukazanie tego wielkiego zbiorowego wysiłku – i jednostek, i stronnictw politycznych, i poszczególnych formacji wojskowych, i w końcu tysięcy Polaków – które doprowadziły do odzyskania niepodległości.

Piotr Łopuszański – „Bywalec zieleni. Bolesław Leśmian. Biografia” – recenzja i ocena

Leśmian był nie tylko bywalcem zieleni. Lubił towarzystwo ludzi, chętnie spędzał czas w warszawskich kawiarniach. Inteligentny, miał wdzięk i dar zjednywania sobie ludzi. O tym i innych mniej znanych obliczach poety pisze autor jego biografii.

Katarzyna Kucharczuk

Sebastian Warlikowski – „Polacy w sowieckich łagrach. Nie tylko Kołyma”

Książka „Polacy w sowieckich łagrach. Nie tylko Kołyma” to kontynuacja bestsellerowej publikacji „Kołyma. Polacy w sowieckich łagrach“ za którą autor, Sebastian Warlikowski, otrzymał nagrodę „Historycznej książki roku 2019“. Książka zawiera w większości nigdy niepublikowane relacje tych, którzy przeżyli białe piekło sowieckich łagrów. Jej bohaterowie przeżyli, wrócili do ojczyzny – ale choć opuścili bramy sowieckich obozów, to groza łagrów zostawiała w ich duszach niezmywalne piętno.

Polnische Wehrmacht – „marionetki Beselera” czy zalążek wojska polskiego?

Obietnice zaborców w sprawie przyszłości państwa polskiego były wcielane w życie jedynie w ograniczonym zakresie. Od samego początku były one zainteresowane polskim rekrutem, który miał wzmocnić potencjał wojskowy państw centralnych.

Rafał Opulski

Kontruderzenie znad Wieprza

Był poranek 16 sierpnia 1920 roku. Nad rzeką Wieprz rozpoczynał się właśnie kluczowy dla losów wojny polsko-bolszewickiej manewr oskrzydlający. Skuteczne polskie uderzenie zmusiło armię bolszewicką do odstąpienia od planów zajęcia Warszawy.

Michał Rastaszański

Ochotnicy stanowili istotny składnik zwycięstwa w wojnie polsko-bolszewickiej

„Niech na wołanie Polski nie zabraknie żadnego z jej wiernych i prawych synów, co wzorem ojców i dziadów pokotem położą wroga u stóp Rzeczypospolitej. Wszystko dla zwycięstwa! Do broni!” W taki sposób Rada Obrony Państwa wzywała Polaków do zaciągania się w szeregi Armii Ochotniczej oraz walki z bolszewickim najeźdźcą. W jaki sposób społeczeństwo zareagowało na ten apel? Jaką rolę w wojnie polsko-rosyjskiej odegrali ochotnicy? O tym opowiada profesor Janusz Odziemkowski, autor książki „Ostatnia bije godzina… Armia Ochotnicza gen. Józefa Hallera 1920 r.”.

Międzywojenna Lubelszczyzna – wielokulturowa perła II Rzeczpospolitej

Dwudziestolecie międzywojenne cieszy się niezmiennym zainteresowaniem historyków oraz badaczy społeczności lokalnych. Chociaż obraz II Rzeczpospolitej zdominowany jest często przez romantyczną narrację, obok szczytnych haseł wielkiej polityki pojawiały się także trudności życia codziennego lokalnych społeczności. To też trafnie obrazuje publikacja Instytutu Pamięci Narodowej „Dzieje Lubelszczyzny 1918 – 1939. Album”, wyróżniona Wawrzynem Pawła Konrada w konkursie „Książka Roku 2020”.

Zapomniana zbrodnia. „Operacja polska” NKWD Video

Dlaczego Stalin podjął decyzję o przeprowadzeniu operacji polskiej w 1937 r., w ramach której represjonowano co najmniej 144 tysiące osób? Czy w jej ramach represjonowano tylko osoby polskiego pochodzenia? Dlaczego tak późno dowiedzieliśmy się o operacji polskiej? O tym między innymi posłuchacie w nowym odcinku Polihistora!

Redakcja

Traktat wersalski – nieudana próba zbudowania pokoju

Traktat wersalski z 28 czerwca 1919 roku miał dać Europie długotrwały pokój. Dokument podpisany podczas konferencji paryskiej ustanowił nowy ład światowy, który okazał się jednak nietrwały. W praktyce, traktat podpisany przez przedstawicieli 33 państw, stał się tylko… dwudziestoletnim rozejmem.

Tomasz Leszkowicz

Polsko-sowieckie rozmowy w sprawie Niemiec z 1923 roku

W drugiej połowie 1923 roku relacje między II RP a ZSRR były najgorsze od końca wojny polsko-bolszewickiej. Sowieci nie realizowali postanowień traktatu ryskiego, zaś władze Polski nie kwapiły się do uznania Związku Sowieckiego. Pomimo licznych prób polskiego charge d’affaires Romana Knolla napięcie nie opadało. Zmieniło się to dopiero na przełomie sierpnia i września.

Kacper Walczak

„Ludzie i pieniądze: od pierwszej do drugiej wojny światowej” – darmowy dodatek magazynu Mówią Wieki (odcinek 6)

Magazyn Mówią Wieki kontynuuje publikację cyklu 12 darmowych dodatków edukacyjnych na temat dziejów gospodarczych Polski i powszechnych w dwudziestoleciu międzywojennym. Jak wyglądały osiągnięcia kolei w Drugiej Rzeczypospolitej? Dowiedz się z szóstego odcinka dodatku magazynu Mówią Wieki!

Bitwa o twierdzę Brześć

31 lipca 1920 r. twierdza Brześć skapitulowała przed przeważającymi siłami Armii Czerwonej w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. Jak przebiegały walki na tym odcinku frontu na przełomie lipca i sierpnia 1920 r.?

Adam Busse

Z igrzysk olimpijskich na estradę muzyczną: Jerzy „Jurand” Koszutski

Jako nastolatek wygrał pierwszy wyścig rowerowy. Następnie w ciągu kilku lat stał się czołowym polskim kolarzem torowym i w 1928 roku pojechał na IO w Amsterdamie. Gdy wszyscy myśleli, że największe sukcesy sportowe dopiero przed nim, Jerzy Koszutski zsiadł z roweru i... założył zespół wokalny.

Szymon Beniuk

Sowiety miłujące pokój? Polsko-radziecki układ o nieagresji z 1932 roku

25 lipca 1932 roku w Moskwie podpisano polsko-radziecki pakt o nieagresji. Po raz pierwszy od czasów traktatu ryskiego doszło do pokojowego porozumienia pomiędzy oboma krajami. Pozycja Polski uległa wzmocnieniu. Przynajmniej przejściowo…

Tomasz Stachurski

Andrzej Perepeczko – „Irenka. Dziewczynka z Wilna” – recenzja i ocena

O polskim dziedzictwie Kresów II Rzeczpospolitej oraz ich burzliwych losach podczas II Wojny Światowej mówi się ostatnio sporo. Jak przybliżyć tę niełatwą historię najmłodszym czytelnikom? Na przykład tak, jak robi to Andrzej Perepeczko.

Wspomnienia

Polski ruch niepodległościowy w Kijowie

Przed I wojną światową w Kijowie prężnie działały polskie organizacje studenckie i społeczne, wpływając na ożywienie życia politycznego i kulturowego miasta. Po 1914 roku ożywioną działalność na tych terenach prowadziła Polska Organizacja Wojskowa. Za broń chwyciły również kobiety.

Halina Nowacka

Redakcyjne

Premiera audiobooka: Michał Przeperski – „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”

Wiele lat temu Andrzej Garlicki opublikował znakomity zbiór szkiców zatytułowany „Piękne lata trzydzieste”. Tytuł był ironiczny – druga dekada niepodległej Rzeczpospolitej wcale nie była pięknym okresem. Redakcja portalu Histmag.org, zainspirowana książką Garlickiego, przygotowała kolejnego audiobooka, tym razem poświęconego wydarzeniom z okresu pięciu ostatnich lat niepodległej Polski.

Michał Przeperski

Warszawa na pokolorowanych ujęciach z 1920 roku video

Zobaczcie Warszawę z okolic 1920 roku na pokolorowanych ujęciach, poprawionych przy pomocy sztucznej inteligencji do jakości 4K i 50 klatek na sekundę!

Czy Polska miała szansę odeprzeć agresję ZSRR w 1939 roku?

Rosyjski historyk Boris Sokołow zauważa zalety Wojska Polskiego i wysoki poziom umiejętności kadry dowódczej u schyłku lat trzydziestych. Jak prezentował się potencjał polskiej armii na tle groźnych sąsiadów? Czy losy II Rzeczpospolitej mogły potoczyć się inaczej?

Boris Sokołow

Beletrystyka

Młoda Polka w Wolnym Mieście Gdańsku

Hania Wolińska jest damą do towarzystwa hrabiny von Richter. Wkrótce ma opuścić Gdańsk i powrócić do domu, do Warszawy. Pewnego ranka zatrzymuje ją dwóch SS-manów…

Barbara Wysoczańska

Andrzej Perepeczko – „Irenka. Dziewczynka z Wilna”

Książka Andrzeja Perepeczki „Irenka. Dziewczynka z Wilna” opowiada o pogodnej, ciekawej świata dziewczynce. Urodziła się ona w Wilnie w 1932 roku, pięknym mieście na Kresach Wschodnich II Rzeczpospolitej. Kochająca i wspierająca się rodzina, przeświadczenie o nieustającej opiece Matki Boskiej Ostrobramskiej chroniły ją przed rozpaczą podczas burzliwych działań wojennych, kiedy nad Wilno napłynęły hitlerowskie i sowieckie chmury.

Doktor Henryk Mosing i jego powołanie

Henryk Mosing był utalentowanym epidemiologiem, bliskim współpracownikiem samego Rudolfa Weigla. Nie opuścił rodzinnego Lwowa nawet po wysiedleniu polskiej ludności z dawnych województw wschodnich. W 1961 roku przyjął święcenia i został tajnym kapłanem działającym na terenie Związku Sowieckiego.

Adam Hlebowicz

Noc długich noży: hitlerowska czystka

Rankiem 30 czerwca 1934 roku do Monachium przybył Adolf Hitler w towarzystwie Josepha Goebbelsa, Ottona Dietricha i Victora Lutze. Około 4 nad ranem, aresztowaniem członków SA, rozpoczęło się wydarzenie mające przejść do historii III Rzeszy pod nazwą „Nocy długich noży”, choć historiografia zanotowała też takie nazwy jak Operacja „Koliber”, pucz Röhma czy „krwawa czystka”. Jak do tego doszło?

Dominika Krawczyk

Bogusław Chrabota – „Influenza magna. U progów wieczności” – recenzja i ocena

Schyłek belle époque, Wielka Wojna i pandemia grypy hiszpanki, czasy Egona Schielego, Gustava Klimta, Sigmunda Freuda, Ludwiga Wittgensteina i… Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Jak w jednej książce można połączyć wszystkie te wydarzenia i postacie? Odpowiedzi na to pytanie dostarcza Bogusław Chrabota.

Iwona Szymichowska

Mariusz Gadomski: Skoro kochamy Lwów, kochajmy go takim, jakim był naprawdę

Polski poeta i satyryk Marian Hemar w tekście jednej z napisanych przez siebie piosenek przekonywał, że jak kochać, to tylko we Lwowie. Okazuje się jednak, że w parze z miłością szły w tym mieście nierzadko gniew, zawiść oraz zbrodnia. O mrocznej, przestępczej stronie Lwowa, opowiada Mariusz Gadomski, autor książki „Jak zabijać, to tylko we Lwowie”.

Barbara Iskra Kozińska – „Czerwone niebo nad Wołyniem” – recenzja i ocena

„Czerwone niebo nad Wołyniem” to powieść na motywach historii ziemiańskiej rodziny Kozińskich. Ukazuje nieco sielankowy obraz codziennego życia Polaków na Wołyniu na chwilę przed wybuchem II wojny światowej. Czy warto po nią sięgnąć?

Marek Chrzanowski

Polskie jednostki pancerne: od Bobrujska do Wilhelmshaven i Melnika

Adam Wiśniewski

„Ludzie i pieniądze: od pierwszej do drugiej wojny światowej” – darmowy dodatek magazynu Mówią Wieki (odcinek 4)

Magazyn Mówią Wieki kontynuuje publikację cyklu 12 darmowych dodatków edukacyjnych na temat dziejów gospodarczych Polski i powszechnych w dwudziestoleciu międzywojennym. Jak wyglądało regionalne zróżnicowanie gospodarki ziem polskich u progu niepodległości? Dowiedz się z czwartego odcinka dodatku magazynu Mówią Wieki!

Podróż ulicami Beverly Hills z 1935 roku w kolorze Video

Co powiecie na krótką wyprawę do Beverly Hills sprzed blisko stu lat? Rozsiądźcie się wygodnie, zapnijcie pasy i cieszcie się filmem pokolorowanym i poprawionym do jakości 4K i 60 klatek na sekundę przez sztuczną inteligencję!

Najwybitniejsi polscy piłkarze Podcast

W historii polskiej piłki nożnej pojawiło się wielu znakomitych piłkarzy. Ich kariery klubowe i reprezentacyjne na lata definiowały piłkarską klasę. Przyjrzyjmy się sylwetkom kilku z najwybitniejszych piłkarzy, którzy w różnych dekadach, występowali w koszulkach z orłem na piersi.

Jakub Jagodziński

Caroline Alexander – „Niezłomny. Legendarna wyprawa Shackletona i statku Endurance na Antarktydę” – recenzja i ocena

Przełom XIX i XX wieku to okres wielkich i heroicznych osiągnięć podróżniczych na obszarze obu biegunów, istnego wyścigu o sławę i chwałę, a także rywalizacji narodów o prymat w odkryciach geograficznych. Recenzowana pozycja przybliża jeden z jej najbardziej dramatycznych epizodów.

Rafał Narwojsz

Zagraniczny youtuber opowiada o III powstaniu śląskim Video

Nie tak dawno obchodziliśmy stulecia wydarzeń związanych z polsko-niemieckim sporem o Śląsk, rozgrywających się tuż po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Jak tamten konflikt postrzegany jest poza granicami naszego kraju? Co mówi się na jego temat? Sprawdźcie sami!

Pilot Wojska Polskiego, który zestrzelił King Konga

Podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych u boku Kazimierza Pułaskiego walczył jego przyjaciel, pułkownik John Cooper. Po latach opowieść o ich przyjaźni sprowadziła do Polski dzielnego pilota, który dokonał w swoim życiu niezwykłych rzeczy.

Bogusław Chrabota – „Influenza magna. U progów wieczności”

Kanwą książki „Influenza magna. U progów wieczności” Bogusława Chraboty są biograficzne wątki wybitnych artystów takich jak m.in: Egon Schiele, Gustav Klimt, Ludwig Wittgenstein, Sigmund Freud czy Georg Trakl. Obrazowy i sugestywny język opowieści wciąga czytelnika w mroczny świat stojący u progu wielkich zmian...

Odważne, bezwzględne, niebezpieczne – kobiety w AK

Wysadzanie torów kolejowych, wykradanie dokumentów, a nawet wykonywanie wyroków śmierci – tym m.in. zajmowały się żeńskie oddziały dywersyjno-sabotażowe AK w czasie II wojny światowej. Kim były kobiety, które z narażeniem życia brały udział w operacjach wojskowych?

Heinrich Himmler – drugi potwór w państwie

Heinrich Himmler zdecydowanie zasłużył sobie na miano drugiego najokrutniejszego człowieka w III Rzeszy. Był karierowiczem, gotowym zrobić wszystko, aby zaimponować Hitlerowi. Cena jego awansów równała się niezliczonej liczbie trupów. Był szefem SS, Gestapo i ministrem spraw wewnętrznych w nazistowskich Niemczech, a 23 maja mija kolejna rocznica jego śmierci.

Julia Zeyer

Największe skandalistki przedwojennej Polski

Bezwzględne, bezlitosne, wyrafinowane, nieliczące się z nikim i śmiało sięgające po swoje... Mimo że o przestępczości w międzywojennej Polsce mówi się przede wszystkim w kontekście mężczyzn, przestępstwa popełniały również kobiety. Jakie wydarzenia z ich udziałem były na ustach całej II Rzeczypospolitej?

Stefan Kisielewski – „Reakcjonista. Autobiografia intelektualna” – recenzja i ocena

Stefan Kisielewski, popularny „Kisiel”, jest – przynajmniej w pewnych kręgach – postacią często wspominaną i przywoływaną. Czy jednak wiąże się to ze znajomością dorobku i myśli tej wymykającej się wielu konwencjom osoby? Niewątpliwie poznaniu Kisiela przysłuży się wydana przez Ośrodek Karta „autobiografia intelektualna” tej ciekawej postaci.

Michał Gadziński

Grazia Honegger Fresco – „Maria Montessori. Historia aktualna” – recenzja i ocena

Maria Montessori budziła zarówno wielki entuzjazm, jak i ogromną krytykę. Zasłynęła jako autorka nowatorskiej metody edukacji, z której w wielu krajach do dziś czerpie się pełnymi garściami.

Cezary Wołodkowicz

Stosowanie dołów obronnych podczas I wojny światowej i w późniejszych czasach Video

Doły obronne, zwane także strzeleckimi, kojarzone są w dużej mierze z działaniami I wojny światowej. Jednak umocnienia tego rodzaju były stosowane także później, używane są też we współczesnej wojskowości. Krótki filmik z kanału Simple History omawia wykorzystywanie dołów obronnych m.in. podczas II wojny światowej – zobaczcie!

Julia Obrycka

III Rzesza i eutanazja dzieci

Do historii przeszło jako „dziecko K.” – nie znamy jego tożsamości, ale wiadomo, że urodziło się z ciężkimi wadami. Ojciec żądał, by lekarze uśpili je, jak usypia się psy. Hitler zaaprobował działania swoich lekarzy, a dziecko ostatecznie zostało zabite. Wkrótce Niemcy zaczęli likwidować „bezwartościowe życie” na szeroką skalę...

Bartosz T. Wieliński

Beletrystyka

Ostatnie święta na Wołyniu

Rodzina Kozińskich mieszkała na Wołyniu od wieków. Podobnie jak tysiące innych polskich rodzin współtworzyły i ubogacały kulturę na Kresach. Świętując Boże Narodzenie nie przeczuwali, że to jeden z ostatnich akordów tej idylli...

Barbara Iskra Kozińska

Maturalna masakra w wileńskim gimnazjum

Historia, która wydarzyła się 6 maja 1925 roku w gimnazjum im. Joachima Lelewela w Wilnie, jest już dzisiaj mało znana. Tymczasem jest to najprawdopodobniej jedyna w polskiej historii masowa zbrodnia dokonana w szkole. Jej bilans okazał się tragiczny – pięć ofiar śmiertelnych oraz dziewięć osób rannych.

Paweł Rzewuski

Przemówienie Józefa Becka: honor i dyplomacja

Przemówienie Józefa Becka w Sejmie z 5 maja 1939 roku zawierało między innymi słowa: „My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest tylko jedna rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenną. Tą rzeczą jest honor”. Pięć miesięcy później Adolf Hitler odebrał defiladę Wehrmachtu w Warszawie.

Michał Przeperski