Aleksander Zawadzki – od weterana wojny z bolszewikami do „prezydenta” PRL
Aleksander Zawadzki, przewodniczący Rady Państwa PRL w latach 1952-1964 (domena publiczna). Aleksander Zawadzki urodził się 16 grudnia 1899 roku w kolonii Ksawera, koło Dąbrowy Górniczej. Jego ojciec pracował w lokalnej hucie cynkowej i otrzymywał dosyć wysokie wynagrodzenie. Z tego powodu w pierwszych latach dzieciństwa rodzina Aleksandra nie miała problemów finansowych, a on sam mógł podjąć naukę w miejscowej szkole powszechnej. Sytuacja ta uległa radykalnej zmianie w 1913 roku, kiedy ojciec Zawadzkiego uległ wypadkowi, w wyniku którego stracił wzrok, stając się niezdolnym do wykonywania zawodu. Nie przyznano mu renty ani emerytury. Aleksander został zmuszony do przerwania nauki i podjęcia pracy. Po wybuchu I wojny światowej zdecydował się na wyjazd na roboty rolne do Turyngii. Traktowany był tam wyjątkowo źle. W 1917 roku został aresztowany za uderzenie majstra i wysłany do obozu dla jeńców wojennych w Erfurcie. Udało mu się jednak stamtąd uciec i powrócić w rodzinne strony. Pracował następnie jako robotnik w Dąbrowie Górniczej, Bytomiu i Siemianowicach Śląskich.
W grudniu 1918 roku zaciągnął się do 11 Pułku Piechoty w Dąbrowie Górniczej. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W czasie służby wojskowej, pod wpływem lektury książki Henri Barbusse’a „Ogień”, kontaktu ze znajomym komunistą oraz dyskusji na tematy polityczne z kolegami-żołnierzami, stopniowo zaczął zmieniać swój światopogląd. W 1921 roku zdemobilizował się i powrócił do domu. Zastał rodzinę w fatalnej sytuacji finansowej. Dopiero po kilku miesiącach udało mu się znaleźć pracę. W 1922 roku zdecydował się na wstąpienie do Związku Młodzieży Komunistycznej, młodzieżówki Komunistycznej Partii Polski, a rok później do samej partii. Co skłoniło młodego Zawadzkiego do związania się z ruchem komunistycznym? Przede wszystkim jego dotychczasowe doświadczenie życiowe. Wielką rolę mogła tu odegrać krzywda ojca, który – mimo wypadku i trwałego kalectwa – nie otrzymał od swoich dotychczasowych pracodawców żadnej pomocy. Lektura już wspomnianej książki Henri Barbusse’a oraz wpływ kolegów także miały swoje znaczenie. Pod tym względem Zawadzki nie stanowił wyjątku. Podobne czynniki przekonały do komunizmu Romana Zambrowskiego, innego wysokiego funkcjonariusza Polski Ludowej.
Aleksander Zawadzki: działalność w KPP
Uchwała KPP z 1923 roku (domena publiczna). Po przystąpieniu do Komunistycznej Partii Polski, Aleksander Zawadzki bardzo szybko zaczął robić w niej karierę – w latach 1923-1925 był członkiem Sekretariatu Związku Młodzieży Komunistycznej Zachodniej Białorusi, należał też do Komitetu Centralnego tej organizacji. KPP działała zgodnie z zaleceniami Moskwy, która rościła sobie pretensje do terytoriów na wschodzie Rzeczypospolitej. W związku z tym w jej ramach działały odrębne struktury partyjne dla Białorusinów i Ukraińców. Właśnie do takiej młodzieżówki, przeznaczonej głównie dla „uciskanych” mniejszości narodowych, należał Zawadzki. W tych latach pełnił on także funkcję szefa okręgu Związku Młodzieży Komunistycznej w Zagłębiu Dąbrowskim, na Górnym Śląsku, w Łodzi oraz w Radomiu.
W 1925 roku został aresztowany przez polską policję pod zarzutem zabójstwa jej agenta w ruchu komunistycznym –Antoniego Kamińskiego. Ostatecznie został skazany przez sąd na 6 lat więzienia za aktywność komunistyczną. Na wolność wyszedł w marcu 1932 roku. Ponownie zaangażował się wówczas w struktury KPP. W 1935 roku został kierownikiem Centralnego Wydziału Wojskowego, zajmującego się działalnością wywrotową w Wojsku Polskim. Polegała ona przede wszystkim na nieustannym torpedowaniu domniemanych „przygotowań rządu sanacyjnego do ataku na ZSRR”. Komuniści posuwali się nawet do wzywania żołnierzy polskich do dezercji i „przechodzenia na stronę Armii Czerwonej, w przypadku ataku polskiego na ZSRR”. Propagowali także wyidealizowany obraz ZSRR jako „ojczyzny robotników i chłopów”.
13 stycznia 1936 roku Aleksander Zawadzki został ponownie aresztowany. Spośród znalezionych przy nim druków komunistycznych, wystarczy wymienić jeden, który według opinii grafologa sądowego został spisany przez Zawadzkiego własnoręcznie:
Dziś przeżywamy taki czas, że każdy żołnierz musi postawić swej świadomości i swemu sumieniu pytanie „Czyim interesom służy Armia Polska?” Odpowiedź na to pytanie znajdzie każdy żołnierz, gdy pomyśli nad tym kto Armią Polską dowodzi... Przez swe oficerstwo sanacja uczyniła z armii narzędzie przygotowywanej wespół z Hitlerem i Japonią wojny antysowieckiej.
Za działalność wywrotową Sąd Okręgowy w Warszawie skazał Aleksandra Zawadzkiego dnia 21 kwietnia 1938 roku na 15 lat więzienia. Apelacja, złożona przez jego adwokata, została odrzucona. Karę odbywał w Brześciu Litewskim. Po inwazji Armii Czerwonej na Polskę, wyszedł z więzienia.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
W okresie II wojny światowej przewodniczył utworzonemu w ZSRR Centralnemu Biuru Komunistów Polskich (CBKP). W Polsce Ludowej pełnił urząd wojewody śląskiego w latach 1945-1948, a także Przewodniczącego Rady Państwa PRL od 1952 do 1964 roku. Można go zatem nazwać kimś na kształt „prezydenta” PRL.
Grób Aleksandra Zawadzkiego na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach (fot. Patryk Rostek, domena publiczna). Członek elity władzy
Postać Aleksandra Zawadzkiego jest doskonałym przykładem na to, że bez podjęcia solidnych i rzetelnych badań nad Komunistyczną Partią Polski, nie da się zrozumieć psychiki polskich komunistów, a także motywów jakimi się kierowali, decydując na pełną podległość Związkowi Sowieckiemu. Aż do 1970 roku to byli działacze KPP sprawowali władzę w PRL. Dopiero w wyniku wydarzeń Marca 1968 oraz Grudnia 1970 zostali oni odsunięci od władzy i zastąpieni przez nowe pokolenie aktywistów partyjnych, którzy racji braku przynależności do przedwojennej KPP mieli nieco inną od nich mentalność. Jej wyrazem była chociażby polityka gospodarcza Edwarda Gierka, czy złagodzenie przez niego i jego następców ataków na Kościół Katolicki (choć nie ich zaniechanie).
Aleksander Zawadzki na pewno w swojej działalności w okresie II wojny światowej oraz PRL nie kierował się polskim patriotyzmem czy „godzeniem się na zależność od ZSRR w imię mniejszego zła”. Jak dowodzi jego działalność w okresie II Rzeczypospolitej, bez żadnych wątpliwości był on patriotą ZSRR, kierując się dobrem tego właśnie państwa.
Bibliografia:
- Archiwum Akt Nowych
- Archiwum Teodora Duracza, Sprawa Aleksandra Zawadzkiego, 105/3369.
- Komunistyczny Związek Młodzieży Polski, 159.
- Spuścizna Aleksandra Zawadzkiego, 423/XVII-1.
- Rechowicz Henryk, Aleksander Zawadzki. Życie i działalność, PWN, Katowice 1969.
Redakcja: Michał Woś
