Mieszko cieszyński, czyli klęska innej wizji Polski

Mieszko cieszyński: korzenie

Mieszko cieszyński był najstarszym z czterech synów Władysława, księcia opolskiego, i jego żony Eufemii Odonicówny, księżniczki wielkopolskiej. Urodził się między 1251 a 1256 rokiem. Po śmierci ojca w 1281 lub 1282 wraz z najmłodszym bratem Przemysławem stanowił parę braci niedzielnych, a na przełomie 1289 i 1290 ostatecznie objął rządy w Księstwie Cieszyńskim, składającym się z kasztelanii cieszyńskiej i oświęcimskiej.

Pieczęć Mieszka cieszyńskiego

Nowopowstałe państewko znajdowało się na peryferiach monarchii Piastów. Mieszko przygotował się do rządów starannie. Już w latach 80. XIII wieku zaczął prowadzić zakrojoną na szeroką skalę akcję osadniczą. W samej kasztelani cieszyńskiej na przełomie XIII i XIV wieku powstało co najmniej 75 osad. Mimo to Księstwo Cieszyńskie u progu swojego istnienia było państewkiem o niewielkiej liczbie ludności i małym potencjale gospodarczym. Krótko mówiąc, Mieszko nie miał możliwości do prowadzenia wielkiej polityki.

Taką starało się prowadzić kilku jego krewnych, dążąc do zjednoczenia państwa polskiego. Warto zwrócić uwagę, że z Mieszkiem łączyło ich nie tylko pochodzenie od Bolesława III Krzywoustego zmarłego w 1138 roku. Przemysł II i Władysław Łokietek byli najbliższymi kuzynami księcia cieszyńskiego. Henryk IV Probus, książę wrocławski, był natomiast szwagrem Mieszka, aczkolwiek tylko przez kilka lat, ponieważ najpóźniej w 1287 roku porzucił swoją żonę.

W polityce zagranicznej pierwsze lata panowania Mieszko cieszyński poświęcił na utrzymaniu swojego księstwa. W 1291 roku zawarł przymierze z czeskim królem Wacławem II (Václav II), który włączył się do rozgrywek o Kraków. Piast specjalnego pola manewru nie miał. Przez Księstwo Cieszyńskie wiodła najkrótsza droga z Czech do Krakowa, a w ewentualnym starciu zbrojnym z Wacławem nie miałby najmniejszych szans na sukces. W kolejnych latach Mieszko wiernie stał po stronie czeskiego władcy, m.in. biorąc udział w kampanii przeciwko Łokietkowi w 1292 roku czy królewskiej koronacji w Gnieźnie w 1300 roku. Wacław II zmarł 21 czerwca 1305 roku. Kilka miesięcy później imię Mieszka cieszyńskiego znajdowało się na ustach wszystkich możnych w Polsce i Czechach…

Mieszko cieszyński: pierwsza okazja

5 października 1305 roku Wacław III (Václav III), syn i następca Wacława II, król Czech i (póki co tytularny) Polski, poślubił Wiolę Elżbietę, córkę Mieszka cieszyńskiego. Małżeństwo szesnastoletniego władcy z córką niewiele znaczącego księcia było sporym zaskoczeniem. Stanowiło niezłą łamigłówkę, zarówno dla średniowiecznych kronikarzy, jak i późniejszych historyków.

Pomijając urodę księżniczki cieszyńskiej, małżeństwo to przynosiło konkretne korzyści polityczne. Legitymizowało w pewien sposób pretensje Wacława III do polskiej korony. Warto przypomnieć, że Wacław II w 1303 roku w tym samym celu ożenił się z Elżbietą Ryksą, jedyną córką Przemysła II. Ślub Wacława III z Wiolą Elżbietą zapewniał dodatkowo lojalność władcy Księstwa Cieszyńskiego, przez które, jak wiadomo, wiodła najkrótsza droga z Pragi do Krakowa.

Wacław III (ilustracja w „Kronice Zbrasławskiej”, XIV wiek)

Możliwe, że był to pierwszy krok na drodze do stworzenia większej koalicji przeciwko Władysławowi Łokietkowi, pretendentowi do polskiej korony. W 1306 roku bratanica Mieszka, księżniczka bytomska Maria, wyszła za mąż za Karola Roberta Andegaweńskiego, króla Węgier. Literatura twierdzi, że mariaż ten oznaczał zmianę frontu przez Kazimierza, księcia bytomskiego, ojca Marii, i ma związek z antyczeskim sojuszem polsko-węgierskim. Warto zwrócić uwagę, że wcześniej Kazimierz bytomski był najwierniejszym sprzymierzeńcem Przemyślidów i trudno wyjaśnić jego woltę w pierwszej połowie 1306 roku. Wacław III próbował też pozyskać sobie Brandenburczyków, oddając im Pomorze Gdańskie (na którego utrzymanie nie miał większych szans) w zamian za Miśnię.

Ślub Wacława III z Wiolą Elżbietą był wyróżnieniem dla Mieszka cieszyńskiego. Sukces czeskiego władcy w walce z Łokietkiem dawał nadzieję, że na polskim tronie zasiądą potomkowie po kądzieli księcia cieszyńskiego. W 1305 roku Wacław III miał zaledwie 16 lat, zatem jego teść, aktywny w życiu politycznym od lat 70. XIII wieku, mógł zdobyć poważny wpływ na króla. Mieszko miał też szansę wyrosnąć na najpotężniejszego polskiego księcia początku XIV wieku i stać się ojcem chrzestnym odnowionego Królestwa Polskiego połączonego unią personalną z Czechami.

Kres tych wizji przyniosła śmierć młodego Wacława III. Kierując się w stronę polskich granic, zatrzymał się w Ołomuńcu, gdzie został zamordowany 4 sierpnia 1306 roku. Łokietek triumfował, a Mieszko stawał się ponownie jednym z wielu śląskich książąt.

Mieszko cieszyński: druga okazja księcia

W 1315 roku ponownie pojawiła się szansa na stworzenie polsko-czeskiej monarchii, rządzonej przez potomków Mieszka. W czerwcu lub lipcu tego roku do Pragi przyjechały dwa poselstwa, które prosiły o rękę córek ówczesnego władcy Czech i (tytularnego) Polski, Jana Luksemburskiego (Jan Lucemburský). O rękę starszej (ur. 1313) Małgorzaty (Markéta) starał się dla swojego wnuka Mieszko cieszyński. O rękę młodszej, niedawno urodzonej (20 maja 1315) Juty (Jitka), ur., dla swojego syna prosił Władysław Łokietek.

Gdyby małżeństwa doszły do skutku, przed wnukiem Mieszka rysowałaby się wspaniała perspektywa. W 1315 roku Jan Luksemburski nie miał męskiego potomstwa i gdyby stan ten miał się utrzymać, największe szanse na koronę powinien mieć mąż jego najstarszej córki. Ostatecznie jednak oba projekty małżeńskie nie zostały zrealizowane. Małgorzata w 1328 roku została żoną Henryka II (Heinrich II), księcia bawarskiego, a Juta w 1332 roku francuskiego królewicza Jana (Jean).

Pieczęć Jana Luksemburskiego (rys. Otto Posse (1847-1921))

Mieszko zmarł niedługo po wysłaniu poselstwa do Pragi, możliwe, że jeszcze w czerwcu 1315 roku.

Polecamy e-book Marcina Sałańskiego pt. „Wielcy polskiego średniowiecza”:

Przesunięcie cywilizacyjne

Polska zjednoczona przez Łokietka coraz bardziej skręcała na Wschód. Wcześniej państwo Piastów znajdowało się w centrum Europy. Ostatnim bastionem naszej cywilizacji była Ruś. To tamtejsi książęta walczyli z pogańskimi Połowcami i Kumanami. Oni też przyjęli na siebie atak Mongołów. Te kilka najazdów, które dotknęły Polskę w XIII wieku, to tragiczne epizody i nic ponadto. Nie naruszyły naszego miejsca na cywilizacyjnej mapie Europy. W momencie koronacji Łokietka w 1320 roku, Azja wciąż była dla nas czymś odległym. Na wschodzie graniczyliśmy przecież z Księstwem Halicko-Włodzimierskim i państwem litewskim, gdzie poszczególni członkowie dynastii Giedyminowiczów skłaniali się ku chrześcijaństwu. Od tego czasu państwo polskie zaczęło się przesuwać na Wschód. Konsekwencje tego były o wiele dalej idące niż zmiany granic politycznych. Pochłaniając kolejne ziemie, doszliśmy do granic cywilizacji europejskiej. I przyszło nam się roztrzaskać o mocarstwo wyrosłe na gruzach mongolskiego imperium.

Nie chodzi tu o wytykanie poczynań, których konsekwencje stały się widoczne za kilka stuleci. Nam, mądrzejszym o późniejsze wydarzenia, łatwo poklepywać postacie historyczne po ramieniu i wskazywać, że zrobili źle. Że mogli inaczej, lepiej… Chciałem tylko zwrócić uwagę, że wydarzenia przedstawiane w podręcznikach jako sukcesy państwa wcale nie muszą takimi być. Mieszko cieszyński przez większość swojego życia był niewiele znaczącym książątkiem, dbającym o rozwój swojego państewka. Ale właśnie klęska tego książątka i sukces innego przestawiły historię Polski na inne tory, które powiodły nas z centrum Europy na jej obrzeża.

Bibliografia

1. Bakala Jaroslav, První těšínský vévoda Měško, „Universitas Ostraviensis - Acta Facultatis philosophicae - Historica”, t. 12, Ostrava 2005.
2. Horwat Jerzy, Książęta górnośląscy z dynastii Piastów. Uwagi i uzupełnienia genealogiczne, Ruda Śląska 2005.
3. Jasiński Kazimierz, Maria, [w:] Polski Słownik Biograficzny (dalej PSB), t. 20 (1975)
4. Tenże, Rodowód Piastów śląskich, wyd. 2, Kraków 2007.
5. Tenże, Uwagi o Mieszku – pierwszym księciu cieszyńskim, „Rocznik Cieszyński”, t. 6-7, Cieszyn 1991.
6. Jureczko Andrzej, Mieszko, [w:] PSB, t. 21 (1976).
7. Panic Idzi, Duces opolienses domini in Ratibor. Jeszcze w sprawie tytulatury księcia Przemysława raciborskiego oraz czasu powstania księstw raciborskiego i cieszyńskiego, „Wieki Stare i Nowe”, t. 5, Katowice 2007.
8. Tenże, Jeszcze w sprawie daty powstania księstwa cieszyńskiego, „Pamiętnik Cieszyński”, t. 20, Cieszyn 2005.
9. Tenże, Księstwo Cieszyńskie w średniowieczu, Cieszyn 1988.
10. Tenże, Poczet Piastów i Piastówien cieszyńskich, Cieszyn [2002].
11. Tenże, Potencjał gospodarczy i osadniczy Księstwa Cieszyńskiego u schyłku XIII wieku, „Rocznik Cieszyński”, t. 6/7, Cieszyn 1991.
12. Pieradzka Krystyna, Kazimierz II, [w:] PSB, t. 12 (1966-1967).

Redakcja: Roman Sidorski

Polecamy e-book Marcina Sałańskiego pt. „Wielcy polskiego średniowiecza”: