Plutarch – „Żywoty równoległe. Kimon, Lukullus i ich porównanie” – recenzja i ocena

Żywoty równoległe Kimona oraz Lukullusa zostały wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego w serii „Akme – źródła historyczne” (tom 3). Przekładem oraz opracowaniem tego dzieła zajęli się: Aleksander Wolicki (pracownik Instytutu Historycznego UW) oraz Lech Trzcionkowski (pracownik Instytutu Historii KUL).

Plutarch z Cheronei zasłynął ze swoich biografii, które możemy podzielić na trzy rodzaje: żywoty pojedyncze, biografie cesarzy rzymskich oraz żywoty paralelne Greków i Rzymian. Najogólniej rzecz ujmując, historycy odnoszą się do nich dość ambiwalentnie. Z jednej strony bowiem Plutarchowi często zarzuca się upiększanie swoich utworów oraz skłonność do konfabulacji, z drugiej zaś utwory Cheronejczyka często dopełniają obraz przekazywany przez inne źródła, a czasem zawierają jedyne zachowane wzmianki o pewnych wydarzeniach. Abstrahując od wartości dzieł Plutarcha jako źródeł historycznych, należy stwierdzić, że odznaczają się one wielkimi walorami literackimi. Można je spokojnie czytać „do poduszki” i nie obawiać się rychłego znużenia lekturą. Niniejszy tom zawiera przekład z komentarzem dzieła z „Żywotów równoległych” (Βίοι παράληλλοι). Zestawienie Kimona oraz Lukullusa należy do najwcześniejszych w zbiorze.

Kimon był jednym z najsławniejszych ateńskich wodzów w V w. p.n.e. W czasie wojen perskich służył między innymi we flocie pod dowództwem Arystydesa. Jego największym sukcesem było zwycięstwo nad Persami w bitwie nad Eurymedontem w Pamfilii (467 r. p.n.e.). Z biegiem czasu pozycja Kimona rosła i po wygnaniu Temistoklesa stał się on najbardziej znaczącym ateńskim politykiem, jednak również i on nie uniknął wygnania, z którego udało mu się powrócić do rodzimej polis. Zginął w walkach na Cyprze około 450 roku. p.n.e. Lucius Licinius Lucullus był postacią niezwykle barwną. Sprawował urzędy: edyla, pretora oraz w 74 r. p.n.e. konsula. Wsławił się także w walkach na wschodzie z Mitrydatesem VI Eupatorem – królem Pontu. Nie doprowadził on jednak walk do końca, ponieważ został zastąpiony przez Pompejusza Wielkiego. Oprócz kariery politycznej oraz wojskowej Lukullus znany był w Rzymie ze swojego bogactwa. Posiadał pokaźny zbiór ksiąg oraz dzieł sztuki. Zakładał także egzotyczne ogrody – miał sprowadzić z Azji do Europy czereśnie. Zmarł ok. 56 roku p.n.e.

Sam Plutarch tak ocenia Lukullusa: Można więc w życiu Lukullusa, niczym w dawnych komediach, wyróżnić najpierw działalność polityczną i wojskową, potem pijatyki i uczty, omalże nie hulanki, wyścigi z pochodniami oraz wszelkiego rodzaju swawole . Obecność znanego rzymskiego wodza w Plutarchowym zbiorze nie jest przypadkowa. Lukullus miał ocalić beocką Cheroneę od represji, które groziły polis po zabójstwie rzymskiego oficera. Co ciekawe, znajdujemy tę informację w żywocie Kimona, którego początkowe fragmenty tyczą się nie Greka, a Rzymianina. Już sama objętość żywotów Kimona (19 rozdziałów) oraz Lukullusa (46 rozdziałów) wskazuje, iż osoba ateńskiego wodza z V wieku przed Chrystusem jest jedynie tłem dla późniejszego „kolegi”.

Użytkowanie tomu przygotowanego przez warszawskich badaczy pozostawia same pozytywne wrażenia. Obydwa żywoty opatrzone są wstępami, w których czytelnik znajdzie między innymi najważniejsze informacje biograficzne na temat poszczególnych postaci, a także krótką analizę żywotów pod względem ich wartości jako źródła historycznego. Dodatkowo do żywotu Kimona załączony jest aneks, w którym autorzy objaśniają kwestie związane z genealogią Kimona oraz jego rodu. Autorzy zamieścili wykaz skrótów, obejmujący głównie imiona autorów starożytnych oraz tytuły ich dzieł. Na końcu publikacji znajdziemy dokładnie sporządzone indeksy. Ogromną zaletą pracy są przypisy – imponują swoją jakością oraz objętością. Autorzy bardzo obszernie objaśniają w nich historyczny kontekst danych fragmentów dzieła lub proponują rozwiązanie problemów np. natury filologicznej. Tym, co przykuwa uwagę, jest mnogość odniesień do innych dzieł antycznej literatury, dzięki czemu czytelnik może konfrontować Plutarchowy przekaz z innymi źródłami.

Recenzowany przekład, poprzez swoją dokładność i bardzo rozbudowane komentarze, może być używany zarówno przez specjalistów, jak i laików, którzy dopiero co wchodzą w świat historii starożytnej. Nie ma najmniejszej obawy, aby ktokolwiek w tej publikacji się zagubił – wszystko jest objaśnione oraz zrozumiałe. Także i językowi przekładu nie można nic zarzucić – książkę po prostu czyta się dobrze. Nie zapomniano jednak o wierności w stosunku do greckiego oryginału – wszelkie kontrowersje wyjaśniono w przypisach. Plusem jest także wykonanie książki, która liczy sobie 189 stron oraz posiada miękką okładkę. Rozmieszczenie tekstu zostało dobrze zaplanowane, przez co jest on czytelny. Zastosowano także przypisy dolne – czytelnik nie musi co chwila wertować książki, aby odnaleźć interesujące go obszerne komentarze. Do pełni szczęścia brakuje jedynie wydania dwujęzycznego, jednak to na polskim rynku wydawniczym jest rzadko spotykane. Jednym słowem publikacja jest zdecydowanie warta swojej ceny i można polecić ją każdemu pasjonatowi starożytności.

Zobacz też:

• Krytyka demokracji i opozycja antydemokratyczna w Atenach w drugiej połowie V wieku przed Chrystusem

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska