Artykuły

Żelazny rumuński faszyzm

10 lutego 1938 r. rumuński Król Karol II proklamował dyktaturę. Zdelegalizowana została m.in. trzecia partia parlamentu w Bukareszcie – „Wszystko dla ojczyzny”, znana także jako „Żelazna Gwardia”. Był to najpotężniejszy ruch faszystowski w całej Europie Środkowej…

W imię ojca, czyli staropolska kłótnia o przodków

Wytykanie przodków nie jest domeną tylko współczesnych dyskusji politycznych. W czasach staropolskich w sejmowych przepychankach bardzo często odwoływano się do przeszłości. Antenaci posłów i senatorów mogli świadczyć o ich „genetycznym patriotyzmie” lub skazywać ich na potępienie.

Humanitarna śmierć. Krótka historia gilotyny

Gilotyna budziła grozę. W przeszłości jedną z metod karania winowajcy było ścinanie nieszczęśnikowi głowy. Z czasem zaczęto szukać sposobu, aby egzekucja przebiegała szybciej i sprawniej niż przy zastosowaniu miecza lub topora. Umożliwiła to właśnie gilotyna, którą zaczęto nazywać „maszyną śmierci”.

Katarzyna Seroka

Zanim Dzierżyński stał się Krwawym Feliksem

Jak wyglądało dzieciństwo człowieka, przed którym drżała cała sowiecka Rosja? Czy jeden z najbezwzględniejszych katów w historii wychował się w patologicznej rodzinie? Wręcz przeciwnie – dzieciństwo Dzierżyńskiego upłynęło w atmosferze miłości i wzajemnego szacunku.

Paweł Rzewuski

Władysław Sikorski – premier na trudne czasy

Władysław Sikorski został premierem, gdy zabójstwo pierwszego prezydenta II RP, Gabriela Narutowicza, postawiło kraj w bardzo trudnej sytuacji. Atmosfera na warszawskiej ulicy była niezwykle gorąca, a groźba zamachu stanu – bardzo realna.

Tomasz Stachurski

Stalingrad – wojna szczurów

Stalingrad przeszedł do historii jako miejsce jednej z największych klęsk armii niemieckiej w II wojnie światowej. Po latach można z dużą dozą pewności określić, dlaczego bitwa pod Stalingradem okazała się dla Niemców katastrofą – złe przygotowanie Wehrmachtu do walk w miastach.

Łukasz Męczykowski

National Geographic Society – pierwsze lata

27 stycznia 1888 roku powstało National Geographic Society, jedna z największych organizacji naukowych i edukacyjnych na świecie. Jej głównym celem jest popularyzacja wiedzy o świecie i geografii. Finansuje badań naukowe, a od końca 1888 roku wydaje miesięcznik National Geographic. Co ciekawe, czasopismo zawdzięcza swój sukces między innymi historykowi.

Wojciech Andryszek

Terror towarzysza Tito

W 1947 r. w Budapeszcie powstało Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, zwane „Kominformem”. W czerwcu następnego roku wykluczono z niego Jugosławię, a jej prezydenta - Josipa Broza „Tito” - ogłoszono zdrajcą komunizmu. Jugosłowiański dyktator nie ugiął się jednak i rozpętał falę bezprecedensowego terroru wymierzonego w rodzimych zwolnenników Stalina...

Božidar Jezernik

Plan „Zachód” i przygotowania do wojny z Niemcami

Plan „Zachód” był próbą odpowiedzi na zagrażające Polsce niebezpieczeństwo ze strony III Rzeszy, z którego zaczęto zdawać sobie sprawę po śmierci Józefa Piłsudskiego. Czy ostatnie lata pokoju Polacy wykorzystali w odpowiedni sposób?

Tomasz Stachurski

Robert Service: Początki komunizmu w USA

Rewolucja bolszewicka wywołała ogromną falę popularności komunizmu. Dotarła ona nawet tam, gdzie nikt by się tego nie spodziewał - do Stanów Zjednoczonych.

Robert Service

Z armii sułtana i Legii Cudzoziemskiej pod powstańcze sztandary

Wśród dowódców powstania styczniowego znalazła się grupa oficerów, która nabierała doświadczenia w pułkach Kozaków Sułtańskich w czasie wojny krymskiej oraz we francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Czy nabyte w ten sposób kompetencje przydały się na polach bitew 1863 i 64 roku?

Karol Jadczyk

Osmanowie i niemiecki dżihad

Dżihad kojarzy się nam najczęściej albo z podbojami arabskimi z czasów średniowiecza, albo ze współczesnym islamskim fundamentalizmem. Mało kto wie, że pierwszy wielki dżihad dwudziestego stulecia zawdzięczamy Niemcom.

Sean McMeekin

„Posiew pod ostatni czyn orężny”. Tradycje powstania styczniowego w II RP

Odrodzona po 1918 r. niepodległa Polska potrzebowała silnej tradycji, która mogłaby stanowić fundament myśli patriotycznej i propaństwowej, koniecznej do ideowego wzmocnienia Ojczyzny i wychowania młodych obywateli. Stąd też duża rola, jaką II RP przykładała do polityki historycznej i obchodów ważnych rocznic. Szczególne miejsce w tych działaniach zajmowały odniesienia do powstania styczniowego.

Tomasz Leszkowicz

Klimat w średniowiecznej Polsce na podstawie rodzimych źródeł historycznych

W średniowiecznych kronikach i rocznikach znajduje się wiele wzmianek o anomaliach klimatycznych. Jakie wnioski można z nich wyciągnąć? Jak wyglądał klimat w średniowiecznej Polsce?

Oktawian Muszkat

Lokacja Torunia i Chełmna 1233 r. czyli o początkach władztwa krzyżackiego w Prusach

Pojawienie się zakonu krzyżackiego w ziemi chełmińskiej i w Prusach stało się ważnym czynnikiem determinującym rozwój procesów kolonizacyjnych i urbanizacyjnych oraz kontaktów handlowych w bałtyckiej strefie gospodarczej. Od 1230 roku Krzyżacy zaczęli silnie rozwijać na kontrolowanych przez siebie terenach osadnictwo wiejskie i miejskie. 28 grudnia 1233 roku mistrz krajowy Herman Balk wystawił dokument, który stał się fundamentem prawa niemieckiego we władztwie krzyżackim. Był to przywilej wystawiony dla miast Chełmna i Torunia…

Marcin Sałański

Bereza Kartuska – geneza, rzeczywistość, kontrowersje

„[…] musi być porządek. Musi być powaga i będzie. Obozy koncentracyjne. Tak. Dlaczego? Dlatego, że widać owych osiem lat pracy nad wielkością Polski, osiem lat przykładu i osiem lat osiągnięć, osiem lat krzepnięcia – nie wystarczyło dla wszystkich. […] Jeżeli są ludzie nierozumiejący rządzenia w rękawiczkach – będą się mieli sposobność przekonać, że potrafimy rządzić bez rękawiczek” – napisała „Gazeta Polska” w czerwcu 1934 r.

Tomasz Stachurski

„Bezbożnik Wojujący”, czyli antyreligijność totalna

Propaganda komunistyczna nigdy nie należała do najsubtelniejszych. Wśród wielu gazet walczących o palmę pierwszeństwa niedoścignionym ideałem wydaje się jednak „Bezbożnik Wojujący”, organ Sekcji Antykatolickiej przy Centralnej Radzie Związków Bezbożników Wojujących.

Paweł Rzewuski

Gdy świat stanął u progu wojny. I kryzys marokański (cz. 3): Biały Dom

Choć Stany Zjednoczone unikały zaangażowania w kryzys marokański, a Wielka Brytania robiła wszystko, by utrzymać swą dawną kolonię z daleka od całego sporu, Niemcom udało się wciągnąć prezydenta Roosevelta w dyplomatyczną rozgrywkę.

Przemysław Piotr Damski

Sen o Polsce totalitarnej

W końcu lat 30. demokracja nie miała w Europie najwyższych notowań. W Polsce również. Gdy w maju 1935 r. zmarł Józef Piłsudski, jego spadkobiercy zaczęli śnić o polskim totalitaryzmie. Wśród nich był Edward Rydz-Śmigły.

„Piekło kobiet” 56/57? Dyskusje i kontrowersje wokół ustawy aborcyjnej z 1956 r.

20 lat temu, 7 stycznia 1993 r., Sejm przyjął ustawę o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zaostrzającą przepisy dotyczące aborcji. Zastąpiła ona bardziej liberalną ustawę z 1956 r. Również tamten akt prawny wywoływał liczne dyskusje i kontrowersje, oddziałując jednocześnie na świadomość seksualną Polaków.

Maciej Górecki

Do czego służy Hitler? Prawo Godwina i potoczna wiedza historyczna

Prawo Godwina to internetowy żart zgryźliwie komentujący częste w cyberprzestrzeni odwołania do nazizmu. Czego można się dzięki niemu nauczyć o pamięci zbiorowej? W jaki sposób nazizm stał się internetowym memem? Czy jego popularność wynika z zainteresowania historią, czy raczej z niewiedzy na jej temat?

Paweł Lewandowski

Święta i Nowy Rok w oku Polskiej Kroniki Filmowej

Spotkania dzieci u premiera, koncerty, bale i rauty, choinka u pierwszego sekretarza i najlepsze życzenia na Nowy Rok. Okres świąteczny był dla propagandy PRL nie lada wyzwaniem. Dzięki Polskiej Kronice Filmowej możemy obejrzeć jej starania - oczywiście z przymrużeniem oka.

Archeologia i Pismo Święte

_Należy zwrócić uwagę, aby nie pomijać żadnego z nowszych odkryć archeologii, historii starożytnej oraz historii dawnych literatur, co może ułatwić należyte wniknięcie w sposób myślenia, rozumowania, opowiadania i opisu starożytnych pisarzy_ – w ten sposób papież Pius XII w encyklice „Divino afflante Spiritu” określił wagę odkryć archeologicznych dla poznania i weryfikacji tradycji. Nie tylko zresztą chrześcijańskiej, lecz także judaistycznej.

Anna Wiktor

Gwido Langer – szara eminencja polskiego wywiadu

„Bardzo solidny, bardzo wartościowy oficer i przyzwoity człowiek. Wybitny specjalista w zakresie kryptologii i radiowywiadu. W dalszej pracy Oddziału II konieczny”. W taki lakoniczny sposób w roku 1939 scharakteryzowany został przez przełożonych Gwido Langer, jeden z najwybitniejszych polskich kryptologów.

Paweł Rzewuski

Kościół i polityka – Brunon z Kwerfurtu i jego tragedia

Czy niemiecki zakonnik Brunon z Kwerfurtu zapłacił utratą arcybiskupstwa za przeciwstawienie się Henrykowi II i wierność Bolesławowi Chrobremu?

Krystyna Łukasiewicz

Radziwiłłowie – książęta z cesarza łaski

Radziwiłłowie – drzewa genealogiczne tego rodu sięgają do czasów rzymskich. Zgromadzony majątek stawiał ich w roli jednej z najpotężniejszych rodzin w Rzeczpospolitej. W polskiej historii zapisali się zarówno jako wybitni wodzowie i mecenasi kultury, jak też i zdrajcy, którzy w jednym pokoleniu opętali ostatniego z Jagiellonów, w innym doprowadzili nieomal do rozbioru państwa polsko-litewskiego. Choć pochodzili ze zwykłego litewskiego rodu bojarskiego, nazywani byli książętami, co w Rzeczpospolitej było wyjątkowym wyróżnieniem.

„Pełzający, niebieski dywan” - klęska Unii pod Fredericksburgiem

Ambrose Everett Burnside obciążony był jakąś przedziwną klątwą. Skonstruował świetny odtylcowy karabinek, w który zainwestował wszystkie pieniądze, licząc na zwrot w postaci zamówień rządowych. Niestety, ta kwestia zeszła na dalszy plan, bo waszyngtoński Departament Wojny miał pod koniec 1860 r. ważniejsze sprawy na głowie, niż jakieś tam zamówienie.

Michał Staniszewski

Stosunki handlowe między USA i III Rzeszą w latach 1933–1937 w świetle wspomnień ambasadora amerykańskiego w Berlinie Williama Dodda i innych źródeł

W 1933 roku jednym z zadań stojących przed nowym ambasadorem USA w III Rzeszy było podjęcie działań związanych z koniecznością podpisania nowego traktatu handlowego między obydwoma państwami. Tymczasem ich relacje gospodarcze stale się pogarszały.

Paulina Sołuba

Jak sfinansować historyczny projekt internetowy? (3)

Sposobów na zdobycie funduszy dla własnego projektu internetowego jest sporo. Dziś omówimy kolejne z nich: płatność za dostęp do treści, sprzedaż produktów z własnym logo i traktowanie serwisu jako reklamy własnych usług. Opowiemy też o tym, ile kosztuje założenie działalności gospodarczej.

Michał Świgoń

Faszyzm w środku Warszawy

28 listopada 1937 roku, w centrum Warszawy doszło do największej manifestacji zorganizowanej przez Obóz Narodowo-Radykalny „Falanga”. Dziś mija kolejna równa rocznica wiecu w Cyrku Staniewskich.

Czy Jan III Sobieski był zdrajcą? – patriotyzm i zdrada po staropolsku

Pytanie o pojęcie zdrady i patriotyzmu nie jest tylko domeną współczesności. Przed podobnymi dylematami stawali nasi przodkowie w epoce staropolskiej. Każdy wewnętrzny konflikt prędzej czy później sprowadzał się do pytania, która ze stron kieruje się miłością ojczyzny, a która działa na jej niekorzyść. Czy Jan III Sobieski był zdrajcą?

Władysław Gomułka: pośmiertne życie towarzysza „Wiesława”

O obalonych przywódcach nie chce pamiętać nikt. Jedyną szansą ich powrotu do łask jest kolejna gruntowna zmiana na szczytach władzy albo śmierć. Władysław Gomułka spełnił w latach 80. obydwa te warunki.

Tomasz Leszkowicz

Zjazd w Gąsawie czyli rozpad piastowskiej jedności?

Ranek 24 listopada Anno Domini 1227. Książęta piastowscy, zaproszeni przez księcia krakowskiego Leszka Białego na zjazd w Gąsawie, spędzają czas w łaźni. Poranny spokój przerywa atak zbrojnych Świętopełka pomorskiego…

Marcin Sałański

Gustaw II Adolf – Lew z Północy (cz. II)

Reformy państwa, jakie przeprowadził na początku swych rządów Gustaw II Adolf, pozwoliły Szwecji umocnić niezależność i umożliwiły snucie planów na temat potencjalnej ekspansji. Ku zaskoczeniu ówczesnych elit, potomkowie Waregów stali się niebawem głównym rozgrywającym na ówczesnej europejskiej scenie politycznej.

Święta królowa Jadwiga Andegaweńska – wzór kobiecości na trudne czasy. Na przykładzie wybranych dramatów oświeceniowych

Scenę teatru polskiego początku XIX wieku zaludniły postacie o historycznej proweniencji. Wśród licznych władców idealnych i przeciwstawianych im antybohaterów przewidziano również miejsce dla ich partnerek – współtowarzyszek życia, wybranek serca, żon. Przykładem może być tu Jadwiga Andegaweńska.

Anna Mateusiak

Janusz Korczak – cztery lata „życia”

Przedłużenie życia, nawet o kilka dni, a tym bardziej lat, wydaje się być propozycją nie do odrzucenia. Inaczej jest jednak w przypadku, gdy owa darowizna ma wymiar czysto formalny…

Karolina Mochocka

Nie tylko Radio Wolna Europa…

Monopol informacyjny był jedną z głównych cech totalitarnego państwa radzieckiego. Na szczęście, gdy komunizm narzucono Polsce, monopolu nie udało się długo utrzymać.

Dookoła akcji unijnej. Dwumiesięcznik „Oriens” (1933–1939) jako pismo propagujące neounię w II Rzeczypospolitej

„Oriens” był najbardziej udaną inicjatywą prasową propagującą najbardziej nieudaną inicjatywę misyjną Kościoła katolickiego na ziemiach polskich w XX wieku.

Adam Radosław Suławka

Adolf Maria Bocheński i Niemcy

Adolf Maria Bocheński to jeden z czołowych konserwatywnych myślicieli i publicystów międzywojnia. Jak wyglądała jego wizja geopolityki i polskiej racji stanu?

Marcin Mleczak

Wokół konfederacji wojskowych w Rzeczypospolitej w latach 1661–1663

Konfederacja nie była zwykłym buntem, lecz zjawiskiem znacznie szerszym. Wojsko nie posiadało praw politycznych, do których rościło sobie prawo, a mimo to wywierało realny wpływ na decyzje podejmowane na sejmikach i sejmie.

Skąd wziął się Frankenstein? Część I: (Z)groza lordów

Frankenstein to stały element popkultury i trudno znaleźć kogoś, kto nie słyszał o tym monstrum stworzonym przez szalonego naukowca. Choć coraz częściej towarzyszy innym potworom znanym z literatury i filmów, wciąż pozostaje jedną z głównych postaci świata grozy i science-fiction. Jak się narodził?

Wojciech Andryszek

Brytyjczycy na Cmentarzu Rakowickim

Na ziemie polskie przywiodły ich wichry wojny. Śmierć spowodowała, że pozostali tutaj już na zawsze. Wojskowy Cmentarz Rakowicki w Krakowie został miejscem spoczynku ich ciał.

Alicja Młyńska

Car bomba: atomowy C(z)ar Nowej Ziemi

30 października 1961 roku zdetonowana została Car bomba, czyli najpotężniejsza bomba jądrowa w historii. Był to widowiskowy pokaz siły, który do dziś pozostaje najsilniejszą sztucznie wywołaną eksplozją w dziejach świata.

Wojciech Andryszek

Idee plafonu „Sąd nad arianami” z kieleckiego pałacu biskupów krakowskich

Biskup krakowski Jan Zadzik ufundował w swoim kieleckim pałacu plafon upamiętniający jeden ze swych największych sukcesów: zakończony wyrokiem skazującym sąd nad Arianami z Rakowa. Jakie treści ideowe zawarł duchowny w tym dziele sztuki?

Renata Madziara

Daleko od skryptorium – o książce XIX-wiecznej

Książki dziewiętnastowieczne zdają się być jedynie ubogimi krewnymi średniowiecznych iluminowanych rękopisów. Czy słusznie?

Krystyna Olczyk

Z Kurpiowszczyzny „za chlebem” do Ameryki

_Belle Époque_ nie była wcale „piękną epoką” w dziejach północnego Mazowsza. Zapóźnienia cywilizacyjne, prymitywne sposoby gospodarowania i klęski żywiołowe powodowały masowe wychodźstwo zarobkowe mieszkańców Kurpiowszczyzny. Głównym celem takich wojaży były Stany Zjednoczone.

Łukasz Gut

Represje za ślub

Po wojnie ofiarami represji byli nie tylko przeciwnicy komunistycznej władzy, ale też zwykli ludzie, którzy wykonując swoją pracę, stykali się z żołnierzami podziemia niepodległościowego. Pod specjalnym nadzorem byli księża udzielający sakramentów ludziom prześladowanym przez bezpiekę.

Ziemowit Kalinowski

Wojna smoleńska (1632–1634): polskie i rosyjskie plany wojskowe w przededniu konfliktu

W czasie akcji werbunkowej dowództwo polsko-litewskie opracowywało także plan kampanii. W związku z tym, że armia moskiewska obległa Smoleńsk, kiedy armia królewska nie była jeszcze gotowa, należało przygotować dostosować się do tej sytuacji.

Wojna smoleńska (1632–1634): przygotowania Rzeczypospolitej

W Rzeczpospolitej zdawano sobie sprawę z zamiarów Moskwy już od 1631 roku. W instrukcjach sejmikowych z początku roku 1632 roku Zygmunt III informował szlachtę, że wschodni sąsiad zamierza rozpocząć wojnę i w tym celu prowadzi tajne rozmowy z pozostałymi wrogami kraju.

Wojna smoleńska (1632–1634): rosyjskie przygotowania

Państwo moskiewskie, choć osłabione wielką smutą, posiadało nadal duże możliwości mobilizacyjne i było postrzegane przez szlachtę oraz elity rządzące państwa polsko-litewskiego, jako kraj groźny oraz nieprzewidywalny.

Wojna smoleńska (1632–1634): układ sił w Europie Środkowo-Wschodniej w przeddzień konfliktu

W 1632 roku, kiedy zmarł długo panujący król Zygmunt III i rozpoczął się okres bezkrólewia, wydawało się, że państwo polsko-litewskie znajduje się w dobrej sytuacji. Rzeczpospolita bowiem nie prowadziła wówczas żadnej wojny i trwał pokój. Były to jednak tylko pozory.

Krytyka demokracji i opozycja antydemokratyczna w Atenach w drugiej połowie V wieku przed Chrystusem

Demokracja ateńska miała wielu krytyków, rekrutujących się głównie spośród arystokracji. Jakich argumentów używali i jak przekładały się one na praktyczne działania przeciwników władzy ludu?

Marcin Kurpios

Zagadki tzw. ceramiki husyckiej z terenów Polski

Powstanie ceramiki husyckiej wiąże się z przeobrażeniami religijnymi j XV, XVI i XVII wieku w Europie. Powstawanie nowych ruchów religijnych przejawiało się również odrębnym strojem, sposobem życia, a w konsekwencji także wyglądem przedmiotów codziennego użytku.

Piotr Wiejak

„Idea polityczna o rzadkiej mocy wizjonerskiej”? Prometeizm w II RP

Czy agresji z 17 IX można było zapobiec? W międzywojennej Polsce zdawano sobie sprawę z grożącej młodemu państwu sowieckiej ekspansywności, a w różnych środowiskach politycznych sformułowano kilka metod jej neutralizowania. Jedną z ciekawszych była koncepcja prometejska, zakładająca podejmowanie działań służących wzmacnianiu separatyzmów narodowościowych w łonie wschodniego sąsiada, a w dalszej perspektywie mająca doprowadzić do rozpadu Związku Sowieckiego na państwa narodowe.

Filip Gończyński-Jussis

Twierdza Dęblin (Iwangorod)

Dęblin to niewielka miejscowość leżąca przy ujściu Wieprza do Wisły. Jest to także znany ośrodek szkolenia pilotów wojskowych. Oprócz walorów krajobrazowych i tradycji lotniczych Dęblin może pochwalić się również zabytkami: twierdzą i zespołem fortów wybudowanych na przełomie XIX i XX wieku.

Piotr Wiejak

Kapy do Bułgarii, kożuchy z Turcji... Wakacyjno-handlowe przygody turystów z PRL

Wakacje to czas odpoczynku, podróży i oderwania się od codziennych problemów. Czy można jednak łączyć relaks z niezłym biznesem? Doświadczenie społeczeństw krajów socjalistycznych, wykorzystujących zagraniczne podróże do mniejszego lub większego handlu, pokazuje, że jest to możliwe.

Tomasz Leszkowicz

Faszyzm po amerykańsku, czyli Srebrne Koszule Williama Dudleya Pelleya

Amerykański międzywojenny faszyzm to w Polsce temat prawie zupełnie nieznany. W.D. Pelley i jego Srebrny Legion wyznawali doktrynę pełną mistycyzmu i spirytyzmu, odwołując się do mitycznej walki dobra i zła. Trudno doszukać się podobnej organizacji w Europie, choć Srebrne Koszule czerpały z nazizmu.

Tomasz Kosiński

Pierwsza wojna opiumowa (cz. 2)

Wydaje się, że Brytyjczycy już 1839 rokiem szukali pretekstu do uderzenia, by zmusić Chiny do otwarcia granic. Kiedy więc cesarz zadecydował o wprowadzeniu całkowitego zakazu importu, handlu i zażywania opium, wojna wisiała na włosku. Jak przebiegała pierwsza wojna opiumowa?

Wojciech Tomaszewski