O kontaktach polsko-cypryjskich w średniowieczu

Niniejszy artykuł zostanie opublikowany w języku angielskim na Cyprze w „Kypriaki Etaireia Istorikon Spoudon” (Cyprus Historical Society) pod tytułem: Two Cypriot royal missions to Poland in 1364 and 1432. Łukasz Burkiewicz jest także autorem wydanej w ubiegłym roku książki Na styku chrześcijaństwa i islamu. Krucjaty i Cypr w latach 1191-1291 (Historia Iagellonica, 2008).

Z pewnością na Cypr docierali polscy krzyżowcy, uczestnicy kolejnych wypraw krzyżowych, oraz pielgrzymi podążający do Jerozolimy. Jednak aż do XIV w. nie posiadamy informacji na temat konkretnych związków Polaków z Cyprem. Najstarsze świadectwo pochodzi z 1347 r. Wówczas Filip z Mézières, kanclerz króla Cypru Piotra I z Lusignan, spotkał w jerozolimskiej Bazylice Grobu Świętego Wojciecha z Pakości (Albert de Pachost), wojewodę brzeskiego a następnie kujawskiego w latach 1325-1350, uważanego za bohatera obrony Kujaw przed krzyżakami w 1332 r. Wywarł on na Filipie wielkie wrażenie ascetycznymi praktykami związanymi ze ślubowaniem pielgrzymkowym.

Już na przestrzeni XV-XVI w. źródła o polskich pielgrzymach docierających na Cypr stają się częste. Spośród tych podróżników znani są m.in. chorąży sieradzki Jan Łaski, książę zachodniopomorski Bogusław X Wielki, biskup i poeta Jan Dantyszek, syn kasztelana sądeckiego Stanisława Odrowąża-Pieniążka, kasztelan krakowski i hetman wielki koronny Jan Tarnowski, szlachcic wielkopolski Jan Goryński, książę Mikołaj Krzysztof Radziwiłł i Maurycy Paweł Henik.

Zdecydowanie największe znaczenie dla kontaktów polsko-cypryjskich miały: wizyta króla Piotra I z Lusignan w Krakowie w 1364 r. oraz poselstwo cypryjskie przybyłe na dwór króla Władysława Jagiełły w 1432 r.

Król Cypru na kongresie władców w Krakowie w 1364 roku

Piotr I przybył do Krakowa we wrześniu 1364 r. wraz z cesarzem Karolem IV Luksemburskim. Król Cypru objął władzę na wyspie w 1359 r., stanowiąc wielką indywidualność swoich czasów, posiadając cechy lidera przyciągające szerokie rzesze ludzi. Charakteryzował się wielkim entuzjazmem religijnym, a przez potomnych był porównywany do wielkiego krzyżowca, króla Francji, św. Ludwika IX. Z kolei papież Urban V nazywał go atletą Chrystusa. Piotr I z Lusignan zamierzał odzyskać Ziemię Świętą i ustanowić ponownie na tych obszarach Królestwo Jerozolimskie. Władca Cypru zdawał sobie sprawę ze szczupłości własnych sił i w związku z tym postanowił wyruszyć z podróżą do Europy Zachodniej w celu przekonania władców chrześcijańskich do zorganizowania kolejnej krucjaty. W dniu 24 października 1362 r. Piotr I wypłynął z portu w Pafos w towarzystwie syna Piotra, legata papieskiego Piotra Tomasza i kanclerza Filipa z Mézières oraz licznej świty. Podczas trzyletniej podróży po Europie władca wyspy spotkał się z papieżem Urbanem V, który w dniu 31 marca 1363 r. oficjalnie wezwał chrześcijan do udziału w krucjacie, tym samym ją proklamując. Ponadto Piotr I z Lusignan odwiedził dwory królewskie we Francji, Anglii i Polsce, spotkał się z licznymi książętami w północnej Italii, Niderlandach, Alzacji, Nadrenii, Brabancji, Flandrii oraz w Niemczech. W końcu poprzez Saksonię dotarł w sierpniu 1364 r. na praski dwór cesarza Karola IV, z którym rozmawiał na temat jego udziału w krucjacie. Cesarz twierdził, że on sam nie może go w wystarczającym stopniu wspomóc, jednak odniósł się do planów króla Cypru z zainteresowaniem. Dlatego też zaprosił Piotra na zaplanowany od dawna kongres monarchów do Krakowa, gdzie oprócz głównego, wcześniej ustalonego, tematu zjazdu, chciał również poruszyć kwestię krucjaty na forum zaproszonych władców.

W owym czasie król Polski Kazimierz Wielki pełnił rolę mediatora w konflikcie pomiędzy cesarzem Karolem IV a królem Węgier Ludwikiem I. Spór ten określony przez historyków wojną o cześć kobiety wybuchł, kiedy Karol IV publicznie obraził matkę Ludwika I, Elżbietę, w obecności posłów węgierskich. Dopiero mediacja króla Polski i księcia świdnickiego Bolka II doprowadziła do zawarcia porozumienia, które zostało przypieczętowane ślubem cesarza z wnuczką Kazimierza Wielkiego, księżniczką pomorską Elżbietą. W tym okresie pozycja i prestiż władcy Polski wzrosły, a jego osoba gwarantowała pokój i stabilizację w Europie Środkowej.

Zjazd krakowski w wyobrażeniu Jana Matejki

Z początkiem września 1364 r. Piotr I opuścił Pragę i wraz z cesarzem skierował się w stronę Krakowa. Podróż do granic Polski zajęła 3 dni, po czym orszak cesarza i króla Cypru podążał przez Świdnicę, Legnicę, Głogów, Kościan, Poznań, Kalisz, Wrocław, Baranów, Opole i Bytom w stronę stolicy Królestwa Polskiego. W dniach 11-14 września byli we Wrocławiu, a w dniu 17 września pojawili się w Opolu. Co ciekawe J. Długosz podał inną, błędną kombinację podróży króla Cypru wskazując, że podążał on przez ziemię wołoską i Ruś. W dniu 19 lub 20 września 1364 r. królewscy wysłannicy spotkali orszak cesarski w Bytomiu i stamtąd przez Będzin i Olkusz poprowadzili go do Krakowa. W odległości około 1 mili od miasta na przybywającego Karola IV w towarzystwie żony Elżbiety i syna Wacława, brata Jana, króla Cypru Piotra I z Lusignan i księcia świdnickiego Bolka II czekali król Kazimierz Wielki i jego siostrzeniec król Ludwik Węgierski. Zarówno Karol, jak i Kazimierz zsiedli z koni i pieszo przemierzyli ostatni odcinek drogi dzielący oba orszaki. Monarchowie powitali się serdecznie, po czym połączone orszaki prawdopodobnie podążyły przez krakowski Rynek w kierunku Wawelu, witane przez wyległe z kamienic tłumy mieszczan, procesje duchownych i cechów krakowskich. Na wawelskim zamku zakwaterowano najprawdopodobniej tylko cesarza i królów. Książęta i dworzanie rozlokowani zostali w licznych krakowskich klasztorach oraz domach bogatszych mieszczan.

W obradach zjazdu uczestniczyli król Polski Kazimierz Wielki, cesarz Karol IV, jego syn Wacław oraz brat Jan, król Węgier Ludwik I, książę mazowiecki Ziemowit, książę świdnicki Bolko II, książę opolski Władysław oraz król Cypru i prawdopodobnie przedstawiciel króla Danii Waldemara. Również być może na kongresie byli obecni książę pomorsko-szczeciński Bogusław V, jego syn Kaźko oraz margrabia brandenburski Otto.

Najprawdopodobniej w drugim dniu pobytu gości w Krakowie, 21 września, pierwszy zabrał głos król Piotr, który przedstawił sytuację chrześcijan na Wschodzie i wezwał do nowej krucjaty przeciw muzułmanom. Cesarz Karol IV oficjalnie powtórzył obietnice udzielenia pomocy, przyrzekając zwołać zebranie książąt elektorów Rzeszy i wezwać listownie swych wasali do udziału w krucjacie oraz również osobiście poinformować o tym fakcie papieża. Listy zostały natychmiast sporządzone i rozesłane. Poparcie dla wyprawy krzyżowej wyrazili również król Węgier Ludwik, władca Polski Kazimierz Wielki, a także wszyscy uczestniczący w zjeździe książęta. Jednak spośród zgromadzonych monarchów jedynie król Węgier przyrzekł osobisty udział wraz ze swoim rycerstwem w wyprawie. Granice państwa węgierskiego i jego wpływy w rejonie bałkańskim były bezpośrednio zagrożone przez ekspansję turecką, dlatego też nie dziwi żywe zainteresowanie Ludwika I planami krucjatowymi. Kazimierz Wielki co prawda obiecał pomoc, jednak zrobił to z kurtuazji wobec przybysza z daleka. Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego oraz konflikt z Litwą nie pozwalały na zaangażowania rycerstwa polskiego w daleką wyprawę krzyżową.

Kulminacyjnym momentem kongresu był dzień 22 września 1364 r., z którego znany jest dokument, w którym Ludwik I zatwierdził pokój, zawarty za pośrednictwem króla Polski i księcia świdnickiego Bolka II, pomiędzy cesarzem Karolem IV, jego synem Wacławem i bratem Janem, margrabią Moraw. Potwierdza to oczywiście fakt, że zjazd monarchów został zorganizowany w całkowicie innym celu niż wyprawa krzyżowa.

Polskie źródła wspominają o wystawnej kolacji w domu Mikołaja Wierzynka, rajcy miejskiego, towarzyszącej obradom kongresu. Wierzynek występował jako reprezentant miasta i jemu właśnie przypadł zaszczyt bycia gospodarzem tej uczty, która odbywała się na koszt Krakowa, być może nie w ratuszu, lecz w domu Mikołaja Wierzynka. Rajca Wierzynek zarządzał pałacem królewskim i całą służbą. Biesiady trwały również zapewne na Wawelu oraz w kwaterach rozlokowanych po mieście gości. Kongres krakowski był jednym z najwspanialszych średniowiecznych zjazdów monarchów – przepełniony zabawą, hojnością, świetnością i zbytkiem. Uświetnił go również turniej rycerski, na który poświęcono jeden z kolejnych dni a w którym uczestniczył sam cesarz. Odbył się on na dziedzińcu zamku wawelskiego i wzięli w nim udział wszyscy monarchowie oraz książęta obecni wówczas w Krakowie. Pomimo, że w szrankach stanął sam cesarz, zwycięzcą został król Cypru Piotr, który cieszył się niezwykłymi umiejętnościami turniejowymi.

Swoistą ciekawostką jest fakt, że to właśnie dzięki kronice Wilhelma z Machaut, opisującej życie króla Cypru, udało się właściwie określić datę słynnego krakowskiego zjazdu monarchów z 1364 r. Kongres ten wspominają dwa polskie źródła: Kronika katedralna krakowska i Rocznik świętokrzyski. Obydwa jednak wymieniają go pod datą 1363 r., łącząc go ze ślubem Karola IV z Elżbietą pomorską, który także odbył się w Krakowie, a na którym z pewnością nie był obecny król Cypru. Podobnie J. Długosz, powołując się na Rocznik świętokrzyski, podaje rok 1363 jako datę zjazdu krakowskiego. Dopiero dzieło Wilhelma z Machaut, opisujące dokładnie drogę króla Cypru po Europie, odnosi kongres krakowski do 1364 r. Natomiast w maju 1363 r. w Krakowie odbył się ślub Elżbiety pomorskiej z cesarzem Karolem, a w uroczystościach uczestniczyli Bolko II świdnicki, margrabia morawski Jan, ojciec Elżbiety Bogusław V słupski oraz Kazimierz Wielki.

Piotr I zakończył życie we własnym łożu, zamordowany przez własnych rycerzy...

Kongres trwał około dwóch tygodni, do pierwszych dni października. Zapewne wtedy Piotr I opuścił Kraków i udał się do oddalonego o 10 dni drogi Wiednia, gdzie zatrzymał się na dworze księcia Rudolfa IV Założyciela. Władca Austrii był zainteresowany udziałem w krucjacie. Zobowiązał się jednak do tego pod warunkiem, że król Węgier także wyruszy na wyprawę krzyżową. W Wiedniu, podobnie jak w Krakowie, został zorganizowany wielki turniej na pożegnanie władcy Cypru, w którym oczywiście zwyciężył Piotr I.

Karol IV pojawił się we Wrocławiu w drodze powrotnej do Pragi dopiero 7 października. Jeśli przejazd zabrał mu tyle samo czasu co w stronę przeciwną, to musiał wyruszyć z Krakowa 3 lub 4 października. R. Grodecki sugeruje również, że w czasie zjazdu mogła się odbyć uroczysta inauguracja nauczania w Akademii Krakowskiej. Kilka tygodni wcześniej – 1 września 1364r. – papież Urban V wyraził zgodę na otwarcie Studium Generale w Krakowie. Może tę papieską decyzję przywiózł ze sobą wymieniony wśród uczestników zjazdu przez Długosza nuncjusz Jan de Cabrespino. W trakcie kongresu padła również ważna deklaracja Ludwika Węgierskiego co do następstwa tronu w Polsce. Król Kazimierz zamierzał się właśnie ożenić z księżniczką Jadwigą żagańską. Zapewne na jego usilne nalegania Ludwik, oficjalny dziedzic korony Królestwa Polskiego, przyrzekł 27 września, że gdyby Kazimierzowi urodził się syn z prawego łoża, nie będzie czynił mu przeszkód w objęciu tronu po ojcu.

Cypryjska krucjata i jej konsekwencje

Następstwem krucjatowej polityki Piotra I i jego podróży po Europie było opanowanie w październiku 1365 r. egipskiego portu i miasta Aleksandria. Po kilku dniach grabieży i gwałtów, obładowane licznymi łupami, oddziały chrześcijańskie opuściły doszczętnie zrujnowane miasto. Kolejni władcy Egiptu nie zapomnieli zniewagi zadanej im przez króla Cypru oraz nie wybaczyli okrucieństw, jakie zostały wyrządzone mieszkańcom Aleksandrii przez krzyżowców.

Ponadto w kolejnych latach głównym problemem mameluków stała się flota korsarska operująca z Cypru, złożona z Katalończyków i wspierana przez władcę wyspy. W odpowiedzi na jej działalność w 1426 r. mamelucy dokonali inwazji na Cypr a po bitwie pod Chirokitią w dniu 7 lipca do niewoli dostał się władca wyspy Janus z Lusignan. Sułtan Barsbaj zdobył się na akt łaski i zawarł z Janusem z Lusignan pokój oraz zgodził się pod pewnymi warunkami na zwrócenie mu wolności za cenę 200 tys. dukatów. Połowa tej sumy miała być płatna przed odzyskaniem wolności, druga po dotarciu króla na wyspę. Ponadto Królestwo Cypru zostało obłożone rocznym trybutem w wysokości 5 tys. dukatów oraz zmuszone do uznania zwierzchnictwa sułtana, który oficjalnie został wicekrólem Cypru. Ponadto Cypr był zobowiązany do regularnego dostarczania do Egiptu pszenicy i jęczmienia. Również katalońscy piraci nie mogli już dłużej używać wyspy jako bazy dla swoich korsarskich wypadów.

Cypryjskie poselstwo do króla Jagiełły

W marcu 1432 r. do Wiślicy, miasta położonego w połowie drogi pomiędzy stolicą Polski – Krakowem – a Sandomierzem, dotarło poselstwo króla Cypru Janusa z Lusignan. Wówczas w Wiślicy przebywał król Jagiełło. Poselstwo liczyło ponad 200 osób, a na jego czele stali tytularny marszałek Królestwa Jerozolimskiego i uczestnik bitwy pod Chirokitią, Baldwin z Noris – Regni Cypri Marsalcus – oraz dwóch jego synów. Pośród posłów znajdował się również Piotr z Bnina, rycerz polskiego pochodzenia, który osiadł na Cyprze podczas swojej podróży po Bliskim Wschodzie. Dzięki swoim umiejętnościom i, jak podaje J. Długosz, dowcipowi pozyskał u króla Janusa duże względy. Pełnomocnictwo wystawione przez króla Janusa mówiło, że na czele poselstwa miał stać Marcellus – sacrae theologiae doctor dominus magister Marcellus, confessor et secretarius noster – doktor teologii, spowiednik i sekretarz królewski. Jednak J. Długosz nie wspomina jego osoby pośród poselstwa cypryjskiego przybyłego do Wiślicy. Być może Marcellus nie dotarł do Polski, bądź też jego postać nie wyróżniała się na tle innych delegatów. Poselstwo króla Janusa opuściwszy Cypr, zapewne z postojem na Rodos, przebywszy Mare Leontium – Morze Czarne – dopłynęło do portu Alba Regali, czyli Białogrodu na Wołoszczyźnie. Niezwłocznie po wyokrętowaniu dokupiono konie potrzebne do pokonania dalszej drogi w kierunku Polski. Droga przez Wołoszczyznę i Mołdawię, dziki oraz nieprzyjazny kraj, nie była lekka, poselstwo sporo wycierpiało i tylko dzięki obawie Wołochów przed odwetem ze strony króla Polski Cypryjczycy uniknęli pogromu. Następnie przez Ruś poselstwo dotarło do Wiślicy, gdzie przebywał wówczas Jagiełło.

Władysław Jagiełło suwerenem Cypru?

W Wiślicy delegacja cypryjska została przyjęta z najwyższym uznaniem i z pełnym dostojeństwem. Marszałek Królestwa Jerozolimskiego Baldwin z Noris przekazał dary w imieniu swojego władcy królowi Władysławowi i królowej Zofii oraz innym wysokim dostojnikom królewskim. Pośród nich znajdowały się m.in. sukna w różnych kolorach, drzewo aloesowe, pachnidła i, jak podaje J. Długosz, pewne pachnące gałązki wydzielające miły opar. Marszałek przedstawił sytuację, w jakiej znalazło się Królestwo Cypru po inwazji sułtana mameluków – soldanum Babilonie – na wyspę w 1426 r. Szczegółowo opisał klęskę króla Janusa, który został pokonany przez sułtana Egiptu i dostał się do niewoli wraz ze swoim synem. Wolność odzyskał dopiero po potwierdzeniu zależności od Egiptu i zobowiązaniu się do płacenia corocznego trybutu w wysokości, jak podał J. Długosz, 50 tys. florenów. Baldwin z Noris przekazał w imieniu władcy prośbę skierowaną do króla Władysława Jagiełły o udzielenie pożyczki w wysokości 200 tys. florenów. Dzięki temu kredytowi król Cypru mógłby zaciągnąć wojsko i zmyć hańbę, jaką wyrządził sułtan chrześcijaństwu. W zamian król Janus z Lusignan oferował w zastaw całe Królestwo Cypru. Władysław Jagiełło na czas spłaty pożyczki miał dysponować dwoma głosami z trzech w kwestiach dotyczących wyspy oraz otrzymywać 2/3 dochodów osiąganych w Królestwie Cypru. Aby scementować porozumienie król Janus prosił, aby jego jedyny syn Jan poślubił córkę Jagiełły – Jadwigę. Król Polski odbył naradę ze swoimi doradcami na temat propozycji władcy Cypru. Jak podaje Długosz, Władysław Jagiełło odparł, że bardzo chętnie pomógłby królowi Janusowi, i to nie tylko wojskiem, ale również środkami finansowymi, gdyby tylko jego państwo nie sąsiadowało z Tatarami. Jagiełło twierdził, że są oni najbardziej barbarzyńskim ze wszystkich narodów, jakie widział świat i jest zmuszony codziennie stawiać im opór oraz prowadzić z nimi walkę. Powiedział również, że nie może oddać ręki swojej córki synowi Janusa z Lusignan, gdyż ona już dawno zmarła. Dodał jednak, że gdyby żyła to z pewnością zgodziłby się na zawarcie małżeństwa z tak znakomitym następcą tronu. Ponadto władca Polski wyraził swój żal na temat wydarzeń, które dotknęły wyspę oraz samego króla Janusa. Również prosił aby król Cypru nie miał za złe, że nie udzieli mu pożyczki pieniężnej, gdyż sam musi ponosić ogromne nakłady na wojnę z Tatarami. Dodał, że niesłuszną i niedobrą byłoby rzeczą wspomagać obce królestwo nie zaspokoiwszy potrzeb własnego.

Marszałek Baldwin życzliwie przyjął odpowiedź króla Jagiełły. Równocześnie nie ukrywał radości z faktu otrzymania licznych darów w postaci cennych naczyń i futer. Także wszyscy, którzy uczestniczyli w poselstwie, zostali równie hojnie obdarowani naczyniami, szatami i końmi. Uradowani, zrezygnowali z krótszej a zarazem niebezpiecznej drogi przez Wołoszczyznę i udali się w kierunku Wenecji, skąd wyprawili się na Cypr.

Jagiełło również nie mógł podjąć dalekiej i niebezpiecznej wyprawy na Cypr ze względu na poważne problemy na Litwie. Brat króla Polski, Świdrygiełło, będący wielkim księciem litewskim, dążąc do zupełnej samodzielności, zawarł w lecie 1431 r. przy poparciu Zygmunta Luksemburskiego sojusz z Zakonem Krzyżackim i Mołdawią skierowany przeciwko Polsce. Co prawda spór został zakończony w 1434 r., jednak do tego momentu Jagiełło nie mógł opuścić swojego państwa.

Wiadomości o wizycie delegacji cypryjskiej w Wiślicy dotarły również do Rzymu, skąd w dniu 8 maja 1432 r. prokurator Zakonu Krzyżackiego wysłał informację do wielkiego mistrza, donosząc niezbyt precyzyjnie, że Polacy zawarli przymierze z Wenecją oraz Królestwem Cypru. W 1431 r. Janus dostał wylewu, który sparaliżował jego ciało. W dniu 10 czerwca 1432 r. przeszedł drugi wylew, z którego się już nie podniósł i zmarł 28 lub 29 czerwca 1432 r., zapewne nie doczekawszy powrotu poselstwa z Polski. Został pochowany 30 czerwca w kościele Dominikanów w Nikozji.

Piotr z Bnina. Polski rycerz na cypryjskim dworze

Zdobny talerz z herbem rodu Lusignan (fot. PHGCOM, lic. CC ASA 2,0).

To, że król Cypru wybrał Polskę, jako swojego potencjalnego sojusznika, i zdecydował się wysłać do niej swoją delegację pozostaje dla nas swoistą ciekawostką. Wspomniany wcześniej Piotr z Bnina, który wchodził w skład poselstwa i zapewne pełnił funkcję przewodnika oraz tłumacza, pochodził z rodziny Bnińskich, herbu Łodzia, która swoje majątki posiadała przede wszystkim w Bninie – miejscowości, od której dom ten przyjął nazwisko – oraz w Łodzi poznańskiej. Herbarz Polski A. Bonieckiego wymienia Piotra z Bnina, który miał być kasztelanem gnieźnieńskim i dać początek licznym domom szlacheckim. Z kolei T. Żychliński podaje również, że oprócz godności kasztelana gnieźnieńskiego posiadał od 1439 r. tytuł kasztelana poznańskiego, co wskazuje, że powrócił z Cypru do Polski. Ciekawą kopię Dyplomatu z Wyciągu z Ksiąg Sądu Głównego Gubernji Wołyńskiej Departamentu Cywilnego (pisownia oryginalna) wystawionego przez króla Kazimierza Wielkiego Piotrowi z Bnina, synowi króla Cypru Jana (sic!), przytacza J.N. Bobrowicz w Herbarzu Polskim Kaspra Niesieckiego. Jednocześnie dodaje on, że K. Niesiecki nadmienia również w innym miejscu swojego dzieła Piotra z Bnina, którego nie przedstawia już, jako syna władcy Cypru, lecz mieniąc jednak nie synem, lecz tylko w łaskach wielkich u Janusza (Janusa) będącego. Dalej opisuje Piotra jako kasztelana gnieźnieńskiego w 1433 r. oraz dodaje, że stał się następnie kasztelanem poznańskim. Zaznacza również, że był posłem polskim w sprawie krzyżackiej do cesarza Zygmunta. Najprawdopodobniej Piotr z Bnina pod koniec lat 20-tych XV w. odbył podróż po Bliskim Wschodzie i osiadł na jakiś czas na Cyprze. Zapewne posiadał wysokie wpływy na dworze królewskim w Nikozji i w związku z tym przekonał króla Janusa, aby prośbę o pomoc skierował do króla Władysława Jagiełły, który po zwycięstwie nad Zakonem Krzyżackim w 1410 r. stał się jednym z najpotężniejszym władców w Europie. Również sobór w Konstancji (1414-1418), poruszający wiele sporów międzynarodowych, mógł być miejscem gdzie doszło do spotkania członków delegacji polskiej z przedstawicielami króla Cypru Janusa, którzy byli obecni podczas toczących się obrad. Wówczas cypryjskie poselstwo mogło usłyszeć polsko-krzyżackie zmagania dyplomatyczno-propagandowe, których echo mogło się przebudzić na nowo w otoczeniu władcy Cypru pod koniec lat 20-tych XV w. Z kolei w latach 1424-1425 król państw unii kalmarskiej (Dania, Norwegia, Szwecja) Eryk VII udał się z pielgrzymką do Ziemi Świętej i odwiedził również przy tej okazji Cypr. Prawdopodobnie podczas swojego pobytu na wyspie przekazał królowi Janusowi informacje o władcy Polski i o łączącym ich od 1419 r. przymierzu. Z pewnością tematem rozmów stało się również grunwaldzkie zwycięstwo króla Jagiełły. W liście króla Janusa do władcy Polski datowanym na 2 stycznia 1432 r., w którym poleca on swoje poselstwo, powołuje się on na znajomość z królem Danii, co prawda mylnie nazywając go Henrykiem, jednak w domyśle chodziło o Eryka.

Jadwigę (1408-1431), córkę króla Władysława Jagiełły i Anny Cylejskiej, projektowano wydać za syna margrabiego brandenburskiego Fryderyka Hohenzollerna. W 1413 r. została ona uznana dziedziczką polskiej korony. W 1421 r. zawarto układ w Krakowie, na mocy którego w przypadku śmierci Jagiełły, który nie pozostawi syna, Fryderyk jako mąż Jadwigi obejmie tron Polski. Istniały również projekty małżeństwa dziedziczki z księciem słupskim Bogusławem IX, który był desygnowany na następcę króla Danii, Szwecji i Norwegii Eryka I (ok. 1382-1459).

Epilog

Na Cyprze, w szczególności zaś w otoczeniu króla, musiała być jeszcze żywa pamięć o królu Piotrze I z Lusignan, który podczas swojej podróży po Europie również dotarł do Polski, gdzie w 1364 r. spędził kilkanaście dni na krakowskim dworze króla Kazimierza Wielkiego. Sam kanclerz króla Piotra, Filip z Mézières, założyciel Chevaliere de la Passion – Zakonu Męki Pańskiej, był przeświadczony o misji obrony chrześcijańskiej cywilizacji, którą miała wypełnić Polska. Pamięć o wizycie w Polsce i życzliwym przyjęciu ze strony króla Jagiełły również była mocna po śmierci króla Janusa, co poświadcza list datowany na 3 sierpnia 1434 r. w Bazylei, przesłany przez kardynała Cypru do króla Władysława III Warneńczyka, w którym duchowny przekazywał kondolencje z powodu śmierci Jagiełły. Także XVI-wieczny polski historyk Stanisław Sarnicki wspominał, że za czasów króla Kazimierza Wielkiego odchodziły statki na Cypr z podolskim zbożem.

Następstwem nierozważnej polityki króla Cypru Janusa z Lusignan i wspierania przez niego korsarstwa było uzależnienie wyspy od egipskiego sułtanatu mameluków. W latach 1440-1444 wyspa była wykorzystywana, jako baza wypadowa dla floty egipskiej atakującej siedzibę zakonu szpitalników na Rodos. W latach 1458-1464 Cypr stał się areną walki o tron po zmarłym władcy Cypru Janie II z Lusignan (1432-1458) pomiędzy jego córką Szarlotą (Karoliną) oraz synem z nieprawego łoża Jakubem II, któremu udało się przekonać sułtana Egiptu do swoich racji. Na wyspie kolejny raz wylądowały oddziały mameluków. Jakub przy pomocy wojsk egipskich odebrał w 1464 r. z rąk Genueńczyków Famagustę oraz zmusił do ucieczki z wyspy Szarlotę. Następnie podstępnie zlikwidował garnizony mameluków stacjonujących na wyspie, odzyskując w pełni kontrolę nad Cyprem. Jednak wyspa długo nie pozostała w rękach dynastii Lusignan. W 1473 r. zmarł Jakub II, a jego syn i następca Jakub III z Lusignan (1473-1474), który urodził się jako pogrobowiec, zmarł w roku następnym. Owdowiała po Jakubie II żona Katarzyna Cornaro, po śmierci syna rządziła samodzielnie kilkanaście lat, po czym abdykowała w 1489 r. przekazując wyspę swojej ojczyźnie – Wenecji. Co prawda sułtanat mameluków upadł w 1517 r. pod naporem Imperium Osmańskiego, jednak sam Cypr stał się turecką zdobyczą dopiero w 1571 r.

Zobacz też

• Recenzja książki: Łukasz Burkiewicz – „Na styku chrześcijaństwa i islamu. Krucjaty i Cypr w latach 1191-1291”
• "Recenzja książki: Stephen O’Shea – „Morze wiary: islam i chrześcijaństwo w świecie śródziemnomorskim...”
• Smok i miecz w heraldyce Piastów a król Artur

Bibliografia

Chroniques d’Amadi et de Strambaldi, publiées par M. René de Mas Latrie, vol. II, Paris 1891-1893.. Codex Epistolaris Saeculi Decimi Quinti, t. I: 1384-1492, ex antiquis libris formularum, corpore

Naruszeviciano, autographis archivistique plurimis collectus opera Augusti Sokołowski, Josephi Szujski. Pars 1, Ab anno 1384 ad annum 1444 [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, tomus II, Cracoviae 1876, list nr LXXVI.

Codex epistolaris saeculi decimi quinti, tomus II: 1382–1445, collectium opera A. Lewicki, [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XII, Cracoviae 1891, list nr 223.

Codex epistolaris saeculi decimi quinti, tomus III: 1392–1501, collectium opera A. Lewicki, [w:] Monumenta Medii Ævi Historica res Gestas Poloniae Illustrantia, t. XIV, Cracoviae 1894, list nr 12.

Description de toute l'isle de Chypre, et des roys, princes et seigneurs tant payens que chrestiens, qui ont commandé en icelle: contenant l'entière histoire de tout ce qui s'y est passé depuis le déluge universel, l'an 142 et du monde, 1798 jusques en l'an de l'incarnation et nativité de Iesus-Christ, 1572, par R. Père F. Estienne de Lusignan, composée premièrement en Italien, et imprimée à Bologne la Grasse, et maintenant augmentée et traduite en François, Paris 1580..

Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego S.J., powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, t. II, Lipsk 1839..

Herbarz Polski. Wiadomości historyczno-geneaologiczne o rodach szlacheckich, ułożył i wydał A. Boniecki, Warszawa 1899.. Joannis de Czarnkow Chronicon Polonorum, 1333-1384, opracował Jan Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, wydał A. Bielowski, t. II, Lwów 1872,.

Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Peregrynacja do Ziemi Świętej (1582-1584), [w:] Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, wyd. J. Czubek, ser. I, t. 15, cz. 2, Kraków 1925..

Polska Encyklopedia Szlachecka, pod red. S. J. Starykoń–Kasprzycki, M. Dmowski, t. VIII, Warszawa 1937..

Prace do badań nad historią literatury i oświaty: Peregrynacja do Ziemi Świętej Jana Goryńskiego, oprac. W.T. Baranowski, Warszawa 1914, t. I..

Rocznik świętokrzyski, wydał A. Bielowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878. Spominki o Łaskich 1392-1515, wydał A. Hieschberg, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. III, Lwów 1878..

The Life of St. Peter Thomas by Philippe de Mézières, ed. by J. Smet, Rome 1954..

Złota księga Szlachty Polskiej przez T. Żychlińskiego, Poznań 1879.. D. Alastos, Cyprus in history. A survey of 5000 years, London 1976.. E. Ashtor, The Levantine Sugar Industry in the Middle Ages: An Example of Technological Decline, “Israel Oriental Studies”, 1977..

A. S. Atiya, The Crusade in the Later Middle Ages, London 1938..

K. Baczkowski, Cesarstwo rzymsko-niemieckie od początków XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005, s. 398..

K. Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370-1506), [w:] Wielka Historia Polski, t. II, Kraków 2003..

H. Barüske, Erich von Pommern: ein nordischer König aus dem Greifengeschlecht, Rostock 1997..

Ł. Burkiewicz, Podróż króla Cypru Piotra I z Lusignan po Europie w latach 1362-1365 i jego plany krucjatowe, “Studia Historyczne” 2007, no. 1 (197)..

N. Coureas, The influence of the Kingdom of Aragon in Cyprus, Rhodes, Latin Greece and Mamluk Egypt during the Later Middle Ages, 1276-1479, [w:] Κυπριακαί Σπουδαί, Τόμος ΞΒ´-ΞΓ´ 1998-1999, Nicosia 2000..

N. Coureas, Trade between Cyprus and the Mamluk Lands in the Fifteenth Century, with special reference to Nicosia and Famagusta, [w:] Orientalia Lovaniensia Analecta, eds. U. Vermeulen, K. D’Hulster, vol. V: Egypt and Syria in the Fatimid, Ayyubid and Mamluk Eras (no. 169), Leuven, 2007..

Martin Cromer, Martini Cromeri Varmiensis Episkopi Polonia: siue de orgine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Coloniae 1586.. M. Dąbrowska, Peter of Cyprus and Casimir the Great in Cracow, “Byzantiaka” 1994, t. 14..

E. de Lusignan, Chorograffia, Et Breve Historia Universale: dell'Isola de Cipro principiando al tempo di Noe per in sino al 1572, Bologna 1573..

Guillaume de Machaut, La Prise d’Alexandrie ou chronique du roi Pierre Ier, ed. par L. de Mas Latrie, Geneva 1877..

L. de Mas Latrie, Histoire de l'île de Chypre sous le règne des princes de la maison de Lusignan, vol. II, Paris 1852..

Mathiae de Mechovia, Chronica Polonorum, Cracoviae 1521..

Guillaume de Machaut, The Capture of Alexandria, translated by J. Shirley, introduction and notes by P. W. Edbury, Aldershot-Burlington-Singapore-Sydney 2001..

Ioannis Dlugossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber IX, Varsaviae 1978..

Joannis Dlugossii, Annales seu Cronicae incliti regni poloniae liber undecimus et liber duodecimos 1431-1444, Varsaviae 2001..

A. Dziubiński, Na szlakach Orientu. Handel między Polską a Imperium Osmańskim w XVI-XVIII wieku, Wrocław 1998.

P. W. Edbury, Łaciński Wschód 1291-1669, [w:] Historia krucjat, pod red. J. Riley – Smith, Warszawa 2000.

P. W. Edbury, The Crusading Policy of King Peter I of Cyprus, 1359-1369, [w:] The Eastern Mediterranean Lands in the Period of the Crusades, Warminster 1977..

P. W. Edbury, The Kingdom of Cyprus and the Crusades, 1191-1374, Cambridge 1991. Ł. Gołębiewski, Panowanie Władysława Jagiełły, Warszawa 1846, s. 380..

K. Herquet, Beiträge zum Itinerar Karls IV und zu seinem Aufenthalt in Schlesien mit dem König von Cypern im Jahre 1364, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1878, bd. XXIV..

M. Głodek, Utopia Europy zjednoczonej. Życie i idee Filipa de Mézières (1327-1405), Słupsk 1997. R. Grodecki, Kongres krakowski w roku 1364, Kraków 1995..

S. Grzybowski, Odkrywanie świata, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. S. Grzybowski, t. VI, Kraków 2005..

K. Hartleb, Najstarszy dziennik podróży do Ziemi Św. i Syrii Jana Tarnowskiego, „Kwartalnik Historyczny” 1930, R. 44, s. 26–44..

G. Hill, The History of the Cyprus, Cambridge 1948, vol. II..

H. İnalcik, Imperium Osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 2006..

N. Iorga, Philippe de Mézières (1327-1405) et la croisade au XVIe siécle, Gèneve-Paris 1976..

M. Kosman, Władysław Jagiełło, Warszawa 1968..

J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1990..

S. Kutrzeba, Historya rodziny Wierzynków, Kraków 1899..

A. Leopold, How to Recover the Holy Land. The Crusade Proposals of the Later Thirteenth and Early Fourteenth Centuries, Aldershot 2000..

H. Luke, The Kingdom of Cyprus, 1291-1369 [w:] A history of the Crusades, ed. by K. M. Setton, vol. III, Madison 1975..

W. Mollerup, Kong Erik af Pommerns Udenlandsrejse 1423—1425, „Historisk Tidsskrift” 1881 – 1882, Bind 5, række 3..

J. Møller, Denmark and the Crusades, 1400-1650, Brill 2007..

P. Newman, A Short History of Cyprus, London 1953..

H. Pachoński, Dwa zjazdy krakowskie za Kazimierza Wielkiego, Kraków 1914..

D. Quirini–Popławska, Italia i basen Morza Śródziemnego w latach 1204-1453, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005..

D. Quirini–Popławska, Urbs populosissma, opulentissima, liberalissima. Mit czy rzeczywistość późnośredniowiecznej Wenecji, Kraków 1997..

H. Rabie, Mamluk Campaigns Against Rhodes (A.D. 1440-1444), [w:] The Islamic World from Classical to Modern Times, ed. by C. E. Bosworth, Princeton 1989..

M. K. Radziwiłł, Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu (1582–84), Warszawa 1962. S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, t. III, Warszawa 1988..

E. Rymar, Wielka podróż wielkiego księcia. Wyprawa Bogusława X Pomorskiego na niemiecki dwór królewski, do Ziemi Świętej i Rzymu (1496-1498), Szczecin 2004..

Stanislai Sarnicii, Annales sive de origine et rebus gestis Polonorum et Lithuanorum, libri octo, Cracoviae 1587..

A. Semkowicz, Krytyczny rozbiór Dziejów Polskich Jana Długosza (do roku 1384), Kraków 1887..

K. M. Setton, The Papacy and the Levant, Philadelphia 1976, vol. I..

Maciej Stryjkowski, Kronika Macieja Stryjkowskiego niegdyś w Królewcu drukowana, ks. XVI, Warszawa 1766..

S. Sroka, Historia Europy Środkowo-Wschodniej od XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005..

K. Szajnocha, Wojna o cześć kobiety, [w:] Szkice Historyczne, pod red. K. Szajnochy, t. IV, Złoczów 1901..

S. Szczur, Krakowski zjazd monarchów w 1364 roku, „Roczniki Historyczne” 1998, R. 64..

L.C.O. Vangensten, Erik af Pommern i Venedig 1424. Antonio Morosinis Kronike og Aktstykker fra Archivio di Stato ai Frari. Venedig, „Danske Magazyn” 1913, nr 6, Rk. I..

A. Waśko, Region bałtycki od XIII do połowy XV wieku, [w:] Wielka Historia Świata, pod red. K. Baczkowski, t. V, Kraków 2005..

J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370), [w:] Wielka Historia Polski, red. S. Grodziski, J. Wyrozumski, M. Zgórniak, Kraków 2003..

J. Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986.. M. M. Ziada, The Mamluk Sultans 1291-1517 [w:] A history of the Crusades, ed. by K. M. Setton, vol. III.

Zredagował: Kamil Janicki