Kleopatra — piękność znad Nilu (cz. 2)

Przed lekturą artykułu zapraszamy do przeczytania części pierwszej

Kleopatra i wojna domowa w Rzymie

Bazaltowy posąg przedstawiający Kleopatrę, I w. p.n.e. Ermitraż w Sankt Petersburgu (autor: George Shuklin, opublikowano na licencji: Creative Commons Attribution ShareAlike license versions 2.5)

Kleopatra powróciła do Egiptu w lipcu 44 r. p.n.e, natychmiast zabierając się za nadrabianie zaległości. Przejęła kontrolę nad sprawami państwa, którymi podczas pobytu w Rzymie zarządzała korespondencyjnie. W Egipcie w tym czasie, z polecenia królowej, rządził zaufany aleksandryjczyk – Theon. Formalnie Kleopatra nie panowała sama, wraz z nią rządził jej brat-małżonek Ptolemeusz XIV, który miał już prawdopodobnie piętnaście lat i stanowił coraz większe zagrożenie dla nielubianej w Aleksandrii królowej. Zaraz po powrocie do ojczyzny Kleopatra wydała rozkaz zamordowania swojego brata, który w 44 r. p.n.e. podobno został otruty. Nie był to czyn wyjątkowy w dziejach dynastii Ptolemeuszy, której przedstawiciele nie powstrzymywali się przed niczym w celu osiągnięcia wyznaczonego celu, włącznie z mordowaniem członków najbliższej rodziny. Kleopatra nie różniła się pod tym względem od swoich przodków.

Wspólne rządy z królową sprawował od tego czasu jej kilkuletni syn, Ptolemeusz XV Cezarion. Wydawałoby się, że Kleopatra miała pełną i samodzielną kontrolę nad Egiptem. Jednak po powrocie zastała w kraju dodatkowy, czwarty rzymski korpus okupacyjny. Nie wiadomo z czyjego rozkazu został przysłany. Tymczasem Rzym znów pogrążał się w chaosie. Po śmierci Cezara jego oficer i stronnik, Marek Antoniusz początkowo próbował zawrzeć kompromis ze spiskowcami, jednak niebawem zmienił zdanie i postanowił pomścić przyjaciela i dalekiego krewnego.

Do Rzymu przybył wkrótce główny spadkobierca i przybrany syn Cezara – Oktawian, żądając wydania depozytu, wspomnianym w testamencie dyktatora. Marek Antoniusz sprzeciwił się temu, gdyż uważał, że Oktawian nie jest w stanie sprostać dziedzictwu swego wielkiego ojca. Oktawian jednak nalegał, zdołał także zdobyć poparcie wrogów Antoniusza, m.in. Cycerona, a także przychylność senatu. Antoniusz uległ i zgodził się na spotkanie z Oktawianem, które przyniosło tylko pozorne porozumienie. Nadal się zwalczali, lecz teraz przy pomocy propagandy. Doszło do tego, że senat ogłosił Antoniusza wrogiem ojczyzny. Tym samym autorytet Oktawiana zaczął rosnąć. Wkrótce dawni oponenci – Antoniusz i Oktawian – zawarli porozumienie i postanowili wspólnie walczyć z mordercami Cezara oraz ich stronnikami.

Kleopatra i Cezarion, reflief na ścianie świątyni w Denderze, Egipt (autor: Alex Lbh, opublikowano na licencji: Creative Commons Attribution ShareAlike 2.0 Belgium)

Kleopatra nie mogła pozostać obojętna wobec wydarzeń mających miejsce w Rzymie. Musiała zająć jasne stanowisko w sprawie toczącej się tam wojny domowej. Sytuację komplikowały stacjonujące w Egipcie rzymskie legiony, pozostawione tam jeszcze przez Cezara. Na początku 43 r. p.n.e. przybyli do Egiptu wysłannicy Publiusza Korneliusza Dolabelli, który walczył w Syrii z cezarobójcą Kasjuszem. Dolabella zwrócił się do Kleopatry z prośbą o przysłanie mu wspomnianych legionów oraz okrętów. Liczył na to, że królowa nie odmówi ze względu na więzi łączące ją z Cezarem. Kleopatra postawiła jeden warunek – Dolabella ma uznać, że Ptolemeusz XV jest prawowitym władcą Egiptu. Legiony odeszły znad Nilu już w marcu, jednak w Palestynie otoczył je Kasjusz, posiadający liczebną przewagę. Tym sposobem zyskał dodatkowe legiony i na czele potężnej armii wyruszył na syryjską Laodiecję, w której Dolabella oczekiwał jeszcze na obiecaną egipską flotę. O pomoc poprosił Kleopatrę również Kasjusz, jednak królowa odmówiła, tłumacząc się panującym w Egipcie głodem i szerzącą się zarazą. Latem 43 r. p.n.e. miasto upadło, a Dolabellę zdradzili jego właśni żołnierze. Flota egipska w ogóle nie przybyła, prawdopodobnie z powodu niesprzyjających wiatrów. Kasjusz uznał, że Kleopatra jest wrogo nastawiona i postanowił wyruszyć na Egipt. W ostatniej chwili zaniechał jednak najazdu i na wezwanie Brutusa skierował się do Azji Mniejszej. Natomiast Kleopatra po pozbyciu się rzymskich legionów stała się wreszcie niezależną władczynią.

W latach 44–42 p.n.e. wylewy Nilu były niewystarczające lub w ogóle ich nie było, co groziło masowym głodem. Ponadto w Egipcie panowała zaraza. Odpowiedzialność za krytyczną sytuację spadła na Kleopatrę. W celu uspokojenia nastrojów królowa wydała rozkaz rozdania obywatelom Aleksandrii, potencjalnie zagrażającym władzy, zboża z królewskich spichlerzy. Poza tym epizodem królowa prowadziła politykę eksploatacji poddanych – jedynie aleksandryjczycy mogli liczyć na pewne ulgi.

Mimo kryzysu gospodarczego Kleopatra zdołała zorganizować w 42 r. p.n.e. silną flotę wojenną, którą zamierzała wesprzeć Antoniusza i Oktawiana. Jednak flotylla poniosła straty w czasie burzy, a królowa zachorowała, co przyczyniło się do podjęcia decyzji o zawróceniu okrętów do Aleksandrii. Jesienią 42 r. p.n.e. w bitwie pod Filippi (północno-wschodnia Macedonia) wojska Marka Antoniusza pokonały Brutusa i Kasjusza. Obydwaj cezarobójcy popełnili samobójstwo. Panami rzymskiego imperium zostali triumwirowie: Marek Antoniusz, Oktawian i Lepidus (oficer Cezara i jego następca na stanowisku Pontifexa Maximusa).

Antoniusz i Kleopatra

Po śmierci Cezara Antoniusz stał się jedną z najważniejszych osób w państwie. Po zwycięstwie pod Filippi zaczęła wzrastać jego popularność w świecie greckim, która to część imperium przypadła mu przy podziale dokonanym przez triumwirów. Określał siebie mianem Nowego Dionizosa lub Nowego Heraklesa. Wszędzie na Wschodzie witano go z największymi honorami. Władcy wszelkich miast i małych państewek hojnie składali mu dary, a on starał się wycisnąć z nich możliwie jak najwięcej pieniędzy. Jedynie z Egiptu nie przybyło żadne poselstwo do Antoniusza. W związku z tym wiosną 41 r. p.n.e. do Egiptu przybył wysłannik triumwira, Kwintus Delliusz, który wręczył Kleopatrze zaproszenie na spotkanie do Tarsu w Cylicji. Królowa miała tam wyjaśnić swoje postępowanie w czasie wojny domowej w Italii. Kleopatra teoretycznie wspierała stronnictwo chcące pomścić Cezara, lecz w rzeczywistości zależało jej na osłabieniu pozycji Oktawiana, który stanowił największą konkurencję dla Cezariona. Królowa nie odpowiedziała od razu na wezwanie, co miało zapewne pokazać, że wcale nie czuje się winna. Zdawała sobie jednak sprawę, że jej nieugięta postawa może doprowadzić do wojny. Starannie zaplanowała więc spotkanie w Tarsie, w czym pomogła jej szczegółowa dość wiedza na temat Marka Antoniusza. Rzymianin, z pochodzenia arystokrata, miał słabość do pieniędzy i skłonność do licznych romansów, ponadto cechowały go próżność, pijaństwo i wygórowane ambicje. Żoną Antoniusza była Fluwia, z którą ożenił się najprawdopodobniej dla jej ogromnego majątku.

Marek Antoniusz, popiersie ze zbiorów Muzeum Watykańskiego

Kleopatra przybyła do Tarsu w 41 r. p.n.e. w towarzystwie wspaniałego orszaku. Na Antoniuszu, który miał wówczas 42 lata, 28-letnia Egipcjanka zrobiła duże wrażenie. Ze zrozumieniem przyjął jej tłumaczenia odnośnie udziału w wojnie z Kasjuszem. Dla Kleopatry ważne było załatwienie sprawy jej siostry Arsinoe, przebywającej w świątyni Artemidy w Efezie, której królowa nadal się obawiała. Antoniusz wyraził zgodę na zamordowanie Arsinoe. Przed śmiercią nie uchronił jej świątynny azyl. Kleopatra pozbyła się też człowieka, podającego się za cudem ocalałego Ptolemeusza XIII, wydając również na niego nakaz śmierci. Po zakończeniu spotkania królowa powróciła do Aleksandrii, a Antoniusz wyruszył do Syrii. Mimo dużego zagrożenia ze strony Partów już zimą na przełomie 41 i 40 r. p.n.e. Antoniusz pojechał do Aleksandrii. Kleopatra, chcąc wywrzeć jeszcze większe wrażenie niż w Tarsie, przygotowała dla niego wiele rozrywek. Czas upływał Antoniuszowi w Aleksandrii na nieustających ucztach i zabawach, których przepych budził ogólne zgorszenie i zazdrość. Rozwijał się również w najlepsze romans Antoniusza i Kleopatry. Antyczne źródła potępiają Antoniusza i jego zachowanie w Aleksandrii, uważając je za przejaw słabości biorącej górę nad rozsądkiem i politycznymi powinnościami.

Polecamy e-book Agaty Łysakowskiej – „Damy wielkiego ekranu: Gwiazdy Hollywood od Audrey Hepburn do Elizabeth Taylor”:

W 40 r. p.n.e. w Brundizjum Antoniusz i Oktawian zawarli porozumienie o strefach wpływów – Antoniusz otrzymał Wschód, Oktawian ziemie zachodnie, a mający coraz mniejsze znaczenie Lepidus Afrykę. Wszyscy trzej mieli mieć jednakowe wpływy w Italii, w której znajdowała się stolica imperium. W październiku 40 r. p.n.e. Antoniusz, aby umocnić istniejący układ, poślubił siostrę Oktawiana – Oktawię, która od tej pory starała się łagodzić konflikty między mężem i bratem (Fluwia zmarła w Sikyonie). Oktawia, rok starsza od Kleopatry, była jej zupełnym przeciwieństwem – łagodna, skromna i cicha poświęcała się domowi i rodzinie. W tym czasie w Egipcie Kleopatra urodziła Antoniuszowi bliźnięta – Aleksandra Heliosa (Słońce) i Kleopatrę Selene (Księżyc). Imiona te świadczyć miały zarówno o boskości dzieci, jak i ich rodziców. Tymczasem Antoniusz nie spieszył się z powrotem do Egiptu – przebywał w Italii przez cały 40 i większą część 39 r. p.n.e. Do pozostania w stolicy zmuszała go jednak trudna sytuacja polityczna, a także zbliżająca się wojna z Partami. W 37 r. p.n.e. Antoniusz i Oktawian zawarli porozumienie w Tarencie (portowe miasto w południowej Italii). Antoniusz potrzebował żołnierzy żeby pokonać Partów, Oktawian natomiast okrętów w związku z zajęciem Sycylii przez Sekstusa, syna Pompejusza Wielkiego. Antoniusz dostarczył więc Oktawianowi 120 okrętów w zamian za 20 000 żołnierzy. Jesienią 37 r. p.n.e. Antoniusz opuścił Italię, wyruszając na wojnę z Partami. Nie wiedział wówczas, że już nigdy do niej nie wróci. Oktawia towarzyszyła mężowi do wyspy Korfu, a niedługo potem urodziła mu córkę.

Ponowne spotkanie

Minęły już prawie cztery lata od chwili, kiedy Antoniusz widział się ostatnio z Kleopatrą. Prowadzili zapewne przez ten czas korespondencyję, nie jest ona jednak znana. Spotkali się w końcu w Syrii, dokąd Kleopatra została wezwana w związku z nadchodzącą wojną z Partami jako sojuszniczka (a w zasadzie klientka) Rzymian i władczyni największego państwa na Wschodzie. Uznała, że najlepszym sposobem na ponowne usidlenie Antoniusza będzie zabranie na spotkanie dwójki jego trzyletnich dzieci. Nie nie ma jasności, jak wyglądało powitanie tych dwojga, wiadomo jedynie, że Antoniusz uznał dzieci, podnosząc je – zgodnie z rzymską tradycją – do góry. Zimę na przełomie roku 37 i 36 p.n.e. spędzili wspólnie. Kleopatra otrzymała też od Antoniusza nowe ziemie na Wschodzie, w Cyrenajce i na Krecie, utwierdził ją także w posiadaniu Cypru. Był to początek planu reorganizacji i kontroli całego Wschodu przez boskich kochanków. Nowe ziemie Egipt otrzymał więc dlatego, że jego władczyni, Kleopatra, stała na uprzywilejowanej pozycji dzięki bliskim stosunkom z Antoniuszem. Wkrótce rozpoczęła się – wiosną lub latem 36 r. p.n.e. – długo oczekiwana kampania partyjska Antoniusza. Według relacji Plutarcha, przygotowania wojenne prowadzone przez Antoniusza wzbudzały powszechne przerażenie w Azji. Wyprawa zakończyła się jednak wielką klęską, a w wyniku działań wojennych zginęła znaczna część jego żołnierzy. Pod koniec 36 r. p.n.e. Antoniusz wrócił do Syrii i zatrzymał się w nadmorskiej miejscowości Leuke Kome (czyli Białej Wsi), gdzie załamany klęską pogrążył się w pijaństwie. Tymczasem na Zachodzie Oktawian przy pomocy Lepidusa – którego wojsko przeszło na stronę Oktawiana – pokonał wojska Sekstusa Pompejusza. Triumwirat przestał istnieć, pozostało już tylko dwóch przywódców. W duecie tym Antoniusz znajdował się na zdecydowanie gorszej pozycji. Kleopatra przyjechała wkrótce do Leuke Kome z pieniędzmi i zaopatrzeniem, po czym wraz z Antoniuszem udała się z powrotem do Egiptu. Urodziło się w tym czasie ich trzecie dziecko – Ptolemeusz Filadelfos.

Kiedy żona Antoniusza, Oktawia, dowiedziała się o jego klęsce, postanowiła wyruszyć na Wschód z zaopatrzeniem dla wojska. Pomógł jej w tym brat, Oktawian. Antoniusz zyskał tym samym okazję do poprawienia stosunków rodzinnych. W tej sytuacji odmowa stanowiłaby argument dla Oktawiana, dzięki któremu mógłby znieważyć Antoniusza. Kleopatrę przeraziła wiadomość o wyprawie Oktawii, która z pewnością próbowała tym sposobem odzyskać małżonka. Królowa zaczęła udawać, że bardzo cierpi z miłości do Antoniusza – niewiele jadła, mdlała i często płakała. Antoniusz uległ i nie spotkał się nawet z Oktawią, która musiała wrócić do Rzymu wraz z zaopatrzeniem. Oktawian chciał, żeby jego siostra opuściła dom Antoniusza, ona jednak postanowiła zostać i nadal zajmować się sprawami męża. Antoniusz, nawet gdyby pojednał się z żoną i wrócił do Rzymu, stałby się zapewne dłużnikiem zależnym od Oktawiana. Zmuszony byłby też najprawdopodobniej rozpocząć wojnę z Kleopatrą.

Wielkie imperium Antoniusza i Kleopatry – wielka klęska

Kleopatra w stroju faraona składa ofiarę Izydzie, relief ze stelli dedykowanej przez Greka imieniem Onnophris.

Winnym przegranej kampanii partyjskiej był przede wszystkim sam Antoniusz, jednak obarczył odpowiedzialnością za poniesioną klęskę króla Armenii, Artawasdesa i poprzysiągł zemstę. Wkrótce Antoniuszowi udało się podstępem uwięzić Artawasdesa oraz jego rodzinę. Jesienią 34 r. p.n.e. zwycięski wódz wkroczył triumfalnie do Aleksandrii. Zgodnie z tradycją taki pochód mógł się odbyć jedynie w Rzymie. Antoniusz z pewnością celowo naruszył ten zwyczaj. Pochód triumfalny przeszedł przed Kleopatrą, jednak żaden z członków armeńskiej rodziny królewskiej nie pokłonił się jej. Urażona królowa kazała później zabić Artawasdesa. Mniej więcej w tym czasie Antoniusz i Kleopatra wzięli ślub. Według prawa rzymskiego małżeństwo to było jednak nieważne, ponieważ Egipt nie podpisał z Rzymem traktatu zezwalającego na związki małżeńskie Rzymian z obywatelami innych państw. Dla mieszkańców Italii jedyną prawowitą żoną Antoniusza była wciąż Oktawia, a jego postępowanie traktowali jak kolejny kaprys człowieka uważającego się za Dionizosa.

Wkrótce po triumfie w Aleksandrii w gimnazjonie aleksandryjskim odbyła się wielka uroczystość, w trakcie której nastąpił rozdział poszczególnych królestw pomiędzy dzieci Kleopatry. Antoniusz ogłosił zebranym przedstawicielom całego kraju, że Kleopatra jest odtąd Królową Królów, a jej trzynastoletni syn i współwładca, Ptolemeusz XV – Królem Królów. Stwierdził również, że Kleopatra była żoną Cezara, a Cezarion jest jego prawdziwym synem. Podczas uroczystości Kleopatra wystąpiła w stroju Izydy, używając tytułu Nowej Izydy, który zastąpił dotychczasowy: Bogini Kochającej Ojca.

Armenię, Medię i Partię otrzymał Aleksander Helios, ubrany w strój armeński. Ptolemeuszowi Filadelfie – w szatach macedońskich – przydzielono egipskie posiadłości w Syrii, Fenicji i Cylicji, a Kleopatrze Selene – Cyrenajkę i Libię. Tereny leżące na wschód od Mezopotamii, mimo że ofiarowane dzieciom Kleopatry, nie były częścią terytorium jej państwa, należało je dopiero zdobyć. Potraktowanie tych ziem jako egipskiej własności było ważnym elementem propagandowym, a także częścią wielkiego planu podboju Wschodu przez Kleopatrę i Antoniusza na wzór Aleksandra Wielkiego. Królowa zamierzała utworzyć wielkie wschodnie cesarstwo, którym przez kolejne stulecia rządziłaby stworzona przez nią potężna dynastia. Kleopatra gotowa była wówczas na wszystko, aby zrealizować swoje cele i zdobyć władzę nad światem. Wiadomości o rozdawaniu ziem dzieciom Kleopatry wywołały w Rzymie ogromne poruszenie opinii publicznej, co było na rękę Oktawianowi, któremu zależało na oczernieniu Antoniusza. Ten zaś zdawał sobie sprawę z niechęci młodego Cezara i z nieuchronnie zbliżającego się między nimi starcia. Rozpoczął się okres propagandy, którą kierowali przeciw sobie obydwaj triumwirowie. Oktawian oskarżał Antoniusza głównie o związek z Kleopatrą i rozdawanie ziem obcej dynastii. Antoniusz natomiast zarzucał Oktawianowi m.in. niskie urodzenie, brak umiejętności wojskowych i tchórzostwo. Mieszkańcy Aleksandrii lubili jednak Antoniusza, który odznaczał się rzadkim darem, pozwalającym nadrobić brak rozsądku i lekkomyślność osobistym wdziękiem i nieoczekiwanymi porywami szlachetności. Na dworze królewskim w Aleksandrii panowała atmosfera sukcesu, a Antoniusz pogrążał się w próżnej ekstrawagancji, przekonany o własnej boskości i wyjątkowości.

Ruszyły przygotowania po obu stronach – Antoniusz gromadził okręty, ludzi i żywność, Oktawian rozpoczął zbrojenia w Italii. Obydwaj utrzymywali, że przygotowują się do wojny z innymi państwami. Pod koniec 33 r. p.n.e. triumwirat stracił ważność, a Oktawianowi i Antoniuszowi pozostała już jedynie władza wojskowa. Oktawian wystąpił przeciw nowo wybranym konsulom, przybywszy do senatu z żołnierzami. Senat jednak zaakceptował konsulów, przy czym znaczna część senatorów wyjechała do Efezu do kwatery Antoniusza, gdzie ukonstytuowali się jako nowy i wyłączny senat. Oznaczało to rozpad imperium i wojnę. Tymczasem w Rzymie Oktawiana mianowano konsulem na 31 r. p.n.e. i zagwarantowano mu pełnię władzy wojskowej. Powstały więc dwa ośrodki władzy rzymskiej. Oktawian winą za konflikt obarczył Kleopatrę i ogłosił ją wrogiem państwa rzymskiego. Egipska królowa również przybyła do Efezu, nie zdając sobie sprawy z negatywnych dla Antoniusza konsekwencji swojej decyzji. Jej obecność prowokowała propagandę Oktawiana, czego Antoniusz był świadomy, nie potrafił jednak przeciwstawić się silnej osobowości Kleopatry. Wiosną 32 r. p.n.e. Antoniusz i Kleopatra przenieśli się z Efezu na wyspę Samos, gdzie odbyły się doniosłe uroczystości dionizyjskie. W maju 32 r. p.n.e. para królewska ponownie zmieniła siedzibę, udając się tym razem do Aten. Tutaj również spędzali czas na zabawach, oglądając igrzyska i przedstawienia teatralne. Antoniusz, z pewnością pod wpływem Kleopatry, postanowił rozwieść się z Oktawią. Wysłał również do Rzymu swych ludzi, którym nakazał wyrzucić Oktawię z jego domu.

Oktawian August z Prima Porta (autor zdjęcia: Andreas Wahra, opublikowano na licencji: Creative Commons Attribution ShareAlike 2.5)

Antoniusz był lepiej przygotowany do wojny, ponieważ kontrolował duże obszary na Wschodzie. Oktawian natomiast miał problemy ze zgromadzeniem funduszy i zmuszony był do nakładania dużych obciążeń na ludność, co doprowadziło do zamieszek w całej Italii. Antoniusz nie wykorzystał jednak trudności przeciwnika i nie uderzył wówczas, gdy Oktawian był nieprzygotowany do wojny, być może dlatego, że sam nie był jeszcze gotów do starcia. Decydująca bitwa morska pod Akcjum, która miała miejsce 2 września 31 roku p.n.e., doprowadziła do klęski Antoniusza i Kleopatry, a 1 sierpnia 30 roku p.n.e. Aleksandria została zdobyta.

Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:

Dostępna jest także druga część e-booka!

Śmierć królowej

Dotychczas uważano, że Kleopatra popełniła wówczas samobójstwo, jednak śmierć królowej budzi wiele wątpliwości. Informacji o ostatnich dniach życia Kleopatry i Antoniusza dostarczają Plutarch i Kassjusz Dion, którzy korzystali z pamiętników osobistego lekarza królowej – Olymposa. Według tych przekazów Kleopatra kazała zamknąć się we własnym grobowcu razem z wszelkimi kosztownościami, które była gotowa podpalić razem ze sobą, by nie dostały się w ręce Oktawiana. Jednocześnie nakazała, aby powiedziano Antoniuszowi, że umarła. Rzymianin, gdy dowiedział się o śmierci swej małżonki, poprosił niewolnika o imieniu Eros, aby ten przebił go mieczem. Eros jednak zamiast wodza zabił siebie. Antoniusz więc sam sobie zadał cios, a ponieważ rana nie była śmiertelna, poprosił, aby go dobito. Nikt jednak nie chciał tego uczynić. Wtedy Antoniusz dowiedział się od sekretarza królowej, że Kleopatra nadal żyje i chce go widzieć. Umierającego Antoniusza wciągnięto do grobowca na linach, po czym skonał w ramionach ukochanej. Wersja ta jednak, wyjątkowo melodramatyczna, mogła być częścią machiny propagandowej Oktawiana lub wynikiem twórczej inwencji pisarza, którym był Plutarch.

Antoniusz umarł w wieku 53 lat. Ocena jego postaci jest trudna ze względu na to, że informacje na jego temat dostępne w źródłach nie są wolne od propagandy uprawianej przez Oktawiana. Cele, jakie sobie wyznaczył, przerosły go. Pod koniec życia załamał się i popadł w depresję. Od rzeczywistych problemów uciekał, pogrążając się w zabawach i alkoholu. Nie brakowało mu jednak różnych zdolności, szczególnie wojskowych.

Kleopatra, zamknąwszy się w grobowcu, zagroziła, że podpali się wraz z kosztownościami zgromadzonymi w środku. Jeden z wysłanników Oktawiana, Gallus, prowadził więc negocjacje z królową przez zamknięte drzwi, a w tym czasie drugi, Prokulejusz, dostał się do grobowca przez okno i obezwładnił królową. Po śmierci Antoniusza Kleopatra rozmawiała z Oktawianem, podejmując ostatnie i bezskuteczne próby uratowania państwa. Być może właśnie wtedy, nie chcąc stać się niewolnicą i częścią triumfu Oktawiana, podjęła decyzję o samobójstwie. Oktawian, według dostępnych źródeł, zapewniał królową, że zostanie potraktowana łagodnie i nic jej nie grozi. Możliwe jednak, że nowemu Cezarowi zależało na samobójstwie Kleopatry, gdyż po wielkim triumfie w Rzymie stałaby się dla niego niemałym kłopotem (zarówno jej zabicie, jak i pozostawienie przy życiu mogło przysporzyć mu problemów). W takim wypadku prawdopodobne jest, że Oktawian zamordował Kleopatrę, a następnie upozorował samobójstwo. Wiadomo, że kazał zabić Cezariona, który stanowił dla niego duże zagrożenie, był więc zdolny do popełnienia takiego czynu również na królowej.

Śmierć Kleopatry , obraz Reginalda Arthura, 1892.

Zgodnie z oficjalną wersją Kleopatra zmarła od ukąszenia węża. Jednak niektóre źródła podają, że na ciele królowej nie znaleziono śladów ukąszeń, zaś inne twierdzą, że ślady takie były. Nie znaleziono również w komnacie węża. Wraz z Kleopatrą zmarły jej dwie służące, Iras i Charmion, które były świadkami całego zdarzenia. Królową znaleziono podobno leżącą na łożu, ubraną w strój królewski. Jedna z obecnych przy Kleopatrze służących na okrzyk jednej z przybyłych osób: „Ładne rzeczy, Charmion”, miała odpowiedzieć w ostatnich swoich słowach: „Nawet bardzo ładne i stosowne dla następczyni tylu królów”. Wypowiedź ta wskazuje, że służąca mogła mieć swój udział w śmierci królowej. Podobno Oktawian był wstrząśnięty śmiercią Kleopatry i usiłował przywrócić ją do życia. Wersja z wężem budzi podejrzenia również ze względów praktycznych – jeden nie mógł zabić trzech osób, natomiast niemożliwe, żeby kilka zniknęło bez śladu. Podobnie zresztą jak zdobycie kilku węży w krótkim czasie i przetransportowanie ich niepostrzeżenie w koszu z figami. Wykluczając więc jako metodę samobójstwa węże, należy wziąć pod uwagę silną truciznę, najprawdopodobniej używaną w starożytności akonitynę. Jeżeli jednak przychylić się do twierdzenia, że to Oktawian jest odpowiedzialny za śmierć królowej, należy zwrócić uwagę na rolę jego późniejszej propagandy. Kobrę uważano w Egipcie za symbol królewski, a jej ukąszenie gwarantować miało boskość i nieśmiertelność. Historia więc brzmiała bardzo przekonująco. Według źródeł Kleopatra zmarła 12 sierpnia 30 r. p.n.e. lecz okoliczności jej śmierci pozostały tajemnicą do dzisiaj. Królową złożono w grobie wraz z Antoniuszem. Po grobowcu nie ma już dzisiaj żadnego śladu.

Przed śmiercią Kleopatra wysłała Cezariona w drogę do Indii, chłopca zdradził jednak wychowawca, mówiąc, że Oktawian chce, aby powrócił do Egiptu i objął tron. Na miejscu Ptolemeusz XV został zamordowany z polecenia młodego Cezara. Pozostałe dzieci Kleopatry przeżyły, wzięły jednak udział w pochodzie triumfalnym w Rzymie, idąc obok posągu zmarłej matki. Ich wychowaniem zajęła się żona Antoniusza, Oktawia. Córka królowej – Kleopatra Selene w 20 r. p.n.e. wyszła za mąż za króla Mauretanii. Nie wiadomo natomiast nic o losach Aleksandra Heliosa i Ptolomeusza Filadelfa. Kleopatra VII była ostatnią królową Egiptu. Wraz z jej śmiercią skończył się okres niepodległości Egiptu, który odtąd dostał się pod panowanie Rzymu. W czasach rzymskich Kleopatra była oficjalnie przedmiotem kultu, związanego z kultem Ptolomeuszów i Aleksandra. Miał on jednak charakter czysto urzędowy.

Kleopatra do dziś budzi podziw nie tylko jako świetny polityk, ale również jako inteligentna i wszechstronna kobieta, znajdująca czas na zainteresowania literackie i kulturalne, czytanie i pisanie, a także na liczne zabawy. Ogromne ambicje i plany królowej ograniczone były bardzo przez siły zewnętrzne, dlatego od początku jej losy zmierzały do tragicznego końca. Kleopatra jest dzisiaj jedną z najsłynniejszych postaci starożytnego Egiptu, a zdania i opinie na jej temat są podzielone. Józef Flawiusz, piszący o królowej wiek po jej śmierci, uważał ją za pozbawioną skrupułów manipulatorkę, która zamordowała brata i siostrę oraz omotała Antoniusza, co przyczyniło się do jego klęski. To jednak dzięki niej dynastia Ptolomeuszów została rozsławiona, zyskując nieśmiertelność.

Spodobał ci się nasz artykuł? Podziel się nim na Facebooku i, jeśli możesz, wesprzyj nas finansowo. Dobrze wykorzystamy każdą złotówkę! Kliknij tu, aby przejść na stronę wsparcia.

Bibliografia:

1. Encyklopedia Britanica, edycja polska, tom 20, Poznań 2001
2. Krawczuk Aleksander, Kleopatra, Warszawa 1985
3. Kwiatkowski Bogusław, Poczet faraonów, Warszawa – Kraków 2001
4. Łukaszewicz Adam, Kleopatra, Warszawa 2005
5. Schneider Thomas, Leksykon faraonów, Warszawa – Kraków 2001

Tekst zredagował: Tomasz Leszkowicz

Korekta: Bożena Pierga