Władysław Opolczyk: śląski książę o wielkich ambicjach
Księstwo opolskie powstało w drugiej połowie XII wieku w wyniku konfliktu pomiędzy Bolesławem Wysokim i Mieszkiem Laskonogim, synami Władysława II Wygnańca piastującymi tytuły książąt śląskich. W XIV wieku, podobnie jak większość księstw tej dzielnicy, stało się one przedmiotem sporu pomiędzy Władysławem Łokietkiem a Janem Luksemburskim, którzy walczyli o zwierzchność nad Śląskiem. Książę opolski Bolesław II był jedynym władcą, który początkowo nie zdecydował się na złożenie hołdu lennego czeskiemu monarsze. Zmienił jednak zdanie po wizycie Jana Luksemburskiego we Wrocławiu i 5 kwietnia 1327 roku został lennikiem króla Czech, a Śląsk przeszedł pod panowanie czeskie.
Pieczęć Władysława Opolczyka z 1379 roku (domena publiczna). W podobnym okresie przyszedł na świat Władysław, najstarszy syn Bolesława II. Historycy nie są w stanie określić dokładnej daty jego urodzenia, jednak uważają, że narodziny miały miejsce w latach 1326-1330. Polscy badacze nie są również zgodni w kwestii oceny księcia. Jan Długosz bardzo krytycznie opisywał Władysława Opolczyka, oskarżając go o wrogość wobec państwa polskiego. Negatywny stosunek do „wyklętego” Piasta mieli również XIX-wieczni badacze, którzy na kartach swoich prac przedstawiali go jako wrogiego Polsce zdrajcę. W efekcie tego Władysław Opolczyk niejako zakorzenił się w polskiej historii jako zdecydowanie negatywna postać. Jednakże prace współczesnych historyków, takich jak między innymi Stanisław Andrzej Sroka i Jerzy Sperka umożliwiły spojrzenie na działalność księcia w sposób obiektywny i docenienie jego zdolności, a także rehabilitację władcy uznawanego długo przez polską historiografię za narodowego wroga.
Władysław Opolczyk jako dyplomata
Pomimo niemałej liczby opracowań na swój temat, Władysław Opolczyk nadal jest postacią dość tajemniczą. Szczególnie niewiele wiadomo o jego dzieciństwie i wczesnej młodości. Więcej źródeł historycznych na temat życia księcia datuje się od okresu, kiedy wraz ze swoją siostrą Kunegundą udał się na dwór węgierski, na którym pragnął rozpocząć karierę dyplomatyczną. Dość szybko zdobył uznanie króla Ludwika, stając się ważną postacią w węgierskiej polityce zagranicznej. W 1364 roku uczestniczył w krakowskim zjeździe monarchów, a rok później za sprawą udanej misji na praskim dworze, której celem było doprowadzenie do zaślubin króla Karola IV z Elżbietą Stefanówną, otrzymał tytuł żupana bratysławskiego. W 1366 roku został zaś mianowany palatynem Ludwika Węgierskiego.
Ludwik Węgierski, miniatura z Chronicon Pictum (domena publiczna). Była to nominacja dość nieoczekiwana, której wielu węgierskich możnych nie było w stanie zaakceptować. Palatyn był w państwie węgierskim drugą najważniejszą osobą świecką po królu i zwykle tytuł ten otrzymywali zasłużeni i doświadczeni urzędnicy państwowi. Urzędnik ten stał na czele sądów, a jego decyzje mógł podważyć tylko sam monarcha. W pierwszym okresie rządów Władysław Opolczyk za priorytetową uznał kwestię polityki bałkańskiej, co skutkowało ekspansją węgierską na terytoria bułgarskie. W roku 1369 zdecydowanie ważniejszy dla Królestwa Węgierskiego stała się orientacja północna i próba zdobycia wpływów w Polsce i Czechach.
W 1370 roku śląski książę otrzymał specjalną misję od węgierskiego monarchy, który dowiedział się o zbliżającej się śmierci Kazimierza Wielkiego. Opolczyk miał za zadanie zabezpieczenie węgierskiej sukcesji na tronie polskim, z którego to polecenia wywiązał się znakomicie. Król Ludwik Węgierski również nie cieszył się najlepszym zdrowiem, a fakt iż nie posiadał męskiego potomka stwarzał duże szanse dla Luksemburgów, chcących podporządkować sobie politycznie zarówno Polskę, jak i Węgry, Aby uprzedzić rywala, wojska węgierskie pod wodzą Władysława Opolczyka najechały na Morawy, zmuszając Luksemburgów do zaniechania swoich planów. Książę opolski był jednak dużym zwolennikiem Luksemburgów, do których próbował się zbliżyć. W efekcie tego sam utracił tytuł palatyna w 1372 roku i został przeniesiony na Ruś, stając się jednocześnie jej zarządcą.
Z Rusi do Polski
Pomimo iż tytuł zarządcy Rusi był zdecydowanie mniej prestiżowy niż funkcja palatyna Węgier, sytuacja Władysława nie uległa dużemu pogorszeniu. Otrzymał bowiem ogromne uprawienia i mógł sprawować na Rusi władzę absolutną. Wedle informacji zawartych w źródłach można jednak dojść do wniosku, że władca nie przebywał na Rusi zbyt często – wolał raczej podróżować do polskich i węgierskich miast. W grudniu 1376 roku doszło do dużego napięcia w relacjach polsko-węgierskich. Wynikało ono z kłótni, która wybuchła 7 grudnia pomiędzy krakowskim mieszczaństwem a dworzanami węgierskiej królowej Elżbiety. W jej wyniku śmierć poniósł mediujący pomiędzy zwaśnionymi stronami starosta krakowski Jan Kmita. Wypadek ten wywołał rozruchy w mieście i nawoływania do krwawej wendetty przeciwko Węgrom. W nocy z 7 na 8 grudnia zginęło 160 osób co tak przeraziło królową Elżbietę, iż zdecydowała się szybko opuścić Kraków oraz przekazać tytuł namiestnika Polski Ludwikowi Węgierskiemu.
Najważniejszym epizodem rządów śląskiego księcia na Rusi był udział w wojnie z Litwą, którą zapoczątkował latem 1377 roku król Ludwik Węgierski. Do wyprawy zbrojnej zgłosiło się również wielu polskich rycerzy niezadowolonych z grabieżczych wypadów Litwinów na ziemie polskie. Opolczyk udał się do Krakowa, gdzie przybył także węgierski monarcha ze swoim wojskiem. Sprzymierzone armie Polaków i Węgrów wyruszyły w lipcu z Krakowa w kierunku Litwy. Wyprawa zakończyła się sukcesem, a opolski książę mógł poszerzyć podległe mu terytoria o całe księstwo chełmskie i większość księstwa bełskiego.
Monety bite przez Opolczyka na Rusi (domena publiczna). Pod koniec 1377 lub na początku 1378 roku Ludwik Węgierski przekazał tytuł namiestnika Królestwa Polskiego Władysławowi Opolczykowi. Szlachta wielkopolska nie zaakceptowała jednak nowego namiestnika i 28 marca 1378 roku podczas zjazdu w Gnieźnie odmówiła podporządkowania się pod panowanie Opolczyka. Wielkopolanie odwoływali się do postanowień przywileju koszyckiego, który gwarantował, iż namiestnikiem nie może być cudzoziemiec ani Polak z książęcego rodu. Ludwik Węgierski tym samym odebrał Opolczykowi tytuł namiestnika, a niedługo później książę utracił również rządy na Rusi. Jako rekompensatę otrzymał Kujawy inowrocławskie i ziemię dobrzyńską.
Kup e-booka „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego” :
Wojny Władysława Opolczyka z Władysławem Jagiełłą
Historia Władysława Opolczyka oraz jego działań politycznych po utracie stanowiska zarządcy Rusi jest zbyt szeroka aby w pełni omówić ją na łamach jednego artykułu. Warto jednak szerzej przyjrzeć się konfliktom pomiędzy opolskim księciem a polskim królem Władysławem Jagiełłą. Pogorszenie relacji nastąpiło w 1391 roku, kiedy to Władysław Opolczyk zastawił Krzyżakom zamek w Złotorii, a rok później zrobił to samo z całą ziemią dobrzyńską. Krzyżacy otrzymali tym samym ważne terytorium i przyczółek stanowiący zagrożenie dla bezpieczeństwa Królestwa Polskiego. Ponadto Opolczyk nie zgodził się na złożenie hołdu lennego Władysławowi Jagielle.
Dokument, w którym książę Władysław Opolczyk zastawia ziemię dobrzyńską Zakonowi Krzyżackiemu (domena publiczna). Latem 1391 roku wojska polskie wyruszyły na ziemie opolskiego księcia. Opolczyk przebywał wówczas na Węgrzech i nie był gotowy na wojnę z polskim monarchą. Jego wojska nie miały natomiast szans w starciu z dobrze przygotowaną do długotrwałego oblężenia polską armią. Jagiełło bez większych problemów zdobył księstwo wieluńskie i powołał w nim nowego starostę Jana z Płonkowa. Pokonany Opolczyk utracił panowanie zarówno nad ziemią wieluńską, jak i dobrzyńską, którą wcześniej zastawił w posiadanie Zakonowi Krzyżackiemu. Książę postanowił zbliżyć się do Zakonu i w 1392 roku zaproponował Konradowi Wallenrodowi rozbiór Polski. Wielki mistrz stanowczo odrzucił propozycję, argumentując ją zawartym z Królestwem Polskim pokojem wieczystym. Do konfliktów zbrojnych pomiędzy Władysławem Opolczykiem a Władysławem Jagiełłą dochodziło jeszcze pod koniec XIV wieku kilkukrotnie. Doprowadziły one nie tylko do utraty ziemi dobrzyńskiej, wieluńskiej, a później i Kujaw, ale także do splądrowania Opola i finansowej ruiny księcia.
Pomimo starań królowej Jadwigi o załagodzenie sporu pomiędzy Opolczykiem i Jagiełłą, książę opolski prowadził agresywną względem państwa polskiego politykę, pozwalając swoim poddanym na łupieżcze napady na ziemie polskie. Tolerował również obecność polskich banitów, którzy uciekali przed koronnym prawem. Latem 1396 roku doszło do kolejnej wojny Opolczyka z Królestwem Polskim. Pod koniec lipca wojska polskie po kilkudniowych oblężeniu zdobyły Opole. Przegrane wojny z Polską ostatecznie pogrzebały imperialne ambicje księcia, który w 1401 roku zmarł na swoim zamku w Opolu.
Pieczęć konna Władysława Opolczyka z 1378 roku (domena publiczna). Fundator klasztoru paulinów w Częstochowie
Pomimo ostatecznej klęski Władysława Opolczyka i podejmowania prowadzących do zguby decyzji w relacjach z Polską, należy pozytywnie ocenić działalność Władysława Opolczyka w rozwoju podległych mu terytoriów. Szczególnie istotny dla kultury i historii polskiej był fakt założenia przez księcia w 1382 roku klasztoru paulinów w Częstochowie na wzgórzu, nazywanym od 1388 roku Jasną Górą. Książę nadał zakonnikom dwie wsie oraz dziesięcinę celną i zbożową. Władca pragnął uczynić z klasztoru centrum religijne księstwa, dlatego też w 1384 roku sprowadził do niego cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, który już wówczas cieszył się wielką sławą.
Według najstarszego (pochodzącego z XV wieku) tekstu na temat obrazu, miał on zostać namalowany przez św. Łukasza i początkowo znajdować się w Jerozolimie, a później w Konstantynopolu, skąd trafił na Ruś, gdzie został otoczony wielką czcią wiernych. Odnaleźć miał go Ludwik Węgierski po zdobyciu Bełza. Jak podaje tekst, to właśnie dzięki cudownemu obrazowi węgierski władca był w stanie obronić tamtejszy zamek przed najazdem Tatarów i Litwinów. Następnie obraz za sprawą Władysława Opolczyka trafił na Jasną Górę, gdzie 31 sierpnia 1384 roku został złożony w klasztorze paulinów. Na Śląsku kult maryjny był bardzo silny, a w samym archidiakonacie opolskim do końca średniowiecza powstało 57 kościołów maryjnych. Sprowadzenie cudownego obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem do klasztoru paulinów na Jasnej Górze jeszcze wyraźniej go umocniło. W wielu parafiach zaczęły pojawiać się kopie obrazu sprowadzonego z Rusi przez Władysława Opolczyka, między innymi w sanktuarium w Starej Wsi koło Raciborza (XV wiek), Bogucicach (XVI wiek) czy w Białej (XVII wiek).
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, sprowadzony na Jasną Górę przez Władysława Opolczyka (fot. Kirasinkir, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International). Klasztor paulinów w Częstochowie stał się ważnym miejscem religijnym dla mieszkańców Śląska, którzy już od XVII wieku zaczęli regularnie pielgrzymować na Jasną Górę. Niektórzy historycy, powołując się na Jana Długosza, uważają nawet, że do pielgrzymek Ślązaków na Jasną Górę dochodziło już w XV wieku. Jasna Góra stała się dla mieszkańców Śląska tak ważnym miejscem i łącznikiem z Polską, że Fryderyk II zakazał Ślązakom urządzanie pielgrzymek do częstochowskiego klasztoru. Pomimo agresywnej polityki Władysława Opolczyka względem państwa polskiego należy uznać więc zasługi tego księcia w kształtowaniu kultury polskiej.
Bibliografia:
- Horwat Jerzy, Księstwo Opolskie i jego podziały do 1532 r.: książęta, miasta, Kościół, urzędy, własność prywatna, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002.
- Jasienica Paweł, Polska Piastów, Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 1997.
- Książę Władysław Opolczyk. Fundator klasztoru paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, pod red. Marcelego Antoniewicza i Janusza Zbudniewka, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2007.
- Polska. Losy państwa i narodu, pod red. Henryka Samsonowicza, Janusza Tazbira, Tadeusza Łepkowskiego i Tomasza Nałęcza, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1992.
- Sperka Jerzy, Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370-1401, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.
- Sperka Jerzy, Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 – 8 lub 18 maja 1401), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2016.
- Sroka A. Stanisław, Książę Władysław Opolczyk na Węgrzech: studium z dziejów stosunków polsko-węgierskich w XIV wieku, Wydawnictwo PiT, Kraków 1996.
- Władysław Opolczyk jakiego nie znamy, pod red. Anny Pobóg-Lenartowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2001.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
