Historia społeczna

Gdański Sierpień ’80: narodziny „Solidarności”

1 lipca 1980 r. władze PRL ogłosiły kolejną podwyżkę cen żywności. Choć tym razem miała dość ograniczony charakter, to z jej powodu wybuchały spontaniczne strajki, które w ciągu lata przetoczyły się przez cały kraj. Przełomem okazał się jednak dopiero strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.

Piotr Brzeziński

Nieskończenie Niepodległa

21 postulatów – jak „Solidarność” odmieniła Polskę? Nieskończenie Niepodległa

Latem 1980 roku przez kraj przetoczyła się fala strajków, które wstrząsnęły Polską Ludową. Narodził się z nich ruch społeczny, który stworzył nową wspólnotę polityczną i dał Polakom nadzieję na zmiany.

Geoffrey Parker – „Globalny kryzys. Wojna, zmiany klimatyczne i katastrofa w XVII wieku” – recenzja i ocena

„Globalny Kryzys” to przełomowa pozycja, która pokazuje wpływ czynników klimatycznych na wybuch, przebieg i polityczno-militarne, jak i społeczno-ekonomiczne skutki tzw. „globalnego kryzysu siedemnastowiecznego”.

Maciej Hacaga

„Wszyscy byli pewni, że już zginiemy bez ratunku”, 28 sierpnia - 3 września Wiktoria 1920

Trwają walki z 1 Armią Konną pod Zamościem. Miasta bronią wojska polskie i ukraińska 6 Dywizja płk. Marko Bezruczki. 31 sierpnia 1 Dywizja Kawalerii płk. Juliusza Rómmla stacza z wycofującą się armią Siemiona Budionnego walkę pod Komarowem – ostatnią wielką bitwę kawaleryjską XX wieku.

Wschód słońca nad kwitnącymi wiśniami, czyli modernizacja Japonii

W 1868 r. Japonia była państwem słabym i zacofanym, zdanym na łaskę zachodnich mocarstw. W czasie krótszym niż pół wieku stała się dla nich równym partnerem. W jaki sposób Cesarstwo Wschodzącego Słońca nie podzieliło losu potężniejszych Chin?

Marek Drytkiewicz

Estońska „śpiewająca rewolucja”

Józef Stalin powiedział kiedyś, że „rewolucji nie robi się w białych rękawiczkach”. Niezwykły przykład, jaki stanowi estońska „śpiewająca rewolucja” pokazuje, że w pewnych okolicznościach do niepodległości można dojść śpiewając piosenki i trzymając się za ręce.

„Ruch” – opozycja końca lat sześćdziesiątych

Przez niefortunną próbę podpalenia Muzeum Lenina w Poroninie często postrzegani są jedynie jako wichrzyciele. Jednak „Ruch” w trakcie swojej pięcioletniej opozycyjnej działalności zrobił o wiele więcej. I to w czasach, gdy nikt nie słyszał jeszcze o „Solidarności”.

Maciej Gach

Joanna Rolińska – „Lato 1920” – recenzja i ocena

Co działo się w Warszawie w przededniu bitwy decydującej o losach jej i nowo odrodzonej Polski? Jakie nastroje panowały wśród mieszkańców stolicy i jakie wydarzenia elektryzowały tętno jej życia? Wreszcie – kto brylował na salonach, a kto w nieco mniej chlubny sposób zapisał się na kartach międzywojennej Warszawy? Odpowiedzi na te pytania dostarcza Joanna Rolińska, zabierając czytelników w podróż do roku 1920.

Natalia Pochroń

„Smutne wrażenie przedstawia miasto”, 21–27 sierpnia Wiktoria 1920

21–22 sierpnia oddziały Wojska Polskiego zajmują: Lidzbark, Zambrów, Hrubieszów, Przasnysz, Białystok. 25 sierpnia bolszewicki kawaleryjski korpus Gaja Bżyszkina, zagrożony rozbiciem, przekracza granicę niemiecką w Prusach Wschodnich, tam jest internowany.

Magnat w krainie faraonów. Mikołaj „Sierotka” Radziwiłł i jego podróże

Obietnica złożona Bogu pchnęła Mikołaja „Sierotkę” Radziwiłła do odbycia długiej podróży. Zwiedził Ziemię Świętą, ujrzał piramidy, zakupił egzotyczne zwierzęta. Powrót do Rzeczpospolitej także obfitował w przygody.

Mateusz Będkowski

Judyta Ostapiak-Jagodzińska

Anna Sulińska – „Wniebowzięte. O stewardesach w PRL-u” – recenzja i ocena

Wciągająca opowieść o początkach zawodu stewardesy w Polsce oraz Polskich Liniach Lotniczych LOT. Jak wyglądały realia pracy „w powietrzu”? Czy praca ta była intratna? Prestiżowa? Jakie warunki trzeba było spełniać, aby tę posadę otrzymać? I wreszcie, czy było warto się o nią starać? To tylko zalążek pytań, na które odpowiada autorka w swojej książce.

„Jest już teraz bitwa pod Warszawą”, 14–20 sierpnia Wiktoria 1920

14 sierpnia 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego przechodzi do natarcia znad rzeki Wkry, by odciążyć obronę Warszawy pod Radzyminem. Oprócz szturmu warszawskiego przedmościa, Sowieci na północy przeprowadzają manewr oskrzydlający (Płock–Brodnica–Włocławek).

Peter Fritzsche – „Żelazny wiatr. Europa pod władzą Hitlera” – recenzja i ocena

Tytuł swojej nowej książki Peter Fritzsche zapożyczył z inskrypcji na pomniku bitwy stalingradzkiej. Opiewa ona męstwo radzieckich żołnierzy w starciu z przypominającą „żelazny wiatr” armią Wehrmachtu. Odmalowany przez Fritzsche obraz europejskiego społeczeństwa w obliczu II wojny światowej jest jednak znacznie mniej heroiczny.

Dorota Choińska

„Moskwa stoi pod murami Warszawy”, 7-13 sierpnia Wiktoria 1920

8–9 sierpnia podczas konferencji brytyjsko-francuskiej w Hythe omawiane są warunki rozejmowe wobec Polski (m.in. natychmiastowa demobilizacja do poziomu 50 tysięcy żołnierzy oraz prawo Rosji do bezwarunkowego transportu przez polskie terytorium). Ich przyjęcie oznaczałoby sowietyzację Polski.

Tadeusz Ruzikowski – „W służbie bezpieczeństwa stolicy” – recenzja i ocena

Zastanawialiście się kiedyś jak wyglądała codzienna praca w Służbie Bezpieczeństwa i czy łatwo było sprostać wymaganiom stawianym przez władze komunistyczne? Na te i inne pytania odpowiada Tadeusz Ruzikowski, który w swojej najnowszej książce kreśli obraz warszawskiej SB w latach 1956–1975.

Maciej Gach

Max Czornyj – „Córka nazisty” – recenzja i ocena

Czy istnieje coś takiego jak „gen zła”? Czy zbrodnicza przeszłość przodków może determinować podobne skłonności u potomnych? Wreszcie – czy można karać dzieci za haniebne czyny ich rodziców? Na te wszystkie pytania odpowiedzi szuka Max Czornyj w swojej najnowszej powieści o córce jednego z prominentów III Rzeszy.

Natalia Pochroń

Adam Dziurok, Bogusław Tracz

Gliwicki protest w obronie krzyża

W czerwcu 1960 roku na terenie parafii pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gliwicach doszło do walk w obronie krzyża, który według polecenia władz komunistycznych miał zostać rozebrany. Modlący się pod krzyżem zostali brutalnie zaatakowani...

Zanim doszło do Okrągłego Stołu. Strajki 1988 roku w Polsce

Protesty przeciwko rządom komunistycznym były jednym z charakterystycznych elementów Polski Ludowej. Ostatnie dwie fale strajkowe w zakładach pracy przeszły przez kraj w 1988 roku. Choć ich skala była mniejsza niż wcześniejsze wybuchy społecznego gniewu, przyczyniły się do przełomu politycznego.

Tomasz Leszkowicz

Bitwa Warszawska i wojna polsko-bolszewicka

Zwycięska Bitwa Warszawska, będąca kluczowym wydarzeniem wojny polsko-bolszewickiej, pozwoliła Polakom odeprzeć bolszewików i obronić świeżo odzyskaną niepodległość. Jak przebiegały tamte dramatyczne wydarzenia? Kim byli i co myśleli ludzie, którym zawdzięczamy zwycięstwo?

Redakcja

Lipiec 1914 - jak wyglądała mobilizacja armii niemieckiej?

Latem 1914 roku chyba nikt nie brał na poważnie możliwości wybuchu wojny. Mobilizacja zaczęła się niespodziewanie i przebiegła błyskawicznie. Wielu zmobilizowanych nie doczekało do końca sierpnia...

Ryszard Kaczmarek

Adam Dziurok, Bogusław Tracz – „W obronie krzyża. Protest w Gliwicach w 1960 roku” – recenzja i ocena

Historia zapomnianego protestu sprzed sześćdziesięciu lat, jednego z największych wystąpień społecznych „środkowego PRL” w województwie katowickim. Czy warto po nią sięgnąć?

Maciej Gach

Ostatnie dni lipca 1920. W przededniu bitwy warszawskiej

Latem 1920 roku Polska stanęła w obliczu wielkiego niebezpieczeństwa. Czym żył nasz kraj pod koniec lipca 1920 roku? Jakie sprawy, oprócz zbliżającej się konfrontacji z bolszewikami, zajmowały wówczas Polaków?

Joanna Rolińska

Bestie w ludzkiej skórze. Japońskie zbrodnie w czasie II wojny światowej

Jednostka 731 jest jednym z symboli bestialstwa Japończyków w czasie II wojny światowej. Zbrodnie popełniane wówczas przez Armię Cesarza przybrały nowy, zupełnie nieznany wcześniej wymiar. Czym zajmowała się osławiona Jednostka 731? W jaki sposób Japończycy traktowali jeńców wojennych?

Natalia Stawarz

„Cofamy się bezustannie. Straty duże.”, 24–30 lipca Wiktoria 1920

24 lipca Naczelnik Państwa powołuje nowy gabinet premiera Wincentego Witosa, zwany Rządem Obrony Narodowej. Tegoż dnia bolszewicki głównodowodzący Siergiej Kamieniew dzieli zadania: Front Zachodni (Michaił Tuchaczewski) ma zdobyć Warszawę, Front Południowo-Zachodni (Aleksandr Jegorow) ma iść na Lwów.

Marta Grzywacz – „Nasza pani z Ravensbrück. Historia Johanny Langefeld” – recenzja i ocena

Była Oberaufseherin w pierwszym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym dla kobiet. Tworzyła Frauenkonzentrationslager w KL Auschwitz II-Birkenau. A mimo wszystko więźniarki jej broniły. A może nawet pomogły uniknąć odpowiedzialności za zaangażowanie w ludobójczy system.

Daria Czarnecka

Andrzej Wypustek – „Rzymskie graffiti seksualne, erotyczne i miłosne z Pompejów i Herkulanum” – recenzja i ocena

Graffiti zachowane w Pompejach i Herkulanum budzi ogromne zainteresowanie badaczy. Co starożytni Rzymianie wypisywali na murach swoich miast przed erupcją Wezuwiusza? O tym w książce Andrzeja Wypustka.

Mateusz Okoński

„Na froncie bardzo źle”, 17-23 lipca Wiktoria 1920

17 lipca sowiecki komisarz spraw zagranicznych Gieorgij Cziczerin w nocie do rządu brytyjskiego odrzuca mediację państw zachodnich w rokowaniach z Polską. 19 lipca oddziały sowieckiego Frontu Zachodniego zajmują Grodno.

Natalia Stawarz, Piotr Bejrowski

Polska pod wodą – powódź 1934

Latem 1934 roku Polska zamarła. Fale powodziowe na rzekach w południowej części kraju wzbierały w błyskawicznym tempie. 17 lipca 1934 sytuacja była krytyczna...

Paweł Rzewuski

Redakcyjne

Premiera: Piotr Bejrowski, Natalia Stawarz – „Azja we krwi. Konflikty – zbrodnie – ludobójstwo”

Dzieje Azji w minionym wieku naznaczone były licznymi zbrodniami, krwawymi konfliktami i cierpieniem niewinnych ludzi. Współczesny czytelnik znający okrucieństwa, jakich dopuściły się totalitarne reżimy w Europie, z przerażeniem odkryje pomysłowość i bezwzględność towarzyszącą rywalizacji na Dalekim Wschodzie.

Multimedia

Wyprawy krzyżowe Podcast

Czy krucjaty były walkami o sacrum i profanum, czy o sacrum przeciw profanum? Jakie były motywacje papiestwa, a jakie wodzów takich jak Karol Młot czy Saladyn? Posłuchaj fragmentu audiobooka „Wyprawy krzyżowe. Zderzenie dwóch światów”!

David McCullough – „Pionierzy. Ludzie, którzy zbudowali Amerykę” – recenzja i ocena

Lekkim piórem i dzięki interesującej tematyce David McCullogh zabiera nas w podróż wraz z pierwszymi osadnikami, którzy założyli dzisiejszy stan Ohio. Obraz powstawania zrębów nowej społeczności amerykańskiej opisuje jego najnowsza książka „Pionierzy”.

Michał Staniszewski

Aaron Burr – człowiek, który zdradził republikę?

Aaron Burr uważany jest w Stanach Zjednoczonych za zdrajcę idei państwowych i oskarżony o przygotowania do stworzenia nowego, niezależnego państwa na wschodzie. To on w czasie pojedynku śmiertelnie postrzelił swojego odwiecznego rywala, Alexandra Hamiltona.

David McCullough

„Dalej ani rusz, braciszku”, 3-9 lipca Wiktoria 1920

3 lipca Józef Piłsudski, w imieniu Rady Obrony Państwa, ogłasza odezwę mobilizującą do walki cały naród. 4 lipca na całym Froncie Zachodnim – od granicy z Łotwą aż do błot poleskich – rozpoczyna się ofensywa wojsk sowieckich; natarcie na linii Smoleńsk–Warszawa–Berlin.

Judyta Ostapiak-Jagodzińska

Miljenko Jergović – „Sarajewskie Marlboro” – recenzja i ocena

Melancholijny zbiór opowiadań o ludziach żyjących w oblężonym Sarajewie. To nie są historie epatujące okrucieństwem wojny. To opowieści o losach ludzi wielu kultur, rozmaitych narodowości, różnych wyznań. Opowieści o tragediach ludzkich, ucieczkach i przygnębiającej, wojennej rzeczywistości.

Zanim nastąpił Sierpień… Lubelski Lipiec 1980 roku

Pracownicy okupujący zakłady pracy i przedstawiający własne postulaty, unieruchomione miasto, próby negocjacji władz i klasy robotniczej. Te obrazy kojarzą nam się z Sierpniem 1980 roku na Wybrzeżu. Ale tego typu protesty rozpoczęły się w Polsce miesiąc wcześniej, a ich ogniskiem była Lubelszczyzna.

Tomasz Leszkowicz

Mafia: sycylijscy ludzie honoru

Historia mafii sycylijskiej stała się pożywką wielu legend, w dużej mierze za sprawą książki „Ojciec chrzestny” Maria Puzo oraz filmu o tym samym tytule. Kim byli i skąd się wzięli gangsterzy, którzy sami określali siebie mianem „ludzi honoru”?

Redakcyjne

Premiera audiobooka: Marcin Sałański – „Wyprawy krzyżowe. Zderzenie dwóch światów”

Wyprawy krzyżowe są niezwykłym elementem dziejów Europy i świata. Są fenomenem swoich czasów, o tyle ciekawszym, że jego ideologiczne zręby pozostały żywe w kulturze Zachodu także w późniejszych czasach. Na dobrą sprawę przetrwały one do dziś w wersji przetworzonej przez historyczne uwarunkowania. Liczony na setki lat religijny konflikt pomiędzy chrześcijańskim Zachodem a muzułmańskim Wschodem stał się z czasem konfliktem o znacznie szerszym znaczeniu.

Marcin Sałański

W jaki sposób rekrutowano dzieci do przedszkoli w okresie stalinowskim?

Czym było zjawisko segregacji społecznej w Polsce po II wojnie światowej? Jakie były założenia komunistycznej indoktrynacji dzieci w wieku przedszkolnym? Co stanowiło ich podstawę?

Monika Wiśniewska

„Zdrajca” – reż. Marco Bellocchio – recenzja i ocena filmu

Na festiwalu w Cannes publika nagrodziła „Zdrajcę” kilkunastominutową owacją. Ja już wiem, dlaczego. I wy też koniecznie powinniście się dowiedzieć!

Nina Olszewska – „Pudło. Opowieści z polskich więzień” – recenzja i ocena

Zamknięty świat więzień fascynuje ludzi od dawna. Zakłady karne są popularnym tłem dla akcji filmów i książek. W telewizji co jakiś czas pojawiają się dokumenty o więziennych gangach i zakładach słynących z największego rygoru. Wszystko w poszukiwaniu tego, co będzie szokować. Książka Niny Olszewskiej jest całkiem inna.

„Z patrolu na patrol, z wypadu na wypad”, 26 czerwca-2 lipca Wiktoria 1920

26 czerwca bolszewicy dochodzą do Zwiahla (Nowogród Wołyński), na całym froncie ukraińskim odrzucając oddziały armii polskiej na ponad 200 kilometrów od Kijowa.

Rozrywki w czasach staropolskich: bawić się każdy może

Można odnieść wrażenie, że na ludzki żywot w dawnych wiekach składały się jedynie praca oraz modlitwa. Jednak to tylko pozór! Jak wyglądało życie towarzyskie szlachty, mieszczan i chłopów? Jakie zabawy i rozrywki w czasach staropolskich były najpopularniejsze?

Anna Wójciuk

Reportaże/relacje

Wspomnienia Radomskiego Czerwca ‘76

Jak mieszkańcy Radomia pamiętają strajk w 1976 roku? Niektórzy wciąż mają przed oczami wydarzenia Radomskiego Czerwca ‘76. Dzięki ich wspomnieniom, po czterech dekadach możemy przenieść się z powrotem do tamtych czasów.

Joanna Tyczyńska

Aleksandra Leyk, Joanna Wawrzyniak – „Cięcia. Mówiona historia transformacji” – recenzja i ocena

Punktem wyjścia recenzowanej pracy są „cięcia”, które towarzyszyły polskiej transformacji po 1989 r. Czym były? Jaki miały wpływ na życie tysiąca osób, których dotknęła prywatyzacja dotychczasowego zakładu pracy? Książka Aleksandry Leyk i Joanny Wawrzyniak jest jedną z ciekawszych odpowiedzi na to pytanie.

Kamil Kartasiński

Bosnanski lonac

Bosnanski lonac to potrawa z mięsa i jarzyn, zapiekana lub duszona, przyrządzana według finezyjnej receptury w jednym garnku. I doskonała metafora kotła bałkańskiego.

Miljenko Jergović

Sławomir Koper, Tomasz Stańczyk – „Ostatnie lata polskiego Wilna” – recenzja i ocena

Sielankowa kraina z nostalgicznych wspomnień naszych dziadków czy miejsce jak każde inne? Czy warto odbyć podróż na Kresy wraz z autorami książki „Ostatnie lata polskiego Wilna”?

Wojciech Sobański

Wywiady

„Dwie twarze. Życie prywatne morderców z Auschwitz” - wywiad z autorką

„Każda książka o Auschwitz pozostawia w mojej duszy cień i sprawia, że nie śpię po nocach” - mówi Nina Majewska-Brown, której nowy tytuł „Dwie twarze. Życie prywatne morderców z Auschwitz” trafił właśnie na półki księgarni. Rozmawiamy o codzienności w obozie i wokół niego, żonach i dzieciach esesmanów oraz emocjonalnej stronie badań nad źródłami.

Piękne kwiecie na tamten świat zaniesie – symbolika roślinności w średniowiecznych i nowożytnych zwyczajach pogrzebowych

Dawniej ceremoniał pogrzebowy był bardzo skomplikowany i stresujący, zarówno dla umierającego jak i jego rodziny. W ostatnich chwilach życia czy w trakcie pogrzebu pojawiały się elementy roślinne, których symbolika dawała nadzieję. To właśnie flora przynosiła człowiekowi ulgę.

Natalia Stawarz

Monika Wiśniewska – „Przedszkola Polski „ludowej”. Ideologizacja instytucji (1944–1965)” – recenzja i ocena

Komunistyczna dyktatura w Polsce każdą sferę życia publicznego obracała w narzędzie indoktrynacji i propagandy swojej władzy. Może się to wydawać niewiarygodne, ale nie inaczej było w przypadku przedszkoli.

„Są pewni, iż się cofamy”, 19-25 czerwca, Wiktoria 1920

23 czerwca, wobec niepowodzeń stworzenia przez Wincentego Witosa gabinetu „włościańsko-robotniczego”, powstaje, w oparciu o ugrupowania prawicowe i centrowe, pozaparlamentarny rząd Władysława Grabskiego – celem władzy wykonawczej staje się obrona państwa.

Multimedia

Ucieczka z Auschwitz samochodem i w mundurach?

20 czerwca 1942 r. czwórka polskich więźniów wydostała się z obozu Auschwitz w iście hollywoodzkim stylu, kradnąc mundury SS-manów, broń i samochód. Jedyną ofiarą akcji stał się niesłusznie obwiniony o pomoc uciekinierom niemiecki kapo. Jak przebiegała owa ucieczka z Auschwitz?

Tomasz Leszkowicz

Karol Marks i podatki

W wirtualnej rzeczywistości często można spotkać się ze zmyślonymi cytatami przypisywanymi znanym ludziom. W kręgach konserwatywno-liberalnych furorę zrobiła myśl uznawana za słowa Karola Marksa: „jest tylko jeden sposób by zabić kapitalizm: podatki, podatki i jeszcze raz podatki”.

Damian Winczewski

Przystanek Tarnów – pierwszy transport do KL Auschwitz

14 czerwca 1940 r. z tarnowskiego zakładu karnego wyruszył pierwszy transport do nowo powstałego KL Auschwitz. Wśród 728 więźniów znaleźli się między innymi żołnierze września 1939 r., członkowie organizacji konspiracyjnych oraz gimnazjaliści i harcerze. Transport z Tarnowa zapoczątkował akcję masowej eksterminacji ludności w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych.

Natalia Pochroń

Maciej Ząbek (red.) – „Przemiany kulturowe w Afryce. Historia i antropologia” – recenzja i ocena

Nowa publikacja Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego przedstawia polskie spojrzenie na problem przemian kulturowych w Afryce w perspektywie współczesnej i historycznej. To praca zbiorowa, w której każdy artykuł przedstawia inne zagadnienie, a wspólnym mianownikiem jest miejsce prowadzenia badań – Afryka.

„Widziałem oficerów płaczących i rozpaczających głośno”, 12-18 czerwca, Wiktoria 1920

Armia Konna Budionnego atakuje cofającą się 3 Armię WP; armie polskie cofają się na całej linii. Komisarz polityczny Frontu Południowo-Zachodniego – Józef Stalin – w liście do Lenina proponuje, aby w przyszłości Polskę utrzymać jako całkowicie podległego satelitę.

Carl Chinn – „Peaky Blinders. Prawdziwa historia słynnych gangów Birminghamu” – recenzja i ocena

Serial „Peaky Blinders” błyskawicznie zdobył serca fanów historycznych seriali kryminalnych. Angielski historyk Carl Chinn postanowił sprawdzić, ile prawdy na temat birminghamskiego półświatka udało przemycić się twórcom serialu. Kim byli prawdziwi Peaky Blinders?

Co Jerzy Giedroyc pisał do Aleksandra Sołżenicyna?

Jerzy Giedroyc prowadził obszerną korespondencję ze środowiskami emigracyjnymi i dysydentami. Jakie sprawy poruszał Redaktor w liście do autora „Archipelagu GUŁag”?

Jerzy Giedroyc

Redakcyjne

Premiera: Mateusz Balcerkiewicz – „Wojna Jasia. Polski żołnierz w walce z bolszewikami”

„Wojna Jasia” to opowieść o jednym z najwspanialszych epizodów w historii polskiego oręża. Sto lat temu, wkrótce po odzyskaniu niepodległości, nasi żołnierze musieli ponownie stanąć do boju. Pod Ossowem, Radzyminem, Dęblinem i Mińskiem Mazowieckim walczyli z bolszewikami o suwerenność młodego państwa i wyszli z tego starcia zwycięsko. Jako wojskowi i jako obywatele Rzeczypospolitej.