Sułtan Sulejman Wspaniały - wojownik o gołębim sercu?
Sułtan Sulejman Wspaniały z żoną Roksolaną (domena publiczna) Sułtan Sulejman Wspaniały panował 46 lat; jako padyszach spędził 13 lat na wyprawach wojennych, a Państwo Osmańskie cieszyło się 32 latami pokoju. Zarządzanie państwem to ciężka praca, zostawiająca mało miejsca na prywatność. Niewiele posiadamy wiadomości o tym, czym zajmował się Sulejman w wolnym czasie, gdy nie musiał prowadzić wojen, przyjmować posłów, uczestniczyć w wystawnych uroczystościach. Jak każdy władca odczuwał napięcia związane z zarządzaniem potężnym i rozległym imperium. W swoich wierszach pisał bowiem:
Lud myśli, że na świecie tylko władztwo najważniejsze,
_Przecie nic nie przewyższy zdrowia, które najcenniejsze(…)._
Kochał polowania, a myśliwym był znakomitym. Każdej zimy wyjeżdżał do Edirne (Adrianopola), gdzie miał ulubione łowisko. Sułtan korzystał z okazji do polowania wszędzie gdzie się zatrzymał. Kiedy w listopadzie 1528 roku odprawił polskiego posła, Jana z Tęczyna, wyjechał na początku grudnia do Edirne, nie zwracając uwagi na oczekujących na posłuchanie posłów Ferdynanda I. W zaciszu komnaty wykonywał wykwintną biżuterię, z mistrzostwem łącząc złoto i kamienie szlachetne, albo pisał wiersze.
Sułtan Sulejman Wspaniały – przeczytaj także:
- Grobowiec Sulejmana Wspaniałego odnaleziony?
- „Wspaniałe stulecie” – fenomen orientalnego kopciuszka
- Murad IV: Krwawy sułtan i ciemiężca kochany przez tłumy
Sulejman Wspaniały był zdobywcą, który równie dobrze dzierżył pióro, co szablę. W chwili śmierci zostawił potężniejsze Imperium i więcej wierszy, niż jakikolwiek inny sułtan - napisał Talat S. Halman we wstępie do angielskiego wydania wierszy sułtana. Możni utrzymywali na swych dworach utalentowanych artystów; nieraz pod wpływem twórczości swoich podopiecznych, sięgali po pióro. Mecenat sułtana sprzyjał rozwojowi poezji dworskiej (dywanowej). Na dworze sułtańskim działało dwóch wybitnych poetów, tworzących w języku tureckim - Fuzuli i Baki.
Spośród trzydziestu siedmiu sułtanów osmańskich, osiemnastu pozostawiło swoje wiersze. Zachowały się utwory: Murada I, Mehmeta II Zdobywcy, sułtana Dżema, stryja Sulejmana - Korkuta i ojca - Selima I Groźnego. Na tym tle ani Sulejman i jego synowie nie różnili się wiele - wiersze Sulejmana są jednak najbardziej wartościowe pod względem literackim.
Przyjmuje się, że Sulejman był autorem trzech tysięcy wierszy. Niewiele posiadamy oryginalnych manuskryptów, gdyż utwory były najczęściej kopiowane przez pałacowych skrybów, pięknie zdobione złoconymi literami i miniaturami. Profesor Amil Czelebioglu, wybitny znawca poezji sułtana, zebrał cztery tomy wierszy pisanych w języku osmańskim i jeden w perskim. Swoje utwory podpisywał pseudonimem Muhibbi, co znaczy Miłośnik, Zakochany.
Poezja pozwala nam poznać bogatą duszę twórcy, poznać jego rozterki i radości. Jak pisze Talat Halman: oficjalne kroniki i opowiastki z XVI wieku, zawierają mało informacji na temat charakteru Sułtana, w szczególności jego uczuć. Jego poezja może być najbardziej wiarygodnym źródłem, (dzięki któremu) możemy ogarnąć pełnię osobowości Sulejmana. Profesor Amil Czelebioglu zwrócił zaś uwagę na trzy wątki, podejmowane w twórczości Muhibbiego. Pierwszy to doświadczenia panowania, drugi - wiersze religijne i mistyczne, a trzeci- poezja liryczna.
Tugra (znak panującego monarchy, rodzaj emblematu) Sulejmana Wielkiego (domena publiczna) Muhibbi w swej twórczości posługiwał się różnymi formami poetyckiego wyrazu, spośród których najliczniejsze są gazele. Gazele były najpopularniejszymi utworami poezji arabskiej, opiewające radości i niedole losu, miłość, przyjaźń. Ale utwory Sulejmana różnią się od klasycznych utworów, znanych mu z literatury perskiej. Próżno szukać w nich żalu i utyskiwania na zmienność losu, niewierność kobiet, bowiem Sulejman zaznał w życiu szczęścia w miłości, u boku ukochanej żony Hurrem, która przez długie lata aż do swej śmierci w 1558 roku, była jego muzą. W swoich wierszowanych listach, pisanych podczas wypraw wojennych często skarżył się na tęsknotę za ukochaną:
Jestem chory z miłości, tu lek nie pomoże,
Zabierz swą rękę doktorze, głowa wciąż boli,
Od kiedy oddał Lejli swe serce Muhibbi,
Jestem jak Mendżunn, nie mam rozumu, ni woli.
Polecamy e-book Izabeli Śliwińskiej-Słomskiej – „Trylogia Sienkiewicza. Historia prawdziwa”
Książka dostępna również jako audiobook!
Sulejman Wspaniały (1494-1566) Antoni Sarkady, tłumacz i znawca kultury osmańskiej, uważa, że wiersze Sulejmana Wspaniałego wykraczają poza zdawkowość i schematyzm poezji dworskiej i wiele nam mówią o relacjach łączących małżonków. W swych wierszach sułtan wychwala urodę swojej faworyty:
_Wdzięczna, piękna jak Józef, władczynio mego serca włości!_ _Greczynko z kraju rabów, piękna, jak Stambuł z Karamanem!_ _Cudna, jak Baktria, Kipczackie kraje, Bagdad z Chorosanem!_ _Cudnowłosa, pięknobrewa, luba, zalotna wybranko!(…)._
Dziwić tu może porównanie urody ukochanej kobiety z urodą mężczyzny. Józef, syn Jakuba, znany jest w tradycji muzułmańskiej; wspomina o nim Koran w surze 12. Postać jednego z biblijnych patriarchów uznawana jest przez muzułmanów za symbol urody. Porównania kochanki do miast i krain są typowe dla poezji muzułmańskiej: Stambuł, Baktria, Kipczak, Chorosan, Bagdad. Bagdad, Chorosan, Kipczak i Baktria uważane były za miejsca odległe i mityczne, toteż są odpowiednimi metaforami dla niewolnicy, pochodzącej z odległych ziem ruskich kresów państwa Jagiellonów. Wiersz wieńczy ciekawy kontrast: Płaczę, jam Muhibbi szczęśliwy. Płacz jest wyrazem cierpienia i tęsknoty, które przynosi miłość, lecz wyraża również radość kochanka, albowiem osiąga wreszcie ukochaną.
W jednym z listów, pisanych podczas wyprawy na Węgry, sułtan porównuje się do Mandżunna, bohatera popularnego perskiego poematu, nieszczęśliwego kochanka, który po śmierci łączy się ze swą ukochaną Leylą. Listy miłosne sułtana mają formę gazel. Roksolana w odpowiedzi również wysyłała wierszowane wyznania. Podobno podczas wspólnie spędzanych chwil mówili do siebie wierszem.
Sulejman Wspaniały i król Węgier, Jan Zapolya (domena publiczna) Muhibbi żyje miłością. Europejski czytelnik dostrzega w jego wierszach uczucia zakochanego mężczyzny. Sulejman, będący pod wpływem sławnych mistyków Mevlany, Gabiego i Hajaliego widział w miłości wcielenie Boga, którego poeci mistyczni nazywają Kochankiem i Kochaniem. Junus Emre, znany Sulejmanowi trzynastowieczny poeta, przedstawił tęsknotę duszy, która niczym kochanek cierpi z miłości do Boga:
_Szalony idę, szalony,_ _We śnie Kochanie me widzę,_ _Zbudzenie smuci mnie wiele,_ _Przyjdź, patrz, czym miłość mnie czyni._
Pierwsze wydanie wierszy Muhibbiego, zebranych i uporządkowanych przez Draczly Mehmeta Fevri, ukazało się drukiem jeszcze za życia sułtana. Wiele jego aforyzmów trafiło do języka potocznego współczesnych Turków: każdy dąży do tego samego, choć wiele jest wersji historii - mówią często, lecz mało kto pamięta autora.
Profesor Czelebioglu tak podsumował poezję Muhibbiego: Sulejman Prawodawca był wybitnym poetą dywanowym, tak znakomitym, jak wielkim był władcą. Jego literackie dokonania niesłusznie zostały zapomniane.
Bibliografia:
- Łątka Jerzy S, Sulejman II Wspaniały, Warszawa 2015.
- Sulejman Wspaniały, Gazele i inne wiersze, przekład Janusz Krzyżewski, Warszawa 2013.
- Talat S. Halman, Suleyman the Magnificent Poet, Istanbul 1987.
- Yunus Emre, Płonę, idę…, Kraków 1991.
Redakcja: Antoni Olbrychski
