Historia nauki i techniki

Grégoire Chamayou – „Podłe ciała” – recenzja i ocena

Haniebne, odrażające i dyskryminujące – tak można określić eksperymenty medyczne przeprowadzane na ludziach z marginesu społecznego między XVII a XIX wiekiem. Grégoire Chamayou przypomina współczesnej medycynie eksperymentalnej o jej niechlubnych początkach, o których to najchętniej by zapomniała.

Małgorzata Radomska

Trudny język Watykanu

Dostępu do sekretów Stolicy Apostolskiej broni nie tylko słynna Spiżowa Brama i Gwardia Szwajcarska. Dla laika trudnością w zrozumieniu watykańskiej rzeczywistości może być też skomplikowany sposób komunikowania się.

Caroline Pigozzi

W poniedziałek nowy numer tygodnika „Ale Historia” – bezpłatnego dodatku do „Gazety Wyborczej”

Czy to manewr Koniewa ocalił Kraków? Gwatemala 1954 – bananowy zamach stanu. Sarah Bernhardt – aktorka, która sypiała w trumnie. „Ale Historia” dostępna jest także w wydaniu na iPada.

Robert Schumann – gdy anioły zamieniają się w demony. Wojciech Korfanty – przyjaciel Ślązaków, wróg Piłsudskiego

W poniedziałek nowy numer tygodnika „Ale Historia” – bezpłatnego dodatku do „Gazety Wyborczej”. „Ale Historia” dostępna jest także w wydaniu na iPada.

Zenon Kosidowski – „Gdy słońce było bogiem” – recenzja i ocena

Książkę Zenona Kosidowskiego, powracającą w drugim dziesięcioleciu XXI wieku, powitałem z przyjemnością. Choć wyobrażam sobie, że decyzja o jej wznowieniu była kontrowersyjna.

Tomasz Kwiatkowski

Beletrystyka

Chirurg na tropie

Profesja chirurga w okresie średniowiecza wymagała szczególnych predyspozycji. Chirurg-detektyw był już natomiast prawdziwą rzadkością...

Melvin Starr

Z innej beczki: Płatki kukurydziane

Płatki kukurydziane. Uchodzą za pożywne i błyskawiczne danie śniadaniowe. Te bez dodatku dużych ilości cukru oraz innych kalorycznych składników, zaliczane są do zdrowej żywności. Niewielu wie, że pod koniec XIX wieku wchodziły w skład diety, która wspomagała między innymi zmagania z masturbacją.

Mat. pras. , Tomasz Leszkowicz

Redakcyjne

Dawne Komputery i Gry w kwietniu we Wrocławiu i Łodzi

Wiosną miłośnicy starego sprzęt komputerowego znów będą mogli zapoznać z „zabytkami” informatyki. Organizowana po raz kolejny impreza Dawne Komputery i Gry zawita do Wrocławia i Łodzi. Histmag.org jest partnerem medialnym tego wydarzenia.

Jarosław Włodarczyk – „Księżyc w nauce i kulturze Zachodu” – recenzja i ocena

Księżyc jest najjaśniejszym widzianym z Ziemi obiektem na nocnym niebie. Nic więc dziwnego, że od tysiącleci był źródłem zainteresowania pisarzy i naukowców, a także obiektem westchnień zakochanych.

Ryszard Struck

Od castrum do zamku. Twierdze krzyżowców w średniowiecznej Palestynie

Zamki wznoszone przez krzyżowców w Ziemi Świętej dla utrwalenia tam chrześcijańskiego panowania zbudowano dzięki połączeniu wschodnich i zachodnich wzorów architektonicznych. Powstały w Lewancie oryginalny styl został później z powodzeniem przeniesiony do Europy.

Katarzyna Matóg

Niall Ferguson – „Cywilizacja. Zachód i reszta świata” – recenzja i ocena

Poniższa recenzja przedstawia punkt widzenia amatora historii i jest bardziej powstałą po lekturze impresją niż – wartą pióra zawodowego historyka – próbą oceny tej niewątpliwie bardzo wartościowej pozycji.

Marek Baran

Polskie komputery – historia romantyczna (cz. 1)

W 1948 roku, w wyniszczonym kraju, kilku entuzjastów kończących przerwane wojną studia postanowiło zbudować matematyczną maszynę cyfrową podobną do skonstruowanej zaledwie rok wcześniej w USA. Bez potrzebnej wiedzy, materiałów, narzędzi i pieniędzy.

Wojciech Nowakowski

Niall Ferguson – „Cywilizacja. Zachód i reszta świata” (informacja)

Historia świata Zachodu od Magellana do Ronalda Reagana! Napisana z rozmachem historia naszej cywilizacji począwszy od XV wieku po współczesność. Niall Fergusson opisuje, jak dzięki rozwojowi nauki i kultury (druk, odkrycia geograficzne, wreszcie rewolucja przemysłowa) cywilizacja mająca swą kolebkę w Europie Zachodniej zdobyła dominację w świecie.

Parostatkiem w piękny rejs – historia wynalazku (cz. 1)

11 lutego 1809 roku Robert Fulton opatentował statek parowy. Wynalazca już w 1807 roku zbudował pierwszy parowiec pasażerski, a w latach 1812-1814 pierwszy okręt z napędem parowym. Dzieje tego wynalazku sięgają jednak czasów, gdy nikomu nie śniła się jeszcze rewolucja przemysłowa.

Humanitarna śmierć. Krótka historia gilotyny

Gilotyna budziła grozę. W przeszłości jedną z metod karania winowajcy było ścinanie nieszczęśnikowi głowy. Z czasem zaczęto szukać sposobu, aby egzekucja przebiegała szybciej i sprawniej niż przy zastosowaniu miecza lub topora. Umożliwiła to właśnie gilotyna, którą zaczęto nazywać „maszyną śmierci”.

Katarzyna Seroka

Życie w państwie Forda; tajna policja Piłsudskiego; radzieccy szpiedzy atomowi

W poniedziałek nowy numer tygodnika „Ale Historia” – dodatku do „Gazety Wyborczej”. Znajdziecie w nim m.in. historię najsłynniejszego amerykańskiego przemysłowca, opowieść o początkach Walerego Sławka w PPS, przeczytacie też o tym, jak Amerykanie stracili monopol na bombę atomową. Uwaga! „Ale Historia” dostępna jest także w wydaniu na iPada.

Zdzisław Skrok – „Wymowność rzeczy” – recenzja i ocena

Rzeczy towarzyszą człowiekowi od najdawniejszych czasów. Często są jedynym świadectwem minionych pokoleń, ich obyczajów i kultury. Nic więc dziwnego, że dla wielu badaczy stare przedmioty są cennymi skarbami, które potrafią powiedzieć o użytkownikach więcej niż niejeden dokument. Bo jak powiedział Karl Kraus: „Im bliżej ogląda się jakąś rzecz, tym głębiej spogląda się w jej przeszłość”.

Barbara Kasprzyk

Feldmarszałek Paulus w NRD-owskiej willi; krzesło Edisona na prąd zmienny Tesli; polska Pensylwania w przedwojennej Galicji

W poniedziałek nowy numer tygodnika „Ale Historia” – dodatku do „Gazety Wyborczej”. Znajdziecie w nim m.in. historię niemieckiego dowódcy spod Stalingradu, reportaż z przedwojennej Galicji, przeczytacie też o wkładzie hiszpańskich kobiet w podbój Nowego Świata. Uwaga! „Ale Historia” dostępna także w wydaniu na iPada.

150. rocznica wybuchu powstania styczniowego; Husák – więzień i władca Czechosłowacji; Sawinkow – wróg bolszewików

W poniedziałek nowy numer tygodnika „Ale Historia” – dodatku do „Gazety Wyborczej”. Znajdziecie w nim m.in. teksty dotyczące powstania styczniowego, poznacie historię człowieka, który Breżniewowi mówił tylko „tak”, przeczytacie też o początkach polskiej motoryzacji. Uwaga! „Ale Historia” dostępna także w wydaniu na iPada.

„Krótka historia geniuszy” – red. Bill Bryson – recenzja i ocena

„Krótka historia geniuszy” pod redakcją Billa Brysona to zbiór esejów luźno związanych z jednym z najsłynniejszych stowarzyszeń naukowych na świecie – Towarzystwem Królewskim. Autorami tekstów są naukowcy, pisarze i dziennikarze, którym bliska jest idea popularyzacji nauki. Wielu z nich ma na swoim koncie prestiżowe nagrody literackie i naukowe.

Aleksandra Krogulska

Johan Huizinga - historyk, który nie trafił w swój czas

Historia jako dyscyplina akademicka powstała w ścisłym związku z kształtowaniem się w Europie państw narodowych – miała ona kształtować poczucie przynależności narodowej i państwowej. Ta perspektywa patrzenia na przeszłość nadal pozostaje dominująca, co widać choćby po zakresie tematycznym historycznych bestsellerów. Tym bardziej imponująca jest kariera twórczości Johanna Huizingi. Pomimo upływu niemal stu lat od publikacji „Jesieni średniowiecza” i blisko siedemdziesięciu od śmierci historyka, nie przestaje ona budzić szacunku ze względu na swoje walory, zarówno naukowe jak i literackie.

Michał Wasiucionek

„Aeroplany” – gra planszowa (informacja)

Dwudziestolecie międzywojenne rozpoczęło nową erę – komercyjnego wykorzystania samolotów dla celów prywatnego transportu i komunikacji. Gra „Aeroplany” pozwala odkryć ten fascynujący czas – okres narodzin komercyjnej awiacji.

„Spętana akademia. Polska Akademia Nauk w dokumentach władz PRL” – oprac. P. Pleskot, T. P. Rutkowski – recenzja i ocena

Polska Akademia Nauk od momentu jej powołania jest najważniejszą instytucją naukową w skali kraju. Powstała w okresie najmniej dla nauki polskiej życzliwym. Koncepcja Polskiej Akademii Nauk kształtowała się od 1949 roku, natomiast plany urzeczywistniono w roku 1951. W zasadzie przez cały okres PRL-u warunki dla funkcjonowania nauki związane były z bieżącą polityką partii.

Tomasz Siewierski

Car bomba: atomowy C(z)ar Nowej Ziemi

30 października 1961 roku zdetonowana została Car bomba, czyli najpotężniejsza bomba jądrowa w historii. Był to widowiskowy pokaz siły, który do dziś pozostaje najsilniejszą sztucznie wywołaną eksplozją w dziejach świata.

Daleko od skryptorium – o książce XIX-wiecznej

Książki dziewiętnastowieczne zdają się być jedynie ubogimi krewnymi średniowiecznych iluminowanych rękopisów. Czy słusznie?

Krystyna Olczyk

Kod kreskowy. Cz. 1: Linie na piasku

Kod kreskowy spotykamy na każdym kroku – na książkach, opakowaniach czy metkach. Niewiele jest dziś produktów, nieoznaczonych specjalną kreskowaną naklejką. Są powszechne i oczywiste, a jednak znacząco wpłynęły na nasze życie i historię.

Jak zgarnąć milion euro. Poradnik dla zaawansowanych

Nieoczekiwane prezenty sprawiają największą radość. Nie tylko w Brukseli.

Przemysław Mrówka

Wywiady

Przemysław Wrona: Dawne maszyny miały duszę

W zeszłym tygodniu w Krakowie odbyła się kolejna edycja imprezy Dawne Komputery i Gry, skupiającej miłośników dawnej elektronicznej rozrywki. Histmag.org objął nad nią patronat medialny. O własnych doświadczeniach ze starym sprzętem oraz idei wydarzenia opowiadał nam jego organizator Przemysław Wrona.

Tomasz Leszkowicz

Kornelia Stepan – „Żona astronoma. Historia Elżbiety Katarzyny Heweliusz” – recenzja i ocena

Pisanie powieści historycznej to niewdzięczna praca. Wiąże się z nią taki sam trud, jak z pisaniem jakiejkolwiek innej powieści, dodatkowo jednak autor musi podjąć próbę wiarygodnego odtworzenia realiów, historycznego tła, co wiąże się przeważnie z koniecznością przeprowadzenia pracochłonnej kwerendy. Niestety, powieść Kornelii Stepan nie imponuje ani szczególnie porywającą fabułą, ani dbałością o historyczny autentyzm.

Michał Rogalski

Fiat 508 w Polsce

21 września 1932 roku, przedstawiciele firmy FIAT i Państwowych Zakładów Inżynieryjnych podpisali umowę licencyjną na montaż samochodów osobowych i ciężarowych w Polsce. Umowa dawała prawo produkowania samochodów marki FIAT do dnia 1 stycznia 1942 roku.

Wojciech Skorek

Ogień grecki – bizantyńska „wunderwaffe”

Bizantyńczycy dokonali przewrotu w taktyce bitew morskich. Sekretem ich powodzenia była tajemnica, której zabroniono wyjawiać obcym. Marynarze nazywali ją _thalassantion pyr_ – morskim ogniem.

Michał Kozłowski

Z innej beczki: Aspiryna rośnie na wierzbach

10 sierpnia to doskonała okazja by zwrócić większą uwagę na wierzby. Warto wsłuchać się w szum drzew, pomyśleć o ich walorach ozdobnych, a nawet o miodzie. Innymi słowy, zapomnieć przez chwilę o wszelkich bolączkach.

Bomba atomowa. Część I: Preludium

Na początku był „Gadżet”. Po nim pojawił się „Mały Chłopiec”, a wkrótce również „Grubas”. Trzy bomby atomowe, kosztem życia prawie 300 tysięcy ludzi, wprowadziły świat w erę atomową. Zmieniły się standardy polityki międzynarodowej, a w naszej świadomości pojawiło się nowe znaczenie słowa „zagłada”.

Wspomnienia

In memoriam – Anna Katarzyna Sucheni-Grabowska (1920–2012)

Przedwczoraj (30 lipca 2012) zmarła prof. Anna Sucheni-Grabowska, wybitny historyk nowożytności. Dziś wspominamy jej postać.

Michał Kozłowski

Wywiady

Głupcy nie stworzyli katedr i uniwersytetów! - wywiad z Melvinem Starrem

Niedawno na polskim rynku pojawił się pierwszy tom niezwykłych przygód średniowiecznego chirurga Hugh z Singleton, pt. „Niespokojne kości”. O średniowiecznej chirurgii i o tym czy średniowieczni byli nieudacznikami rozmawiamy z autorem książki Melvinem Starrem.

Michał Przeperski

Piorunochrony w dawnej Polsce

W nauce nieustannie dokonują się małe rewolucje. Nowe odkrycia zmuszają uczonych do odrzucenia zastałych poglądów i otwierają nieznane wcześniej możliwości. Nie inaczej było w przypadku postępu ochrony przed zagrożeniem piorunowym.

Piotr Gołąb

Niedzielnik historyczny (1): O umiejętności liczenia

Liczba jest przekleństwem historyka. Tę starą prawdę zna chyba każdy kto próbował pracować ze źródłami i mierzyć się z wyliczeniami naszych przodków. Nie można jej ufać, nie można pokładać nadziei, nie można zawierzyć jej całego naukowego dorobku. Od wieków nie umiemy liczyć i tyle…

Sebastian Adamkiewicz

Stanisław Leśniewski - logik radykalny

Stanisław Leśniewski to jeden z tych filozofów, których twórczość cały czas jest owiana mgiełką tajemniczości. Twórca teorii filozoficznych, które ze względu na swoją hermetyczną naturę piękno odsłaniają jedynie nielicznym spośród czytelników.

Marc Ferro – „Kino i historia” (informacja)

Znana niemal na całym świecie praca pioniera badań związków kina z historią. Marc Ferro ukazuje całą wiązkę wzajemnych wpływów między historią a kinem, które umożliwiają lepsze zrozumienie współczesnych i dawnych społeczeństw.

Mojżesz Presburger – niszczyciel kwantyfikatorów

Mojżesz Presburger – jeden z licznych filozofów szkoły lwowsko-warszawskiej, dzisiaj całkowicie zapomniany. Stało się tak pomimo jego pracy, w której udowodnił rozstrzygalność arytmetyki.

Aleksander Głowacki - „Alkaloid”

Co by było, gdyby Stanisław Wokulski dał sobie spokój z Izabelą Łęcką, strzepnął pył z obuwia i wziął się za naukę? Byłoby ciekawie. Byłoby bardzo ciekawie. I bardzo niebezpiecznie.

Przemysław Mrówka

Kazimierz Ajdukiewicz – twórca definicji znaczenia

Kazimierz Ajdukiewicz to jeden z najwybitniejszych polskich logików szkoły lwowsko-warszawskiej. Po wojnie, obok Kotarbińskiego, jeden z najważniejszych kontynuatorów przedwojennej tradycji filozoficznej. W pracy kierował się ideą jak największej przejrzystości języka.

Wojciech Andryszek , Paweł Rzewuski

Matura przedwojenna a współczesna. Matematyka i fizyka

Pisaliśmy już, jak wyglądała humanistyczna matura przedwojenna. Dziś czas na przedstawienie pytań z matematyki i fizyki!

Łucjan Madziar - „Przedwojenna kolej. Najpiękniejsze fotografie” – recenzja i ocena

Nie tak dawno do rąk czytelników trafił interesujący album przedstawiający przedwojenną kolej polską. Zbiór zdjęć wprowadza czytelnika w zupełnie inny świat niż ten, który zna dzisiaj – świat punktualnie przyjeżdżających pociągów i nowoczesnych technologii.

Kazimierz Dąbrowski – (anty)psychiatra

Kazimierz Dąbrowski to jedna z najważniejszych postaci polskiej psychiatrii. Człowiek, który gdyby żył w naszych czasach, zostałby najpewniej okrzyknięty antypsychiatrą. Wpływ na taką opinię miałoby liberalne podejście do przesuwania granicy między chorobą psychiczną a zdrowiem.

Liczba pi – Zmagania z ludolfiną

Liczba pi to coś, bez czego trudno wyobrazić sobie naszą cywilizację. Ta matematyczna stała jest obecna w wielu dziedzinach naszego życia. Często stanowi fundamentalny element ważnych praw i zagadnień, które pozwala opisać w elegancki sposób. I choćby dlatego od 1988 roku 14 marca obchodzimy międzynarodowy Dzień Liczby π.

Podbój kosmosu na radzieckich plakatach propagandowych (cz. 2)

Całą galerię można obejrzeć "tutaj":https://histmag.org/Podboj-kosmosu-na-radzieckich-plakatach-propagandowych-cz.-1-6411.

Roman Sidorski

Rachel P. Maines - „Technologia orgazmu” – recenzja i ocena

Doskonała glosa do badań na temat tego jak układają się w społeczeństwie relacje władzy, choćby tylko tej niewidocznej, ustalającej, co jest „normą”, a co poza nią wykracza. Książka Maines to pozycja z pogranicza historii techniki i gender studies i – jak przystało na rzetelną pracę historyczno-kulturoznawczą – lektura raczej ponura. Wyłaniający się z niej obraz zachodniej kultury sprzed rewolucji lat 60. trudno nazwać inaczej niż przygnębiającym.

Aleksandra Konarzewska

Czesław Kupisiewicz – „Z dziejów teorii i praktyki wychowania” (informacja)

„Podręcznik ten nacechowany jest świeżością i oryginalnością ujęcia. To niezwykle interesująca próba syntetycznego ukazania głównych przejawów i przemian, jakie od starożytności aż do pierwszych lat naszego stulecia zachodziły w myśli pedagogicznej i praktyce wychowania” – pisze o nowym podręczniku akademickim wydawnictwa Impuls prof. dr. hab. Karol Poznański.

Tomasz Leszkowicz , Agnieszka Leszkowicz

Andrew J. Rotter - „Bomba atomowa” – recenzja i ocena

6 sierpnia 1945 roku historia świata uległa nieodwracalnej zmianie. Człowiek uzyskał niespotykane do tej pory możliwości destrukcji. Szczegóły konstrukcji bomby atomowej szybko przestały być amerykańską własnością, a cały glob pogrążył się w nowym wyścigu zbrojeń. Bomba stała się narzędziem polityki, i jako taka weszła w krąg zainteresowania historyków i politologów.

Łukasz Męczykowski

Reportaże/relacje

Bóbrka: polski Teksas?

W 2012 r. mija 190 rocznica urodzin oraz 130 rocznica śmierci Ignacego Łukasiewicza – wynalazcy lampy naftowej i pioniera przemysłu naftowego. Dzięki jego staraniom to południowa Polska – a nie Teksas, Azerbejdżan czy Zatoka Perska – stała się kolebką wydobycia „czarnego złota”.

Zorian Dołęga-Chodakowski (Adam Czarnocki) i jego badania terenowe nad Słowiańszczyzną

Adam Czarnocki, znany bardziej jako Zorian Dołęga-Chodakowski, zasłynął dzięki pracy: „O Słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem”. Jest uważany za jednego z prekursorów badań nad Słowiańszczyzną. Autorzy dziewiętnastowiecznych publikacji podają sprzeczne informacje na temat jego niewątpliwie ciekawego życia.

Aleksandra Jeleń

Pytanie miesiąca (8): Czym było Sonderaktion Krakau?

Przypomnienie o tragicznym losie krakowskich naukowców uwięzionych w ramach Sonderaktion Krakau.

Rafał Łatka

A. Rotter – „Bomba atomowa. Świat wobec zagrożenia” (informacja)

Andrew J. Rotter, amerykański historyk, profesor Colgate University, przedstawia ciekawą i wieloaspektową analizę broni jądrowej w wymiarze historycznym, politycznym, społecznym i filozoficznym.

Homoseksualizm: początki

Skąd się wziął homoseksualizm? Próby odpowiedzi na to pytanie podejmują już od dłuższego czasu specjaliści od genetyki czy socjobiologii, nie dochodząc zresztą do wiążących ustaleń. Jako historyk, niezbyt kompetentny do rozważania tego typu kwestii, postaram się odpowiedzieć na to pytanie rozumiane inaczej, to znaczy nie „skąd się wziął homoseksualizm jako zjawisko biologiczne?”, lecz „skąd się wziął homoseksualizm jako kategoria biologiczna?”.

Kamil Frejlich

Richard Dawkins - „Bóg urojony” – recenzja i ocena

Trudno w jednoznaczny sposób określić jej wartość merytoryczną. Nie jest to książka naukowa. Jej zadaniem jest głoszenie ateizmu, negowanie istnienia Boga. Jak wiele podobnych publikacji, zajmujących się aksjologią, nie można podać jednej wyważonej oceny. Dla wielu czytelników będzie to pozycja wspaniała, dzięki której odkryli lub utwierdzili się w swoim systemie wartości. Dla innych zaś zbrodnicza, zakłamana, zła itp. Z naukowego punktu widzenia liczy się możliwość poznania sposobu myślenia głównego głosiciela, „apostoła” ateizmu oraz sposób jego argumentacji.

Sylwester Woźniak

Waldemar Kowalski , Mat. pras.

Katastrofa w Czarnobylu

26 kwietnia 1986 roku w elektrowni atomowej w Czarnobylu doszło do największej w dziejach katastrofy nuklearnej. W wyniku awarii reaktora jądrowego bloku nr 4 skażeniu promieniotwórczemu uległ ogromny obszar Ukrainy, Białorusi i Rosji, w konsekwencji czego z zagrożonych terytoriów ewakuowano ok. 300-350 tys. osób.

Waldemar Kowalski

Wydarzenia

„Czarnobylskie ćwierćwiecze” w Miejskim Ośrodku Kultury w Gnieźnie

Dziś w gnieźnieńskim Miejskim Ośrodku Kultury odbędzie się spotkanie związane z obchodami okrągłej, 25. rocznicy katastrofy w Czarnobylu.