Siemowit III mazowiecki (ok. 1320–1381), lennik Kazimierza Wielkiego

Siemowit III był synem Trojdena I i Marii Juriewny, księżniczki ruskiej. Urodził się ok. 1320 r. Imię, charakterystyczne dla Piastów mazowieckich, odziedziczył po swoim dziadzie Siemowicie I oraz stryju Siemowicie II, księciu wiskim. Za życia ojca nie miał wydzielonej dzielnicy, mógł natomiast zarządzać ziemią drohicką, którą Trojden przyłączył w 1340 r. do Księstwa Czerskiego. Po śmierci ojca (1341) wraz z Kazimierzem I odziedziczył księstwo obejmujące kasztelanie: czerską, warszawską, kamieniecką (późniejsza ziemia nurska) oraz gród w Liwie. Wobec początkowego niedziału ojcowskiej spuścizny Siemowit III sprawował do 1345 r. rządy opiekuńcze nad Kazimierzem I. W 1345 r. Trojdenowice odziedziczyli po zmarłym stryju Siemowicie II połowę jego księstwa, mianowicie ziemie rawską, ciechanowską oraz południowo-zachodnią część ziemi wiskiej. Po podziale dzielnicy w 1349 r. Sie­mo­wit III objął kasztelanie: czerską, rawską i liwską.

Kazimierz Wielki na rysunku Ksawerego Pillatiego z 1888 roku

Po tragicznym zgonie Bolesława III 20 sierpnia 1351 r. doszło we wrześniu tego roku w Płoc­ku do zjazdu Kazimierza Wielkiego z Trojdenowicami. Król polski przejął prawie całą spuściznę po księciu płockim, ustępując Sie­mo­wi­towi III i Kazimierzowi I ziemię gostynińską oraz sochaczewską na prawie lennym. Zjazd płocki, ze względu na złożony wówczas hołd z Sochaczewa, stanowił punkt zwrotny w relacjach Kazimierza Wiel­kiego z Trojdenowicami. W następnym roku książęta mazowieccy złożyli pełny hołd lenny królowi polskiemu. W 1352 r. uczestniczyli w zawarciu rozejmu przez Kazimierza Wielkiego z książętami litewskimi. Po niespodziewanej śmierci Kazimierza I, księcia warszawskiego, doszło do zjazdu Siemowita III z Kazimierzem Wielkim.

27 grudnia 1355 r. w Kaliszu zawarto nowy układ lenny. Król polski nadał Siemowitowi III księstwo po zmarłym bracie, natomiast Trojdenowic złożył hołd Kazimierzowi Wielkiemu z otrzymanych terytoriów oraz z dotychczasowo posiadanych, tj. z Czerska, Rawy, Gostynina i Liwa. Dokument ograniczał jednak stosunek lenny Siemowita III tylko do osoby Kazimierza Wielkiego i jego męskich potomków. Ponadto książę otrzymał od króla w zarząd na trzy lata ziemie zakroczymską i wiską, a zwrócił Kazimierzowi Wielkiemu Płock, bez spłaty sumy zastawnej. Siemowit III po złożeniu hołdu lennego królowi polskiemu nie prowadził odrębnej polityki zagranicznej, pozostając wiernym sojusznikiem Kazimierza Wielkiego aż do jego zgonu. Sumiennie wykonywał swoje obowiązki lenne, nie tylko wspierał króla militarnie, ale również udzielał mu swoich rad. W 1358 r. Siemowit III spotykał się z królem kilkukrotnie, po raz pierwszy 18 stycznia w Raciążku, gdzie król jako arbiter rozstrzygnął spór księcia z Janem z Lutogniewa, biskupem poznańskim, następnie 25 czerwca w Krakowie oraz 4 października w Niepołomicach. 14 lutego 1359 r. w Łowiczu, w obecności arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii, król polski wystawił dokument, w którym stwierdził, że po jego śmierci Płock wraz z całym okręgiem przejdzie w ręce Siemowita III. Król zobowiązał księcia do złożenia hołdu z dzielnicy płockiej królewskim męskim potomkom. W wypadku jednak śmierci Kazimierza Wielkiego bez pozostawienia syna, Siemowit III miał uzyskać pełną niezależność. W tym samym dniu Siemowit III odzyskał Zapilcze, obszar ziemi czerskiej położony między rzekami Radomką i Pilicą, który król polski zdołał przejąć wcześniej, odrywając go od Mazowsza. Po zjedzie łowickim (1359) stosunki Siemowita Trojdenowica z Kazimierzem Wielkim układały się dobrze. W maju 1363 r. książę wziął udział w uroczystościach ślubnych Elżbiety księżniczki pomorskiej, wnuczki Kazimierza Wielkiego z cesarzem Karolem IV Luksemburskim. W następnym roku spotkał się z królem co najmniej dwukrotnie: w styczniu w Kaliszu i we wrześniu w Krakowie, podczas słynnego zjazdu monarchów. Latem 1366 r. Siemowit III wziął udział w wyprawie Kazimierza Wielkiego na ziemię bełską. W 1368 r. doszło do niespodziewanego najazdu litewskiego na Mazowsze. Litwini dotarli wówczas do biskupiego Pułtuska i zniszczyli go, docierając prawdopodobnie aż do Płońska. Pod koniec lat sześćdziesiątych bliskie związki Siemowita III z królem polskim uwidaczniają się również w dziedzinie polityki dynastycznej, którą prowadził polski monarcha. Na początku kwietnia 1369 r. doszło w Płocku – z inspiracji Kazimierza Wielkiego – do ślubu jego wnuka Kaźka (adoptowanego wówczas przez króla) z młodszą córką Siemowita III Małgorzatą. Kazimierz Wielki w wyniku tego mariażu chciał wzmocnić więzy łączące państwo polskie z Pomorzem Zachodnim i Mazowszem.

Zjazd w Płocku, z uwagi na ogólnopolski charakter, zajął się również sprawą obrony przed najazdami pogańskich Litwinów. 5 listopada 1370 r. zmarł niespodziewanie Kazimierz Wielki, dlatego Siemowit III, zgodnie z zawartymi układami z królem polskim, stał się w pełni suwerennym i niezależnym władcą, przyłączając do swego księstwa Mazowsze płockie z Wyszogrodem i Płońskiem oraz ziemie zakroczymską i wiską. Po koronacji Ludwika Andegaweńskiego na króla Polski stosunki Siemowita III z nowym władcą układały się bezkonfliktowo. Ludwik szanował układy swego wuja Kazimierza Wielkiego z Siemowitem III i nie ingerował w wewnętrzne sprawy Mazowsza. Na pewno pozytywny wpływ na stosunki mazowiecko-węgierskie miał Władysław Opolczyk (zięć Siemowita III), który od 1367 r. pełnił na Węgrzech ­wysoki urząd palatyna. Także Dobrogost Nowodworski – kanclerz Sie­mo­wita III w latach 1368–1372 – miał pewien wpływ na politykę mazowiecką Ludwika Andegaweńskiego. Był on przez pewien czas kapelanem i dworzaninem króla węgierskiego. O roli, jaką odgrywał w tym czasie Sie­mo­wit III w polityce węgierskiej, świadczy obecność księcia mazowieckiego w Zwoleniu w 1379 r., gdzie wystąpił obok m.in. Władysława Opolczyka w charakterze współpieczętarza na ważnym dokumencie potwierdzającym układ małżeński pomiędzy Wilhelmem Habsburgiem a Jadwigą, córką Ludwika Andegaweńskiego. W polityce zewnętrznej Siemowita III ważną rolę odgrywały jego kontakty ze Śląskiem, zapoczątkowane jeszcze w latach 40. XIV w. po poślubieniu pierwszej żony, Eufemii Opawskiej. Ze Śląska pochodziła również jego druga żona – Anna, księżniczka ziębicka. Siemowit III przebywał również na Śląsku u swojej starszej siostry Eufemii,

Ludwik Węgierski

zamężnej z Kazimierzem I, księciem cieszyńskim. Na pewno wspomniane kontakty służyły do obserwacji urządzeń gospodarczych, prawnych i kulturalnych w tej zaawansowanej na drodze gospodarczego rozwoju dzielnicy. Także w późniejszym okresie Siemowit III utrzymywał dobre stosunki z książętami śląskimi, o czym świadczy drugie małżeństwo jego córki Małgorzaty, zawarte w lipcu 1379 r. z Henrykiem VII z Blizną, księciem brzeskim.

Jednym z najważniejszych osiągnięć Siemowita III w prowadzonej przez niego polityce zagranicznej (po 1370 r.) było nawiązanie przyjaznych stosunków z Litwą. Książę mazowiecki, po niespodziewanej śmierci Kazimierza Wielkiego, musiał dokonać nagłej zmiany w prowadzonej przez siebie polityce zagranicznej. Zachowując neutralność wobec rządów andegaweńskich w Polsce, doprowadził już w 1371 r. do zawarcia ścisłego porozumienia z książętami litewskimi, co likwidowało zagrożenie najazdami litewskimi na Mazowsze. Nawiązanie przyjaznych stosunków z północnym sąsiadem zostało przypieczętowane mariażem Janusza I, najstarszego syna Siemowita III, z Anną Danutą Kiejstutówną. W tym czasie podjął również książę w uzgodnieniu z kurią papieską nieudane, jak się później okazało, zabiegi o doprowadzenie do chrystianizacji Litwy. Zawarcie małżeństwa przez Janusza I z księżniczką litewską przyspieszyło decyzję Siemowita III o dokonaniu pierwszego podziału dzielnicy w 1373 r. Starszy z Siemowitowiców, Janusz I, otrzymał wówczas ziemie warszawską, zakroczymską, wiską i ciechanowską, czyli obszerną północno-wschodnią część Mazowsza graniczącą z Litwą. Młodszy – Siemowit IV – dostał dzielnicę znacznie mniejszą, składającą się z ziemi czerskiej, rawskiej i liwskiej. Natomiast tak ważne grody, jak Płock, Gostynin, Sochaczew i Wyszogród Siemowit III zatrzymał sobie, pełniąc faktycznie nadal władzę zwierzchnią nad synami.

Ten tekst jest fragmentem książki Janusza Grabowskiego „Poczet książąt i księżnych mazowieckich”:

Pierwszy podział Mazowsza był przemyślanym posunięciem, gdyż starszy z Siemowitowiców, Janusz I, bardziej doświadczony i samodzielny, podjął się zagospodarowania nowych terenów, natomiast młodszy dostał ziemie już lepiej zagospodarowane. Podział Mazowsza, dokonany w 1373 r. przez Siemowita III, był tylko tymczasowy, dlatego książę ten u schyłku życia (23 września 1379 r. w Płocku) jako władca całego Mazowsza przeprowadził podział ostateczny, dzieląc księstwo między synów i wprowadzając zmiany do wcześniejszych podziałów. Siemowit III zastrzegł jednak w wystawionych dokumentach, że gdyby najmłodszy syn Henryk porzucił stan duchowny, bracia powinni mu wydzielić ze swych części równy udział. W tym samym dniu w Płocku, stosownie do rozporządzenia ojcowskiego, starsi synowie Siemowita III (Janusz I i Siemowit IV) wystawili osobne dokumenty, w których ustanowili między sobą działy.

Pieczęć Janusza I

W wyniku ostatecznego podziału Mazowsza, który miał jednak obowiązywać dopiero po śmierci Siemowita III, Januszowi I przypadły ziemie Mazowsza Wschodniego: czerska z Liwem, warszawska, zakroczymska, wyszogrodzka i ciechanowska. Natomiast Siemowit IV objął ziemie Mazowsza Zachodniego: rawską, płocką, gostynińską, sochaczewską, płońską, wiską i zawkrzeńską. Siemowit III był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była księżniczka opawska Eufemia, córka księcia Mikołaja II z bocznej linii Przemyślidów. Ze związku Siemowita III z Eufemią przyszło na świat pięcioro dzieci, a mianowicie trzy córki: Anna (dominikanka w Raciborzu), Eufemia (zamężna z Władysławem Opolczykiem), Małgorzata (żona Kaźka, księcia słupskiego, a później Henryka VII z Blizną, księcia brzeskiego) oraz dwóch synów: Janusz I i Siemowit IV.

Siemowit III poślubił po śmierci pierwszej żony Eufemii (1356/1357) Annę, księżniczkę ziębicką, z którą miał trzech synów: Stanisława Sie­mo­wita, drugiego nieznanego z imienia i Henryka, który przyszedł na świat na zamku rawskim. W grudniu 1357 r. papież Urban V zezwolił księciu i jego nowo poślubionej małżonce, aby wybrany spowiednik udzielił im przed śmiercią odpustu zupełnego. Natomiast w styczniu 1368 r. Siemowit III otrzymał wraz z Anną kolejny odpust zupełny od papieża Urbana V, ważny tylko pod warunkiem, że książę będzie nosił szaty nie krótsze niż do kolan. Wkrótce po urodzeniu Henryka zmarła księżna Anna. Według przekazu Janka z Czarnkowa – o czym będzie jeszcze mowa – została ona uduszona z rozkazu Siemowita III. Jedni badacze ufają przekazowi Janka, zaś drudzy uznają opowieść kronikarza o „rawskiej tragedii” za sensacyjną, wymyśloną historię. Zauważmy, iż Janek z Czarnkowa nie darzył sympatią Siemowita III, lennika Kazimierza Wielkiego. Według kronikarza, książę Siemowit III w młodości swej obdarzał przywilejami i swobodami kościoły: gnieźnieński, poznański i płocki, później jednak – aż do swej śmierci – starał się przy każdej sposobności nadania te zniweczyć, uciskając duchowieństwo. Względem swoich poddanych miał być bardzo surowy i często nakładał wysokie podatki. Był bardzo rozrzutny i rozdawał hojnie podarunki cudzoziemcom. Niepochlebne opinie na temat Sie­mowita III powtarzał – za Jankiem z Czarnkowa – w Rocznikach Jan Długosz. Jednak w świetle zachowanych źródeł dyplomatycznych wizerunek księcia mazowieckiego wygląda zupełnie inaczej.

Siemowit III był najwybitniejszym władcą mazowieckim w XIV stuleciu. W czasie jego długich, czterdziestoletnich rządów nastąpił wyraźny rozwój cywilizacyjny Mazowsza. Na szczególną uwagę zasługują dokonania tego księcia w zakresie polityki gospodarczej i ustrojowej. Od II połowy XIV w. następuje wyraźny rozwój gospodarczy tej dzielnicy. Mazowsze, położone w dorzeczu środkowej Wisły i jej dopływów, korzystało z ożywionej koniunktury na produkty rolnicze i leśne. Związane to było z silnym rozwojem tranzytowej roli portu gdańskiego i innych miast państwa krzyżackiego, dlatego Mazowsze stało się znaczącym dostawcą m.in. drewna, smoły, wosku, futer i produktów rolniczych niezbędnych do rozwoju miast hanzeatyckich. Wraz z kontaktami handlowymi ożywił się również ruch ludności między Mazowszem a ziemiami zakonu krzyżackiego w Prusach. Wpływy gospodarcze państwa krzyżackiego nie rzutowały jednak na stosunki polityczne Siemowita III z Zakonem, gdyż książę prowadził samodzielną politykę zewnętrzną, często sprzeczną z interesami Krzyżaków, a będąc gospodarnym władcą, nigdy nie popadł również w zależność finansową od Zakonu. Książę bił w swojej mennicy półgrosze posiadające na awersie literę S i napis w otoku: + MONETA SEMOVITI, a na rewersie orła piastowskiego i dalszy napis w otoku + DVCIS MAZOVIE. Był to półgrosz bity na wzór półgroszy Kazimierza Wielkiego o bardzo zbliżonej do nich próbie srebra, ale znacznie mniejszej wadze. Polityka gospodarcza Siemowita III spowodowała pogłębienie się rynku lokalnego dzięki coraz szerszemu stosowaniu gospodarki czynszowej. Na dość szeroką skalę odbywało się przenoszenie miast i wsi na prawo niemieckie według wzorów zaczerpniętych z Chełmna.

Trojden I, ojciec Siemowita III

Siemowit III, wkrótce po objęciu Płocka po śmierci Kazimierza Wielkiego, potwierdził prawo chełmińskie temu miastu oraz wprowadził w Płocku – jako pierwszym z miast Mazowsza – system zryczałtowanego czynszu. Prawdopodobnie, idąc śladem Kazimierza Wielkiego, ustanowił w Płocku sąd wyższy prawa niemieckiego dla miast mazowieckich. Dbając o rozwój gospodarczy dzielnicy, prowadził w stosunku do kupców, którzy korzystali z przebiegających przez jego terytoria szlaków handlowych, politykę „otwartych drzwi”. Polegało to m.in. na zapewnieniu im bezpieczeństwa na drogach oraz w stosowaniu umiarkowanych stawek celnych, co miało zrekompensować niezbyt korzystne położenie Mazowsza w stosunku do przebiegu wielkich dróg handlowych. Polityka gospodarcza Siemowita III szła w parze z przemianami ustrojowymi w tej dzielnicy. Książę, naśladując Kazimierza Wielkiego, wprowadził instytucje starosty w swojej dzielnicy, powołując, obok starostów ziemskich, także urząd generalnego starosty mazowieckiego. W okresie jego rządów została przeprowadzona wielka reforma sądownictwa, polegająca na utworzeniu kancelarii ziemskich i wprowadzeniu regularnych sądów ziemskich prowadzących własne rejestry sądowe. Z osobą Siemowita III należy wiązać również – inspirowane przez statuty Kazimierza Wielkiego – kodyfikacje prawa sądowego Mazowsza. 27 kwietnia 1377 r. na zjeździe w Sochaczewie, w obecności starszych synów, Janusza I i Siemowita IV, książę wydał pierwszy mazowiecki statut, regulujący w 17 artykułach różne sprawy z zakresu procesu sądowego, prawa karnego i prywatnego. Długie rządy Siemowita III na Mazowszu (1341–1381) sprzyjały przeprowadzeniu w tej dzielnicy nowego podziału administracyjnego. Dawniejszy system podziału, w którym na Mazowszu, podobnie jak i w całej Polsce, funkcjonowały okręgi grodowe – kasztelanie, był już w zaniku. W wyniku reformy przeprowadzonej przez Siemowita III, powstała na Mazowszu sieć ziem – okręgów sądowych i administracyjnych nowego typu.

Ten tekst jest fragmentem książki Janusza Grabowskiego „Poczet książąt i księżnych mazowieckich”:

Ważną rolę w procesie przemian ustrojowych i gospodarczych odegrała kancelaria książęca. Początkowo (1341–1349) trzon kancelarii stanowili pracownicy zatrudnieni wcześniej w kancelarii Trojdena I, m.in. kanclerz Gunter z Brześcia oraz kapelani Jakub i Stanisław. Drugi etap przypada na lata 1349–1370 i jest związany z tworzeniem przez Siemowita III własnego dworu oraz zatrudnieniem nowych pracowników kancelaryjnych. Znamy z tego okresu m.in. Hanka (Hanusza), podkanclerzego i plebana w Grójcu, Antoniego, pisarza książęcego, oraz Pawła i Arnolda, kanclerzy książęcych, którzy byli równocześnie kanclerzami ziemskimi. Najpóźniej w 1360 r. kanclerzem księcia Siemowita III został Paweł, który równocześnie był kanclerzem ziemskim czerskim i rawskim. Po jego rezygnacji kanclerzem książęcym został w 1363 r. Arnold, który – podobnie jak jego poprzednik – łączył urząd kanclerza na dworze z kanclerstwem ziemskim czerskim i rawskim.

Pieczęć Siemowita III

Arnold w kancelarii książęcej pracował do 1367 r. Ostatnim pracownikiem łączącym funkcje w kancelarii dworskiej Siemowita i kanclerstwa ziemskie – choć zjawisko to wraca w latach późniejszych – był Jakub. Pojawił się w kancelarii Siemowita III, jako pisarz (1368), będąc również plebanem w Białej w ziemi rawskiej (gdzie kościół ­należał do patronatu książęcego), a potem (1371) został podkanclerzym. To on był odpowiedzialny za redakcję oraz spisywanie dokumentów, stając się twórcą jednolitego stylu kancelarii Siemowita III. Jakub został następnie (pod koniec 1372 r.) kanclerzem ziemskim zakroczymskim i ciechanowskim oraz kanonikiem płockim (przy czym kanclerstwo zakroczymskie stracił w 1374 r. po przekazaniu tej ziemi młodemu księciu Januszowi I, który powołał nowego kanclerza Floriana). Wybitnym kanclerzem dworskim Siemowita III w latach 1368–1374 był Dobrogost Nowodworski h. Nałęcz, prepozyt krakowski i kanonik płocki. Kancelaria przyjęła w tym czasie nowe formy organizacyjne oraz metody pracy.

Prawdopodobnie wtedy, wzorem innych kancelarii europejskich, zaczęto prowadzić regestry, nazwane potem, po inkorporacji Mazowsza, Metryką Mazowiecką. Prowadzenie tych ksiąg rozpoczęto za sprawą Dobrogosta, absolwenta uniwersytetu padewskiego, doktora dekretów, kapelana króla Ludwika Andegaweńskiego. Nastąpiło to zapewne po 1370 r., czyli po śmierci Kazimierza Wielkiego i zjednoczeniu całego Mazowsza przez Siemowita III. Nie wiadomo, czy regestrację kontynuowano po odejściu Dobrogosta z kanclerstwa i ponownym podziale Mazowsza (1373). Najważniejszą rolę w tym ostatnim okresie odgrywał kanonik płocki i pleban w Mszczonowie Marcin Szczak z Dąbrowy, kolejno pisarz (notarius), podkanclerzy i kanclerz. Siemowit III w okresie swoich rządów popierał instytucje duchowne, fundując m.in. klasztory Augustianów w Warszawie, Rawie i Ciechanowie. Udzielił również przywilejów dla dóbr cystersów w Sulejowie, norbertanek płockich oraz odnowił immunitet biskupstwa poznańskiego. Książę nadawał i potwierdzał uposażenie szpitali i kościołów w Brochowie, Rawie, Mszczonowie oraz Gostyninie. Zauważmy, że do konfliktów Siemowita III z Kościołem dochodziło przede wszystkim na tle sporów gospodarczo-prawnych, często nie z winy samego księcia.

Z okresu panowania Siemowita III znamy trzy jego pieczęcie: herbową, herbową większą i sygnetową. W polu pieczęci większej herbowej widnieje orzeł bez korony zwrócony w prawo i napis: „pieczęć Siemowita, z Bożej łaski księcia Mazowsza i pana czerskiego”. Sie­mo­wit III używał w okresie swoich rządów na Mazowszu do 1370 r. najczęściej tytułu księcia mazowieckiego i pana czerskiego. Po zgonie Ka­zi­mierza Wielkiego i objęciu pozostałej części Mazowsza na dokumentach księcia pojawił się nowy typ tytulatury, podkreślający rolę stołecznego Płocka – dux Mazouie, dominusque et heres Plocensis – „książę Mazowsza, pan i dziedzic płocki”. Natomiast dla podkreślenia swojej władzy zwierzchniej nad synami używał w intytulacji określenia „starszy” (senior) – dux senior Mazouie oraz „książę całego Mazowsza” – dux tocius Masouie. Siemowit III zmarł 16 czerwca 1381 r. i został po uroczystej ceremonii pochowany w katedrze płockiej. Wszyscy Piastowie mazowieccy urodzeni po 1331 r. byli potomkami Siemowita III z jego pierwszego małżeństwa – z Eufemią, księżniczką opawską.

Wizerunek Siemowita III (nieznanego malarza) zachował się w tzw. Kodeksie Świętosławów. W rękopisie znajdujemy – na stronie poprzedzającej statuty mazowieckie – całostronicową barwną miniaturę przedstawiającą sześciu książąt w płaszczach i mitrach w kolorach zieleni, jasnej purpury i błękitu, zasiadających wspólnie na niewidocznym siedzisku. Ich sędziwy wiek zaznaczono poprzez siwe włosy, brody i wąsy. Wśród nich najważniejszą postacią jest książę trzeci od lewej, zapewne Siemowit III – ubrany w purpurowy płaszcz, w zielonej mitrze na głowie. Na niego wskazują pozostali książęta gestem jednej dłoni. Natomiast on trzyma ręce złożone. Zauważmy, że to Siemowit III był inicjatorem kodyfikacji prawa na Mazowszu.

Literatura i źródła

Balzer O., Genealogia; Grabowski J., Dynastia Piastów mazowieckich; tenże, Kancelarie i dokumenty książąt mazowieckich; tenże, Między Polską, Luksem­burgami, Litwą a zakonem krzyżackim. Uwagi nad zhołdowaniem Mazowsza przez Kazimierza Wielkiego, w: Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, red. K. Zielińska-Melkowska, Toruń 1997; tenże, Szczak Marcin h. Dołę­ga (zm. ok. 1398), kanonik płocki, pleban mszczonowski, kanclerz mazowieckiego Siemo­wita III, PSB, t. 47, 2010; tenże, Uzupełnienia i uwagi do „Spisu Urzędników mazowieckich z lat 1341–1462”. (Na marginesie Anny Supruniuk Mazowsza Siemowitów), „Studia Źródłoznawcze”, t. 53, 2015; Herod P.E., Działalność ustawodawcza książąt mazowieckich na gruncie prawa karnego (1377–1526), w: Dziedzictwo książąt mazowieckich; Jana Długosza Roczniki, ks. 9; Jasiński K., Rodowód Piastów mazowieckich; tenże, Siemowit III (ok. 1320–1381), książę mazowiecki, PSB, t. 37, 1996; Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, Kraków 1996; Kuczyński S.K., Pieczęcie książąt; tenże, Siemowit III mazowiecki, w: Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1991; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2–3; Russocki S., Z badań nad statutami książąt mazowieckich z XIV i XV w., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 8, 1956, z. 2; Russocki S., Pacuski K., Ustrój polityczny i prawo, w: Dzieje Mazowsza, t. 1; Samsonowicz H., Gospodarka i społeczeństwo (XIII – początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, t. 1; Senkowski J., Skarbowośc Mazowsza od końca XIV wieku do 1526, Warszawa 1965; Suchodolska E., Wizerunki książąt mazowieckich w tzw. Kodeksie Świętosławów, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, Warszawa 1997; Supruniuk A., Mazowsze Siemowitów (1341–1442). Dzieje polityczne i struktury władzy, Warszawa 2010.

Ten tekst jest fragmentem książki Janusza Grabowskiego „Poczet książąt i księżnych mazowieckich”: