Artykuły

Jan Zamoyski i gra o władzę (1590–1591)

Czy Jan Zamoyski planował zamach stanu, który miał uczynić z Zygmunta III marionetkę w jego rękach? W latach 1590–1591 w Rzeczypospolitej rozegrała się walka o władzę między kanclerzem i hetmanem wielkim koronnym a nowo wybranym królem. Jakie były plany Jana Zamoyskiego i co udało mu się osiągnąć?

Maciej Adam Pieńkowski

Kryptonim „Nie” - utworzenie i rozwój organizacji „Niepodległość” (cz. 2)

Wiosną i latem 1944 r. nowa struktura konspiracyjna nastawiona na walkę z Sowietami zaczynała stawiać swoje pierwsze kroki. Wkrótce jednak wichry wydarzeń politycznych zmiotły tworzącą się organizację, której nie było dane zacząć autentycznej działalności.

Paweł Sztama

Organizacja „NIE” (Niepodległość) – utworzenie i rozwój pierwszej struktury drugiej konspiracji

Organizacja „NIE” (Niepodległość) powstała, gdyż elity Polskiego Państwa Podziemnego, jeszcze zanim na ziemiach polskich pojawili się Sowieci wiedziały, że zwycięstwo Stalina nad Hitlerem będzie oznaczać dla Polski drugą okupację. Na czele tajnej struktury postawiono najlepszych oficerów AK.

Paweł Sztama

„Nie ma dolców, samochodu prywatnie się nie kupi”. Rynek motoryzacyjny w Polsce lat 80. (cz. 3)

By otrzymać swoje wymarzone auto, wielu musiało czekać lata na samochód z przedpłat. Inni, lepiej usadowieni w systemie, otrzymywali samochód z przydziału. Istniała jednak metoda przełamania tej sytuacji – jak na warunki realnego socjalizmu – bardzo kapitalistyczna.

Maciej Górecki

Brygada Ochronna – przedwojenny BOR

Ochrona dostojników państwowych w II RP nie była łatwym zadaniem, czego dowiodły liczne zamachy. Nad bezpieczeństwem najważniejszych osób w państwie czuwała Policja Polityczna i Brygada Ochronna. Jak wywiązywały się ze swoich obowiązków?

Początki Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża

W końcu lat siedemdziesiątych w Trójmieście powstała organizacja opozycyjna, bez której nie powstałaby „Solidarność”, a komunizm nie upadłby w 1989 r., lecz o wiele później.

Leszek Biernacki

Hanza – handel morski i rzeczny od XIII do XV w.

Czym była Hanza? Dojrzałe średniowiecze to czas, gdy na całym kontynencie przybywa różnorodnych organizacji zrzeszających kupców i rzemieślników, a także związków miast. Żadne z nich jednak nie przetrwało dłużej niż kilka dekad. Najbardziej fascynującym i oryginalnym ciałem tego typu było jednak zrzeszenie kupców z miast północnoniemieckich, w dokumentach nazywanych _mercatores de hansa Theutonicorum_. Z czasem tę organizację zaczęto nazywać po prostu Hanzą.

Marcin Sałański

Czekając na Malucha... Rynek motoryzacyjny w Polsce lat 80. (cz. 2)

Gospodarka socjalistyczna funkcjonowała w stanie ciągłego niedoboru. Sytuacja ta dotyczyła również rynku motoryzacyjnego, czego nie ułatwiała także praktyka dostępu do własnego auta. Mimo to wielu obywateli z utęsknieniem czekało na swojego wymarzonego Fiata 126p czy Poloneza...

Maciej Górecki

Jermak Timofiejewicz i początek podboju Syberii

XVI wiek okazał się przełomowy dla terytorialnego rozwoju państwa moskiewskiego. Po raz pierwszy żądni nowych ziem carowie zwrócili się w stronę rozległych ziem leżących za Uralem. A wszystko dzięki wyprawie pewnego dzielnego Kozaka.

Konrad Gadera

Bogusław Radziwiłł w niewoli

Książę Bogusław Radziwiłł, jeden z powieściowych szwarccharakterów „Potopu” Sienkiewicza został wzięty do niewoli pod Prostkami przez Andrzeja Kmicica. Postać młodego szlachetki jest oczywiście fikcyjna, jednak samo wydarzenie dotyczące Bogusława Radziwiłła zostało oparte na faktach. Jak było w rzeczywistości?

Szymon Sojka

Geschoss 318 - pocisk z gazową niespodzianką

Istnieje wiele metod zniszczenia czołgu. Można przebić jego pancerz silnym ładunkiem wybuchowym lub rozpędzonym pociskiem przeciwpancernym. Trzeba jednak wiele sprytu i pomysłowości, by zagazować jego załogę. Szczególnie, gdy siedzi ona jeszcze we wnętrzu pojazdu.

Łukasz Męczykowski

Armia Szwejka? Wojsko czechosłowackie przed II wojną światową

Czesi mało komu kojarzą się z militarną potęgą. Tymczasem przed II wojną swiatową dysponowali silną i nowoczesną armią…

Przemysław Mrówka

Feliks Dzierżyński i pożoga rewolucji

Mówiono, że Feliks Dzierżyński ma na sumieniu większą liczbę zabitych Rosjan niż jakikolwiek inny Polak. Wrogów rewolucji szukał on jednak nie tylko wśród członków dawnego reżimu, lecz również na rewolucyjnej lewicy...

Arianie – prekursorzy feminizmu?

Arianie wyznawali poglądy spotykane w stanowym społeczeństwie niezmiernie rzadko. Mieli odmawiać służby wojskowej, sprzeciwiać się poddaństwu chłopów i stosowaniu kary śmierci. Czy arianie wyróżniali się na tle innych grup wyznaniowych także stosunkiem do kobiet?

Michał Rogalski

Trudny język Watykanu

Dostępu do sekretów Stolicy Apostolskiej broni nie tylko słynna Spiżowa Brama i Gwardia Szwajcarska. Dla laika trudnością w zrozumieniu watykańskiej rzeczywistości może być też skomplikowany sposób komunikowania się.

Caroline Pigozzi

Mossad kontra irański program atomowy

Izrael i Iran są dla siebie nawzajem największymi przeciwnikami politycznymi. Walka pomiędzy nimi to prawdziwa wojna, choć toczy się głównie pomiędzy służbami specjalnymi.

Yvonnick Denoel

Święty Franciszek z Asyżu i jego rozważania

Święty Franciszek z Asyżu stał się patronem pontyfikatu papieża Franciszka. Imię, jakie wybrał nowy biskup Rzymu, to nie tylko duchowa manifestacja, ale cały program reformy utrzymanej w duchu religijnej odnowy, której ojcem był nie kto inny, jak święty Franciszek z Asyżu, żyjący ponad 700 lat temu.

Marcin Sałański

Andrzej Bobola – święty odwiecznego sporu

Święty Andrzej Bobola – jezuita i kaznodzieja został zamordowany 16 maja 1657 roku. 17 kwietnia minęła zaś kolejna rocznica jego kanonizacji. Choć w dokumentach Kościoła katolickiego Andrzej Bobola przedstawiany jest jako niezłomny obrońca wiary, prawosławni uważają jego kult za wykwit polskiego nacjonalizmu i katolickiego prozelityzmu.

Męczennik Maksymilian Kolbe

Maksymilian Kolbe – jak rozpoczęła się jego męczeńska śmierć? Siedemnastego lutego 1941 roku około dziewiątej rano na teren Niepokalanowa wjechały dwa samochody. Nie była to kurtuazyjna wizyta. Ludzie, którzy z nich wysiedli, nosili mundury SS. Tylko jeden ubrany był po cywilnemu.

Philippe Maxence

Pakt lanckoroński – pierwszy polski rząd centroprawicy

Po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza w grudniu 1922 roku ster rządu oddano w ręce gen. Władysława Sikorskiego. Był to jednak gabinet przejściowy. Wiosna 1923 roku otworzyła zupełnie nowy rozdział w polskiej polityce.

Tomasz Stachurski

Werknummer 74375. Krótka historia pancernej zdobyczy

13 maja 1943 roku skończyła się kampania w Afryce Północnej. Wojska Osi pozostawiły po sobie wiele ton sprzętu niszczejącego w piaskach pustyni. Dla większości żołnierzy był to tylko zwykły złom, jednak dla niewielkiej garstki specjalistów porzucony ekwipunek mógł być kopalnią wiedzy o wrogu.

Łukasz Męczykowski

Demonstracja przekształcona w przewrót

Zamach majowy stanowił zaskoczenie nie tylko dla uczestników polskiego życia politycznego czy mieszkańców Warszawy. Podobnie było z placówkami dyplomatycznymi, czego przykładem może być ambasada radziecka...

Mariusz Wołos

Kościół mówi komunistom: nie!

Przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych przyniósł sowietyzację Polski i zniszczenie wszelkich obszarów niezależności. Ostatnią ostoją niezależności pozostał Kościół katolicki.

Michał Przeperski

Szkuner „I’m Alone”, cz. 2: Amerykańsko-kanadyjski spór dyplomatyczny

Zatopienie kanadyjskiego szkunera „I’m Alone” wywołało burzę medialną. Gazety cytowały butne słowa kapitana Johna Randella lub oskarżały Straż Wybrzeża USA o nieusprawiedliwione stosowanie brutalnych środków przymusu. Niedoskonałości amerykańsko-brytyjskiej konwencji z 23 stycznia 1924 roku, a w istocie pożądana ze strony rządu w Londynie nieprecyzyjność jej zapisów, zostały ostatecznie obnażone.

Justyna Piątek

Referendum nad Konstytucją 3 maja

Procedura przyjęcia Konstytucji 3 maja wzbudzała uzasadnione kontrowersje. Krytycy zarzucali, że Ustawa Rządowa była dziełem spisku, że przy jej uchwalaniu złamano zasady sejmowania, a jej zapisy godzą w wolności obywatelskie będące fundamentem Rzeczypospolitej. W lutym 1792 roku odbyły się sejmiki, których opinia na temat Konstytucji mogła zaważyć na jej dalszych losach.

Jak państwa bałtyckie odzyskały wolność

Litwa, Łotwa i Estonia zostały podstępnie przyłączone do Związku Sowieckiego i stały się częścią tego państwa na blisko 50 lat. Dopiero początek lat 90. przyniósł im w końcu upragnioną niepodległość. Droga do wolności była jednak kręta…

Andres Kasekamp

Sushi a sprawa polska

Polskę od Japonii zdaje się oddzielać wszystko: począwszy od odległości, a na gustach kulinarnych skończywszy. Dla dyplomatów nie ma jednak różnic zbyt wielkich, czego dowodzi współpraca, do jakiej doszło niegdyś między oboma krajami.

Przemysław Mrówka

Hitler przeciwko pokojowi w Europie

Niezłomna wola ataku była w sierpniu 1939 r. najważniejsza dla Adolfa Hitlera. Nie brakowało jeszcze wątpliwości w sprawie tego czy napaść na Polskę jest dobrym rozwiązaniem, ale skrupułów trzeba się było pozbyć...

Rolf-Dieter Müller

Stanisław Car albo „caryzacja” prawa

Nazywano go pierwszym prawnikiem sanacji. Dla wielu ludzi, podobnie jak 70 lat później Lech Falandysz, stał się synonimem naginania prawa do potrzeb zaistniałej sytuacji politycznej.

Henryk Gruber (1892–1973): „self-made man” z Sokala. Przyczynek do biografii (cz. 2)

Wojna zmusiła Henryka Grubera do emigracji. Najpierw we Francji, a później w Argentynie próbował kontynuować pracę prezesa PKO oraz Banco Polaco, stale jednak musiał zmagać się z szykanami władz w Paryżu i Londynie.

Krzysztof Michalski

Szkuner „I’m Alone”, cz. 1: legenda floty przemytniczej

Dzień 16 stycznia 1920 r. rozpoczął w Stanach Zjednoczonych „szlachetny eksperyment”. XVIII poprawka do konstytucji, która weszła wówczas w życie, zakazywała wytwarzania, sprzedaży, przewozu, importu oraz eksportu napojów alkoholowych. Szybko jednak znaleźli się samarytanie, którzy ruszyli na pomoc spragnionym amerykańskim obywatelom. Szczególnym miłosierdziem wykazała się załoga szkunera _I’m Alone_, ryzykująca własnym życiem, aby ugasić pragnienie mieszkańców USA.

Justyna Piątek

Wyprawa kijowska 1018 roku: Bolesław Chrobry i dwie księżniczki

Wyprawa kijowska z lata 1018 roku, w czasie której Bolesław Chrobry poprowadził wyprawę na Ruś, doprowadziła do zdobycia jej stolicy i osadzenia na tamtejszym tronie zięcia polskiego księcia, Świętopełka, co było celem całego przedsięwzięcia. Czy polski książę zgwałcił wówczas ruską księżniczkę?

Krystyna Łukasiewicz

Kemal Atatürk - droga do pełni władzy

Mustafa Kemal Atatürk to ikona nowoczesnej Turcji. Republikanizm, sekularyzm i nacjonalizm stały się filarami zbudowanego przez niego państwa, w którym doszedł do autorytarnej władzy. Jednak początki Atatürka wcale nie były łatwe.

Erik-Jan Zürcher

Henryk Gruber (1892–1973): „self-made man” z Sokala. Przyczynek do biografii (cz. 1)

Żołnierz Legionów, działacz państwowy, ekonomista. Postać Henryka Grubera jest dziś prawie zapomniana, choć życiorys tego „self-made mana” to modelowy przykład kariery „od pucybuta do milionera” i świetny materiał na scenariusz filmowy.

Krzysztof Michalski

Stalinowskie miasta

Związek Radziecki, lata trzydzieste. W prasie szaleje partyjna propaganda, w opętańczym tempie buduje się nowe fabryki i nowe miasta. No właśnie, jak żyje się w miastach epoki industrializacji i terroru?

Sheila Fitzpatrick

Ochrona pamięci Marszałka, czyli spór o obwarzanka

Czasem jedno niefortunne zdanie może wywołać potężną burzę. Dotkliwie i boleśnie przekonał się o tym pewien wileński dziennikarz oraz jego współpracownicy…

Tomasz Stachurski

Anna Pieńkowska , Maciej Adam Pieńkowski

Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę? (cz. 5)

Polityka Zygmunta III wobec Moskwy to jeden z najbardziej kontrowersyjnych aspektów jego rządów w Rzeczypospolitej. Królowi zarzucano, że w imię interesów własnych i Kościoła katolickiego zaprzepaścił szansę na unię między Polską i Litwą oraz Rosją. Czy słusznie?

Kasiarze – złodziejska arystokracja

Kasiarze – twierdziły przedwojenne gazety – stanowili zupełnie odrębną kastę w świecie przestępczym. Byli jego arystokracją; to w tamtych latach żurnaliści z upodobaniem używali określenia „dżentelmen włamywacz”. Rozbijając bankowe skarbce, mogli liczyć na miliony, a jedno udane rozprucie kasy przynosiło czasem majątek. Uprawianie tego „zawodu” wymagało jednak znacznych nakładów pieniężnych, wiedzy technicznej i inteligencji.

Stanisław Milewski

Chrystus na ekranie. Filmy o Jezusie

Jednych na filmach o Jezusie Chrystusie bolą zęby z powodu wylewającej się z ekranu cukierkowatości, z kolei inni nosili koszulki z Robertem Powellem zakochani w jego chrystusowym wizerunku. Kino chętnie sięgało do ewangelii, nie zawsze radząc sobie z materią, o której chciało mówić. Były jednak filmy wybitne, które przeszły do historii kina.

Sokrates Starynkiewicz – jak Rosjanin Warszawę cywilizował...

Sokrates Starynkiewicz został prezydentem Warszawy z poruczenia rosyjskiego generał-gubernatora. Swoją działalnością zyskał jednak niezwykłe uznanie warszawian. Gdy Starynkiewicz zmarł w 1902 r. żegnał go stutysięczny tłum żałobników...

Stanisław Milewski

Maciej Adam Pieńkowski , Anna Pieńkowska

Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę? (cz. 4)

Zygmuntowi III zarzucano, że w polityce zagranicznej przedkładał osobiste interesy dynastyczne nad dobro Rzeczypospolitej. Miało to skutkować wciągnięciem kraju w długotrwałe i tragiczne w skutkach wojny ze Szwecją. Błędem miało być również przymierze z Habsburgami. Czy król miał jednak w tych sprawach duże pole manewru?

Anna Pieńkowska , Maciej Adam Pieńkowski

Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę? Cz. 3: Mecenat artystyczny

„W osobie Zygmunta III otrzymała Rzplita artystę na tronie. Artystę wprawdzie dyletanta, w każdym razie pierwszego i bodaj ostatniego monarchę, który nie tylko sztuką osobiście się interesował i popierał jej rozwój, lecz również sam w niej sił własnych próbował” (Cz. Lechicki).

Jak dżinsy pokonały komunizm?

Dawno temu na Dzikim Zachodzie powstała uniwersalna część garderoby. Początkowo dżinsy były praktycznymi spodniami górników i poganiaczy bydła. W latach siedemdziesiątych XX wieku stały się najpopularniejszym artykułem odzieży na świecie — i politycznie nośnym symbolem tego, jak źle się działo w sowieckim systemie gospodarczym. Dlaczego? Dlaczego Sowieci nie mogli powielić levisów 501 w taki sam sposób, w jaki powielili bombę atomową?

Niall Ferguson

Henryk Józewski - twórca „eksperymentu wołyńskiego”

Jego życiorysem można by obdzielić kilka innych osób. Działacz niepodległościowy na Ukrainie, żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej, wojewoda wołyński. Przede wszystkim jednak zapisał się w historii jako jeden z architektów polityki prometejskiej i orędownik pojednania polsko-ukraińskiego.

Kamil Przyborowski

Od castrum do zamku. Twierdze krzyżowców w średniowiecznej Palestynie

Zamki wznoszone przez krzyżowców w Ziemi Świętej dla utrwalenia tam chrześcijańskiego panowania zbudowano dzięki połączeniu wschodnich i zachodnich wzorów architektonicznych. Powstały w Lewancie oryginalny styl został później z powodzeniem przeniesiony do Europy.

Katarzyna Matóg

Wyrzucanie korespondentów amerykańskich z nazistowskich Niemiec w latach 1933–1941 w świetle wybranych wspomnień

Korespondenci amerykańscy w III Rzeszy musieli radzić sobie nie tylko z kłamstwami niemieckiej propagandy, ale również z ciągłym utrudnianiem ich pracy, oskarżeniami o szpiegostwo i stałą groźbą wydalenia z kraju.

Paulina Sołuba

Anna Pieńkowska , Maciej Adam Pieńkowski

Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę? (cz. 2)

Wśród oskarżeń wysuwanych pod adresem Zygmunta III Wazy ważne miejsce zajmują twierdzenia, jakoby był to władca nietolerancyjny i niechętny do współpracy ze szlachtą. Rzeczywistość odbiegała jednak od tej wizji.

Jak będą wybierali papieża?

Już niebawem w Kaplicy Sykstyńskiej rozpocznie się kolejne konklawe. Jego zadaniem będzie wybór 266 papieża w dziejach Kościoła. Oczy dużej części świata skierowane są w stronę Watykanu, aby zobaczyć jedne z najciekawszych i najbardziej tajemniczych wyborów.

Zbigniew Załuski: niepokorny pisarz reżimowy

Dla jednych: fascynujący publicysta historyczny i autor jednej z najgłośniejszych publikacji lat 60. Dla innych: złowrogi ideolog moczaryzmu. 5 marca 1978 zmarł w Warszawie płk Zbigniew Załuski, autor książki Siedem polskich grzechów głównych.

Tomasz Leszkowicz

Otton III, Thietmar i uniwersalna monarchia

Marzenie o chrześcijańskim uniwersalnym cesarstwie nie opuszczało władców europejskich od wczesnego średniowiecza. Czy cesarz Otton III miał szansę na budowę takiego imperium?

Michał Kozłowski

Zemsta za pomoc żołnierzom wyklętym

Szef PUBP w Myślenicach Józef Chłopicki pisał w meldunku z 19 grudnia 1949 roku: „ilość przechodzących w sprawie przez bandę Miki jest dotychczas ustalona na 450 osób”. Większość z nich to mieszkańcy pogranicza trzech powiatów: myślenickiego, bocheńskiego i limanowskiego – okolic Gruszowa.

Ziemowit Kalinowski

Średniowieczne konklawe. Jak wybierano papieży przed wiekami?

Niełatwo przewidzieć długość i przebieg konklawe. Inaczej jednak niż dzisiaj, przed wiekami wybory papieża niejednokrotnie stawały się areną krwawych walk o władzę. Samo konklawe kształtowało się na przestrzeni kilku epok, a podwaliny pod jego obecną formę położono jeszcze w dojrzałym średniowieczu.

Marcin Sałański

Amerykanie i rewolucja bolszewicka

Na przełomie 1917 i 1918 roku Amerykanie obserwujący sprawność bolszewików w posługiwaniu się propagandą, przemocą, zdradą, rozstrzeliwaniem przyjęli twardą postawę. Departament Stanu postawnowił nie uznawać sowieckiego rządu. Jak do tego doszło?

Bogdan Grzeloński

Polskie komputery – historia romantyczna (cz. 1)

W 1948 roku, w wyniszczonym kraju, kilku entuzjastów kończących przerwane wojną studia postanowiło zbudować matematyczną maszynę cyfrową podobną do skonstruowanej zaledwie rok wcześniej w USA. Bez potrzebnej wiedzy, materiałów, narzędzi i pieniędzy.

Wojciech Nowakowski

Feliks Dzierżyński – droga ku Łubiance

W roku 1896 Feliks Dzierżyński został wyrzucony z gimnazjum. Przez następne 21 lat zajmował się „rewolucyjną robotą” albo odsiadywał zasądzone wyroki. Oto jak wyglądała droga, która zaprowadziła go z wileńskiej szkoły do gabinetu na Łubiance.

Parostatkiem w piękny rejs – historia wynalazku (cz. 1)

11 lutego 1809 roku Robert Fulton opatentował statek parowy. Wynalazca już w 1807 roku zbudował pierwszy parowiec pasażerski, a w latach 1812-1814 pierwszy okręt z napędem parowym. Dzieje tego wynalazku sięgają jednak czasów, gdy nikomu nie śniła się jeszcze rewolucja przemysłowa.

Wojciech Andryszek

Gabriela Nastałek-Żygadło

Dzieciństwo ze zbrodnią w tle – seriale sensacyjne lat 80.

Bajeczne plaże, seksowne kobiety, ultranowoczesne gadżety, zabójczo (zazwyczaj) przystojni, wysportowani detektywi (tudzież policjanci, pracownicy rządowych fundacji etc.) – oto rzeczywistość większości seriali sensacyjnych z lat osiemdziesiątych, do dziś cieszących się nieprzemijającą popularnością…

Babur – zdobywca Indii

W szkole uczymy się, że historię Indii zmieniło przybycie Portugalczyków, którzy mieli zapoczątkować europejską ekspansję. Dla ówczesnych mieszkańców półwyspu ważniejsze było jednak nowo utworzone Imperium Wielkiego Mogoła, które zdominowało cały subkontynent na ponad dwa stulecia. Jego twórcą był Zahir al-Din Muhammad Babur – potomek Tamerlana i Czyngis-chana, polityczny uchodźca i człowiek, który przybył do Indii wbrew sobie.

Michał Wasiucionek