Artykuły

„Lotna”, czyli „obraz na temat okropności wojennych”

W jednej ze scen z „Popiołu i diamentu” pojawia się biały koń. Symbol ten krytycy interpretowali wielokrotnie, ale może warto spojrzeć na niego inaczej – jako zapowiedź filmu, którego scenariusz w tym czasie absorbował Wajdę. Dziełem, który wówczas zaprzątało myśli reżysera, była „Lotna” – jeden z czołowych obrazów Polskiej Szkoły Filmowej.

Agata Łysakowska-Trzoss

B-29 Superfortress: śmierć z przestworzy

Liberatory, Latające Fortece czy Lancastery robią wrażenie, ale żeby naprawdę narobić zniszczeń, potrzebny był B-29 Superfortress.

Siedem dni komunistycznej Bułgarii

Bez większej przesady można powiedzieć, że koniec drugiej i początek trzeciej dekady dwudziestego wieku należał do rewolucji i wielkich zmian. Zaczęło się oczywiście od Rosji, następnie ogień komunistycznych serc chciał podpalić Finlandię, Niemcy i Węgry. W części z tych krajów odniesiono nawet tymczasowe sukcesy, jednak ostatecznie w każdym z nich udało się stłumić krewkie zapędy komunistów.

Corneliu Z. Codreanu i zemsta zza grobu

21 września 1939 roku z rąk zamachowców z Żelaznej Gwardii zginął premier Rumunii, Armand Călinescu. Ta rocznica jest okazją do zapoznania się z historią i doktryną chyba najbardziej niezwykłego ruchu o profilu faszystowskim w międzywojennej Europie. Cechowała go niezależność od Mussoliniego i Hitlera, masowość oraz ideologia przesycona specyficznym prawosławnym mistycyzmem.

Michał Gadziński

„Kalendarz szlachecki” – międzywojenny kaganek oświaty

Niewielka publikacja wydana przez Związek Szlachty Zagrodowej mówi nam dziś bardzo dużo o bogactwie życia społecznego w międzywojennej Polsce.

Pochwała neopogańskiej twórczości. Jan Stachniuk i „Zadruga”

Dwudziestolecie międzywojenne było czasem niezwykle silnej walki ideologicznej. Komunizm, socjalizm, faszyzm czy narodowy radykalizm rywalizowały ze sobą o rząd dusz. W takiej właśnie atmosferze zrodziły się idee autorstwa Jana Stachniuka, jednego z najoryginalniejszych polskich myślicieli międzywojnia.

Paweł Konar

Spór o Morskie Oko, czyli długa walka o polską granicę (cz. 2)

Turyści udający się nad Morskie Oko zazwyczaj docierają na miejsce drogą im. Oswalda Balzera, lwowski profesor odegrał bowiem kluczową rolę w sporze o tereny wokół górskiego jeziorka. Nie mniej ważne było zaangażowanie w sprawę hrabiego Władysława Zamoyskiego.

Krzysztof Rataj

W walce o Wielkopolskę i Śląsk. Działalność niepodległościowa Wojciecha Korfantego (cz. 3)

Po pierwszym i drugim powstaniu śląskim sytuacja ludności polskiej na Górnym Śląsku była wciąż niejasna. Z zapartym tchem oczekiwano na decyzje Ententy...

Daniel Wójtowicz

Zanim ukazał się pierwszy numer. O początkach „Tygodnika Ilustrowanego”

„Tygodnik Ilustrowany” przez cały okres ukazywania się (1859–1939) był jednym z najpoczytniejeszych warszawskich pism. Autorami zamieszczanych na jego łamach tekstów byli znakomici dziennikarze, pisarze, poeci i historycy. Dodatkowym jego atutem było wprowadzanie najnowszych osiągnięć ilustracyjnych. To wszystko przyczyniło się do sukcesu tego społeczno-kulturalnego czasopisma.

Aleksandra Jeleń

Spór o Morskie Oko, czyli długa walka o polską granicę (cz. 1)

Morskie Oko znane jest chyba każdemu Polakowi. Niewiele jednak brakowało, by górskie jeziorko na zawsze znalazło się poza granicami Polski. 13 września 1902 roku, międzynarodowy trybunał wydał wyrok przyznający ten fragment Tatr stronie austriackiej, a w konsekwencji polskiej.

Krzysztof Rataj

Pinochet kontra Gierek

Zamach stanu przeprowadzony przez Augusto Pinocheta zmienił chilijską historię. Rzadko pamiętamy, że zahamował on także rozwój relacji z PRL i postawił w dramatycznej sytuacji Polaków przebywających w Chile. Pracownicy polskiej ambasady stanęli przed najtrudniejszym zadaniem w swym życiu…

Piotr Długołęcki

Oblicza polskiego katolicyzmu: „Gość Niedzielny” i „Rycerz Niepokalanej”

Historia przedwojennej prasy polskiej to temat rzeka. Wiele z jego aspektów cały czas nie zostało jeszcze dokładnie zbadanych i opisanych, tym bardziej, że praktycznie każde ugrupowanie polityczne lub religijne posiadało własny organ prasowy. Nic zatem dziwnego, że również prasa katolicka prezentowała bardzo bogatą ofertę.

Najwybitniejsza chińska uczona: Ban Zhao i jej rodzina

Za najwybitniejszą uczoną w dziejach Chin uchodzi Ban Zhao (45–116), żyjąca w czasach dynastii Han. Była historykiem, pisarką i poetką. Znana jest przede wszystkim jako współautorka „Księgi Dynastii Han” oraz autorka słynnego dzieła pt. „Pouczenie Dla Kobiet”.

Wojciech Tomaszewski

Porwanie papieża Bonifacego VIII

7 września 1303 r. miało miejsce porwanie papieża Bonifacego VIII na zlecenie króla Francji Filipa IV Pięknego. W jakich okolicznościach doszło do tego wydarzenia, będącego kolejnym elementem średniowiecznego konfliktu władzy papieskiej i monarszej?

Michał Kozłowski

Sowieckie asy przestworzy kontra „intruzi”

Pilot myśliwski podczas pokoju nie ma racji bytu, nie ma bowiem na kogo polować. Chyba, że służy w Związku Sowieckim. Wtedy zawsze znajdzie się coś, do czego można strzelać.

Leśni bracia - bałtyccy żołnierze wyklęci

„Antysowiecki ruch oporu jest jednym z najbardziej niedocenianych konfliktów dwudziestego wieku, szczególnie na Zachodzie. Przez ponad dziesięć lat licząca setki tysięcy bojowników nacjonalistyczna partyzantka toczyła przeciwko Sowietom skazaną na niepowodzenie wojnę w straceńczej nadziei, że Zachód przyjdzie im w końcu z pomocą”...

Keith Lowe

Niezwykłości, cudowności i... efekty specjalne, czyli świat bizantyńskich ceremonii

Skąd brała się duma Bizantyńczyków, tak bardzo potępiana przez krzyżowców? Do czego były potrzebne sztuczne śpiewające ptaszki i ryczące lwy na dworze władcy? Można to wytłumaczyć, kiedy pozna się bogaty i niezwykle ciekawy bizantyński ceremoniał dworski.

Monika Juzepczuk

Niech żyje car Władysław Zygmuntowicz! Cz. 2: Hetman Stanisław Żółkiewski w rokowaniach z Moskwą

Lipiec 1610 roku był jednym z najgorętszych miesięcy w historii Rosji. Liczna i bitna armia została pod Kłuszynem doszczętnie rozbita, a jej dowódca, brat carski Dymitr, salwował się ucieczką boso i na chłopskiej szkapie. W drodze do Moskwy radził mijanym miastom i garnizonom, aby błagały o łaskę zwycięzców, gdyż na ratunek nie ma szans.

Łukasz Franciszek Banaś

Niemcy pokonane? Wojna prewencyjna w polskiej koncepcji

Termin „wojna prewencyjna” nie jest terminem nowym. Zbrojne działania wyprzedzające uderzenie przeciwnika podejmowano od zawsze. Czy Polacy mogli w ten sposób zapobiec wybuchowi II wojny światowej? Jak wojna prewencyjna wyglądała w polskiej koncepcji?

Tomasz Stachurski

„Hubal” na zakręcie historii

„Był początek lat 70. Wezwano mnie do Ministerstwa Kultury, dano do przejrzenia scenariusz i zapytano, czy chcę to robić. Matko Boska – czy chcę? Marzę o tym!” – opowiadał po latach reżyser, Bohdan Poręba. 3 września mija kolejna rocznica premiery jego najgłośniejszego obrazu – „Hubala”. Nie mniej interesująca niż historia tytułowego bohatera jest opowieść o realizacji tego filmu.

Agata Łysakowska-Trzoss

Władysław Gomułka i „polski marksizm”

Władysław Gomułka został usunięty ze stanowiska sekretarza generalnego Polskiej Partii Robotniczej 31 sierpnia 1948 roku. Okazał się nie dość posłuszny wobec dyrektyw płynących z Kremla. W imperium Stalina za takie nieposłuszeństwo groziła jedna kara – śmierć.

Michał Przeperski

Niech żyje Car Władysław Zygmuntowicz! Cz. 1: Rachuby polityczne i wybuch wojny

Rosyjska Wielka Smuta kojarzy się z upadkiem władzy centralnej, wojnami domowymi i interwencjami obcych wojsk. Była jednak również okresem śmiałych projektów politycznych, kreślonych z ogromnym rozmachem. Jeden z nich zakładał osadzenie na carskim tronie polskiego królewicza.

Łukasz Franciszek Banaś

Dyplomacja Rzeczypospolitej czasów stanisławowskich

Gdy Stanisław August Poniatowski obejmował rządy, stanęło przed nim m.in. trudne zadanie zbudowania od podstaw profesjonalnej i nowoczesnej służby dyplomatycznej, upadłej zupełnie w czasach saskich.

Robert Tomasz Tomczak

Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 5: Symbolika państwowa PRL i III RP

Ostatnim ostrym zakrętem w dziejach Orła Białego był okres Polski Ludowej (1944–1989). Nowe, komunistyczne władze – chcąc odciąć się od przedwojennej, sanacyjnej, „burżuazyjnej” i „ziemiańskiej” Polski – od początku lansowały piastowskie stylizacje orła bez korony.

Karolina Kocięcka – zapomniana duma polskiego sportu

„Energicznym krokiem wchodzi »skromny granatowy płaszczyk i jeszcze skromniejszy czarny kapelusik«. Pod nim twarz »starszej pani«. Jeszcze czerstwa, ale już odznaczona dyplomem szkoły życia: zmarszczkami. W twarzy oczy. Jasne, młode i silne […] – Jestem Karolina Kocięcka”.

Julita Kamionowska

Magdalena Heruday-Kiełczewska

Jak powstawał akademik „Hanka”. Kartka z historii życia akademickiego w przedwojennym Poznaniu

Przy Alei Niepodległości 26 w Poznaniu mieści się akademik „Hanka”, z rozrzewnieniem wspominany przez kolejne pokolenia studentów. A gościł ich sporo, bowiem pierwszy rocznik wprowadził się tam już w 1927 roku. Jak przed wojną budowało się akademik i jak się w nim żyło?

Song Jiaoren i aborcja chińskiej demokracji

Nieco ponad sto lat temu, 22 marca 1913 roku, w skrytobójczym zamachu zginął Song Jiaoren. Założyciel Kuomintangu, zwycięzca pierwszych demokratycznych wyborów w Chinach, ich niedoszły premier i nadzieja na wyjście z cywilizacyjnej zapaści. Jego śmierć miała ogromne znaczenie dla przyszłych losów Kraju Smoka.

Wojciech Tomaszewski

Jakobina Luksemburska - pierwsza dama Królestwa Anglii

Urodziła czternaścioro dzieci, stała przed sądem w procesie o czary, zdobyła bezprecedensowe wpływy. Była jedną z barwniejszych kobiet swoich czasów...

Philippa Gregory

Pieśń o Rolandzie: kim był hrabia Roland i czemu zginął w wąwozie Roncevaux?

„Pieśń o Rolandzie” sławi bohaterską śmierć hrabiego Rolanda. 15 sierpnia 778 roku, w wąwozie Roncevaux w hiszpańskich Pirenejach w pobliżu granicy z Francją, miała miejsce bitwa między tylną strażą wojsk Karola Wielkiego a baskijskimi góralami, przeciwnymi władzy frankijskiego króla. Siły dowodzone przez hrabiego Rolanda zostały, ku zaskoczeniu wszystkich, wycięte w pień. Zginąwszy z rąk chrześcijańskich pasterzy hrabia zapisał się jednak złotymi zgłoskami w dziejach Francji i średniowiecznej Europy.

Marcin Sałański

Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 4: Spory o orła i koronę w XIX i XX wieku

Utrata niepodległości sprawiła, że wokół Orła Białego pojawiło się wiele sporów, kontynuowanych również w II Rzeczpospolitej.

W bojach o wolność Hiszpanii. Udział Polaków w hiszpańskiej wojnie domowej (1936–1939). Cz. 2: Po stronie republikańskiej

Wojna domowa w Hiszpanii miała najsilniejszy oddźwięk w krajach socjalistycznych oraz pobudziła nadzieje sympatyków socjalizmu i idei rewolucyjnych. Nie tylko państwa, ale również zwykli ludzie chcieli wspomóc republikanów. Na udzielenie im wsparcia zdobyli się również obywatele II Rzeczpospolitej.

Robert Tomasz Tomczak

Dlaczego dominikanie pojawili się w Polsce?

W 1220 roku w Rzymie, doszło do spotkania biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, ze św. Dominikiem Guzmanem. Uwagę twórcy Zakonu Kaznodziejskiego przykuło dwóch duchownych, którzy towarzyszyli polskiemu hierarsze. Byli to św. Jacek Odrowąż i bł. Czesław. Niebawem młodzieńcy zostali uczniami Dominika, aby po kilku latach przenieść idee dominikańską nad Wisłę, a później także na Ruś i nad Wełtawę.

Sebastian Adamkiewicz

Bomba atomowa przyszła na świat

17 lipca 1945 roku generał Groves wracał do Waszyngtonu wraz z kilkoma naukowcami. Przebywał w ich towarzystwie już od kilku dni. Spojrzał na ich zmęczone twarze. Wszyscy wydawali się wyraźnie wstrząśnięci tym, czego byli świadkami przed dwudziestoma czterema godzinami...

Denise Kiernan

Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 3: W epoce Jagiellonów i królów elekcyjnych

W czasach Jagiellonów i królów elekcyjnych Orzeł Biały przechodził liczne przemiany, a herb Rzeczpospolitej stawał się coraz bardziej rozbudowany.

Generał Zagórski zaginął…

Druga połowa lat dwudziestych przyniosła jedną z największych zagadek kryminalnych II Rzeczpospolitej. Tajemnicze zniknięcie oficera Wojska Polskiego stało się przestrogą dla wszystkich wrogów nowej władzy. 6 sierpnia 1927 zaginął generał Włodzimierz Ostoja–Zagórski.

Tomasz Stachurski

Kozacka rzeź Powstania?

W założeniu oddziały kozackie służące u boku Hitlera miały przede wszystkim być wsparciem w walkach przeciwko Sowietom. III Rzesza miała dla nich jednak inne zadanie. W roku 1944 Kozacy nie tylko pacyfikowali Jugosławię, ale też brali czynny udział w rzezi powstańczej Warszawy.

Sebastian Adamkiewicz

Jednokartkowy „Głos Starego Miasta” w powstańczej Warszawie

W czasie powstania warszawskiego w walczącej stolicy ukazywało się wiele tytułów prasowych wydawanych przez polskie podziemie. Jednym z nich był „Głos Starego Miasta”. Jakiego rodzaju treści można było w nim znaleźć?

Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 2: orły piastowskie

Który ptak stał się pierwowzorem herbu Orzeł Biały? Czy był on znakiem zależności od Niemiec? Dlaczego stał się symbolem Królestwa Polskiego?

W bojach o wolność Hiszpanii. Udział Polaków w hiszpańskiej wojnie domowej (1936–1939). Cz. 1: Po stronie frankistowskiej

Wojna domowa w Hiszpanii to jeszcze jeden dowód na to, że Polacy zjawiają się wszędzie tam, gdzie szaleje wojenna zawierucha. Nasi rodacy dali wówczas dowody męstwa, waleczności i poświęcenia, ale też okrucieństwa, bezwzględności i fanatyzmu. Po raz kolejny dali się też rozdzielić i walczyli po przeciwnych stronach barykady.

Robert Tomasz Tomczak

Sympatyczniejsza twarz Jerzego Urbana? Od wroga władzy do piewcy stanu wojennego...

3 sierpnia Jerzy Urban będzie obchodził 80. urodziny. Wszyscy znają go jako rzecznika rządu schyłkowego PRL, jednego z głównych propagandzistów stanu wojennego oraz redaktora naczelnego skandalizującego, postkomunistycznego i antyklerykalnego tygodnika „Nie”. W niechęci do niego rzadko pamięta się, że był on jednym z bardziej niepokornych dziennikarzy w historii prasy PRL.

Tomasz Leszkowicz

Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim

Paweł Wieczorkiewicz postawił swego czasu tezę, że w historiografii historii Polski dwudziestego wieku nie ma podobnie pokrzywdzonej organizacji co Narodowe Siły Zbrojne. Trudno nie zgodzić się z takim sądem.

Walki nad jeziorem Chasan. Preludium II wojny światowej

W Azji Wschodniej II wojna światowa zaczęła się najpóźniej w 1937 r. Jednym z jej etapów były mało znane walki nad jeziorem Chasan, podczas których w lecie 1938 r. Armia Czerwona zmierzyła się japońską Armią Kwantuńską. Nie pozostały one bez znaczenia dla przebiegu całego globalnego konfliktu.

Wojciech Tomaszewski

Propaganda antykościelna Polski Ludowej (wybrana problematyka)

Polska była jedynym krajem w bloku sowieckim, w którym Kościół zachował niezależność od władz. Nic też dziwnego, że komuniści atakowali go przy każdej możliwej okazji.

Rafał Łatka

Leni Riefenstahl i jej wszystkie debiuty

Zanim Leni Riefenstahl została reżyserką, była tancerką i aktorką. Zdobyte wówczas doświadczenia procentowały przy realizacji filmów dla Führera. Choć kojarzona jest głównie ze swoimi nazistowskimi dziełami – „Triumfem woli” i dwuczęściową „Olimpiadą” – Leni Riefenstahl była osobą znaną już przed dojściem Hitlera do władzy.

Agata Łysakowska-Trzoss

Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 1: symbolika orła w starożytności i średniowieczu

Zanim orzeł stał się godłem państwa polskiego, funkcjonował w niezliczonych kulturach jako symbol rozmaitych bóstw i cnót, z rzadka tylko nabierając negatywnych konotacji.

Kolejny koniec ideologii?

Wielkie polityczne ideologie narodziły się w dziewiętnastym wieku, razem z postępami sekularyzacji. Wielokrotnie odtrąbiono już ich śmierć. Czy słusznie?

Jeffrey C. Goldfarb

Konfederacja Polski Niepodległej - geneza i działalność do wprowadzenia stanu wojennego

Czym była Konfederacja Polski Niepodległej? Jak wyglądały pierwsze lata działalności tej niezwykłej organizacji? 26 lipca 1980 odbył się I Kongres tej organizacji.

Grzegorz Wołk

Propaganda stanu wojennego

Trzydzieści lat mija dziś od zniesienia stanu wojennego. Komunistyczna propaganda stanu wojennego to ogromnie wdzięczny temat dla badaczy.

Jan Olaszek

Rubik i jego skręcona kostka

13 lipca 1944 roku urodził się Ernő Rubik: węgierski wynalazca, architekt i wykładowca, twórca jednej z najbardziej rozpoznawalnych i charakterystycznych zabawek na świecie - kostki Rubika. Mimo że czasy świetności ma już ona za sobą, ta z pozoru prosta układanka logiczna wciąż stanowi wspaniałą i szanowaną rozrywkę intelektualną.

Wojciech Andryszek

Whisky – historia złocistej krwi Szkocji

Whisky – historia tego alkoholu jest naprawdę bogata. Mało który trunek cieszy się taką legendą, jak ten dar szkockiego Pogórza i irlandzkich torfowisk. Nalejmy więc sobie szklaneczkę i dowiedzmy się czegoś o jej zawartości.

Zanim zapłonął Wołyń – rzeź Humania 1768

Kiedy w 1943 roku wołyńskie wioski spływały krwią, z pewnością wielu przypominało sobie historie opowiadane przez dziadków, a wśród nich tę szczególnie okrutną. W Humaniu, oddalonym o ponad 500 km od Łucka – stolicy Wołynia - w 1768 roku doszło do bestialskiej rzezi polskiej i żydowskiej ludności. Ofiary liczono w tysiącach, a pamięć o tej zbrodni na długo wzbudziła nieufność pomiędzy Polakami a rodzimą ludnością ruską.

Sebastian Adamkiewicz

Slalom na pustym baku... Rynek motoryzacyjny w Polsce lat 80. (cz. 4)

Gdy wreszcie szczęśliwy obywatel PRL doczekał się swojego nowego samochodu lub zapłacił za niego grube pieniądze na rynku wtórnym, wydawało mu się, że jego trud już się skończył. Niestety, otwierały się przed nim nowe problemy.

Maciej Górecki

Rola kobiet w środowisku kupieckim późnośredniowiecznego Płocka

Niewiele osób wie, jak znaczny udział w budowaniu gospodarczo-handlowego oblicza średniowiecznego miasta miały kobiety – w powszechnej świadomości uchodzące za grupę upośledzoną społecznie i prawnie.

Marcin Sałański

Ukraińscy sprawiedliwi – pomoc w obliczu rzezi wołyńskiej

Mija 70 lat od kulminacyjnego momentu rzezi wołyńskiej – czystki etnicznej o cechach ludobójstwa, dokonanej z inspiracji ukraińskich nacjonalistów z OUN-UPA na polskiej ludności Kresów południowo-wschodnich. Obok bandytów, bestialsko mordujących Polaków, znaleźli się też Ukraińcy, którzy nie dołączyli do masowej zbrodni, nie raz niosąc pomoc swoim krewnym, sąsiadom i braciom w wierze chrześcijańskiej.

Tomasz Leszkowicz

Wczasy w Drugiej Rzeczpospolitej

Wbrew pozorom, w okresie międzywojennym turystyka odgrywała dużą rolę w życiu Polaków. Upowszechniał się zdrowy tryb życia, popularne było uprawianie sportów i przebywanie na świeżym powietrzu. Zarówno ci bogatsi, jak i nieco biedniejsi – wszyscy jeździli na wakacje.

Tomasz Stachurski

Pomnik Pomordowanych Żydów Europy w Berlinie

Rozległe, szare pole o pofalowanej powierzchni, las betonowych słupów, morze, cmentarz - takie skojarzenia przywołuje najczęściej Pomnik Pomordowanych Żydów Europy usytuowany niedaleko Bramy Brandenburskiej, niemal w samym sercu Berlina.

Justyna Ewa Majewska

Bitwa na Łuku Kurskim – rozstrzygnięcie na wschodnim froncie

Bitwa na Łuku Kurskim jest jedną z spośród kilku batalii najbardziej zasługujących na miano takiej, o której mówi się, iż przesądziły o losach II wojny światowej. Największe starcie pancerne w historii świata rozpoczęło się 5 lipca 1943 roku.

Gdańska młodzież w obronie krzyża

Lata osiemdziesiąte były okresem zwiększonych represji związanych z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego. Jednym z najważniejszych przeciwników reżimu pozostał Kościół katolicki. Do walki w obronie religii włączyli się młodzi ludzie...

Jarosław Wąsowicz