Kunegunda, Elżbieta, Jadwiga: siostry Kazimierza Wielkiego

Elżbieta, siostra Kazimierza Wielkiego i matka Ludwika Węgierskiego, jest jedną z bohaterek serialu „Korona Królów”. Dowiedz się więcej o tej produkcji!

Pieczęć książęca Władysława Łokietka (domena publiczna).

Małżeństwo Władysława Łokietka i księżniczki kaliskiej Jadwigi zaowocowało narodzinami sześciorga dzieci: Kunegundy, Stefana, Władysława, Elżbiety, Jadwigi i Kazimierza. Dwóch starszych braci Kazimierza III Wielkiego zmarło w dzieciństwie, odpowiednio w 1306 i 1312 roku. Z sióstr Kunegunda poślubiła księcia świdnickiego Bernarda, a po jego śmierci księcia saskiego Rudolfa I, Elżbieta została żoną króla Węgier Karola I Roberta, zaś Jadwiga zmarła w młodzieńczym wieku. Potomkowie Kunegundy i Elżbiety w późniejszych latach stali się przedmiotem polityki króla Kazimierza III, a jego siostrzeniec, Ludwik I Andegaweński, objął w 1370 roku władzę w Polsce po swoim wuju, rozpoczynając zupełnie nowy rozdział w dziejach państwa polskiego. Poznajcie siostry Kazimierza Wielkiego i ich losy!

Kunegunda Łokietkówna: księżna Świdnicy

Kunegunda była najprawdopodobniej najstarszą córką Władysława Łokietka i Jadwigi. Urodziła się ok. 1295 roku, a imię otrzymała na cześć ciotki swej matki, pobożnej żony księcia Bolesława Wstydliwego, Kingi. Łokietek, chcąc umocnić swoją pozycję w Małopolsce, którą przejął w 1306 roku, postanowił znaleźć sobie silnego sojusznika na Śląsku. Jego wybór padł na księcia świdnickiego Bernarda, syna księcia Bolka I Surowego. To właśnie jego żoną została ok. 1310 roku Kunegunda. Małżeństwo to przesunęło w czasie włączenie księstw świdnickiego i jaworskiego do Czech. Ze związku Kunegundy i Bernarda pochodziło co najmniej pięcioro dzieci: późniejsi książęta świdniccy Bolko II Mały i Henryk, żona księcia głogowskiego Przemka Konstancja, żona księcia opolskiego Bolesława II Elżbieta i zmarła w panieństwie Beata. Być może para miała jeszcze kilkoro zmarłych w dzieciństwie dzieci, pochowanych w klasztorze cystersów w Krzeszowie. Ich istnienie opiera się jednak na wątpliwych przesłankach.

Mąż Kunegundy Bernard zmarł 6 maja 1326 roku i został pochowany w klasztorze cystersów w Krzeszowie. Co najmniej do 10 sierpnia 1328 roku Łokietkówna sprawowała w imieniu swoich synów rządy regencyjne w Świdnicy, wydając dokumenty jako księżna wdowa. Najprawdopodobniej w 1329 roku została żoną księcia saskiego Rudolfa I Askańczyka i wraz z najmłodszą córką Beatą osiadła w Wittenberdze. Dawniej sądzono, że z drugiego małżeństwa doczekała się dwojga dzieci, córki Beatrycze i syna Mieszka. Beatrycze była jednak z całą pewnością dzieckiem Rudolfa z poprzedniego związku z margrabianką brandenburską Judytą, na co wskazuje zresztą fakt, że już w 1337 roku wyszła za mąż. Mieszko był zaś według wszelkiego prawdopodobieństwa postacią fikcyjną.

Rudolf I Askańczyk, drugi mąż Kunegundy Łokietkówny (wizerunek XVI-wieczny, domena publiczna).

Kunegunda Łokietkówna zmarła 9 kwietnia 1331 lub 1333 roku. Rozbieżność ta wynika z różnych odpisów niezachowanego do dnia dzisiejszego napisu z nagrobka. Oswald Balzer, a za nim późniejsi badacze (m.in. Stanisław A. Sroka), znając tylko jeden odpis uznali, że Łokietkówna zmarła w 1331 roku. Kazimierz Jasiński zwrócił uwagę na rozbieżności w odpisach i uznał rok 1333 za prawdopodobniejszy. Miejscem pochówku najstarszej Łokietkówny został klasztor franciszkański w Wittenberdze, gdzie wkrótce złożono również ciało jej najmłodszej córki Beaty. Grób nie przetrwał do dnia dzisiejszego. Badania szczątków Łokietkówny przeprowadzone w XIX w. wykazały, że była ona kobietą wysokiego wzrostu. Warto nadmienić, że wnuczka Kunegundy, księżniczka świdnicka Anna, została 27 maja 1353 roku żoną cesarza Karola IV i była drugą w historii Piastówną (po księżniczce śląskiej Ryksie, cesarzowej Hiszpanii), która dostąpiła tytułu cesarzowej.

Elżbieta siostra Kazimierza Wielkiego: królowa Węgier i… Polski

Elżbieta, średnia córka Władysława Łokietka i Jadwigi, została królową Węgier, a swoją polityczną aktywnością zasłużyła na miano jednej z najwybitniejszych Polek czasów średniowiecza. Ustalony przez autora biografii Łokietkówny Jana Dąbrowskiego rok urodzenia królowej (1305) jest bardzo prawdopodobny, lecz nie może uchodzić za pewnik. Jednym z argumentów badacza był bowiem fakt, iż Elżbieta już rok po ślubie została matką, gdy tymczasem jej najstarszy syn Karol urodził się nie w 1321 roku, a na początku 1323 roku. Imię otrzymała po swojej ciotce, księżnej wrocławskiej Elżbiecie, chociaż wiązało się też ono z propagowanym przez królową Jadwigę kaliską na ziemiach polskich kultem św. Elżbiety z Turyngii.

6 lipca 1320 roku w Budzie Elżbieta Łokietkówna została żoną króla Węgier Karola I Roberta z dynastii Andegawenów i tego samego dnia koronowana na królową przez biskupa Veszprém Henryka. Małżeństwo, które zapoczątkowało ścisłą polsko-węgierską współpracę, było udane i pochodziło z niego co najmniej pięcioro dzieci: zmarli w dzieciństwie Karol i Władysław, późniejszy król Węgier i Polski Ludwik, późniejszy książę Kalabrii Andrzej i późniejszy książę Slawonii Stefan. Przypuszcza się, że Elżbieta była też matką Katarzyny, żony księcia świdnickiego Henryka, oraz Elżbiety, żony księcia niemodlińskiego Bolesława. Ich pochodzenie (a w przypadku Elżbiety nawet istnienie) budzi jednak wątpliwości wśród badaczy.

Ślub Karola I Roberta i Elżbiety Łokietkówny (miniatura z epoki, domena publiczna).

Przez pierwsze dwa lata od ślubu Elżbieta rezydowała w Temeszwarze, po czym przeniosła się wraz z mężem do zamku w Wyszehradzie. To właśnie tam 17 kwietnia 1330 roku doszło do zamachu magnata Felicjana Zacha na węgierską rodzinę królewską. Elżbieta osłoniła męża przed ręką zamachowca, tracąc przy tym cztery palce u prawej dłoni. Od tej pory nosiła przydomek Królowej Kikuty. Za jej panowania jako królowej Węgier na dworze króla Karola I Roberta przebywało wielu przedstawicieli dynastii Piastów oraz polskich rycerzy. Dwóm piastowskim kuzynom ze Śląska, Bolesławowi i Mieszkowi, pomogła otrzymać najwyższe funkcje kościelne – pierwszy został arcybiskupem ostrzyhomskim, a drugi biskupem Nitry i Veszprém. Aranżowała też małżeństwa swoich kuzynek z węgierskimi magnatami i zaprzyjaźnionymi z Królestwem Węgier książętami. Królowa była też założycielką klasztoru klarysek w Starej Budzie i fundatorką tamtejszej kolegiaty oraz miała wpływ na budowę kościoła w Koszycach.

Polecamy e-book Michała Gadzińskiego – „Tudorowie. Od Henryka VIII do Elżbiety”

Morderstwo Andrzeja Andegaweńskiego (aut. Karl Pavlovics Brjullov, 1835 rok, domena publiczna).

Prawdziwą działalność polityczną Elżbieta rozpoczęła jednak po śmierci męża, zmarłego 16 lipca 1342 roku w Wyszehradzie. Władzę po nim przejął najstarszy żyjący syn Ludwik. Królowa wdowa zamieszkała wówczas na zamku w Budzie, który stał się odtąd jej ulubioną rezydencją. W 1343 roku Łokietkówna zaangażowała się w walkę o tron neapolitański dla swojego młodszego syna Andrzeja, ożenionego z władczynią Neapolu Joanną. W tym celu wyruszyła w podróż do Rzymu, gdzie szczodrze obdarowała bazylikę watykańską oraz liczne kościoły i klasztory. 19 stycznia 1344 roku papież Klemens VI wyraził zgodę na koronację królewską syna Elżbiety, lecz ostatecznie 28 sierpnia 1344 roku koronowano tylko Joannę. Sam Andrzej został zaś w nocy z 18 na 19 września 1345 roku brutalnie zamordowany, prawdopodobnie z polecenia żony. W maju 1357 roku Elżbieta wyjechała z kolei do Marburga, aby tam zyskać przychylność cesarza Karola IV w walce swego syna Ludwika o wpływy na wybrzeżu dalmatyńskim. Kiedy w 1359 roku król zdobył te tereny, uczynił matkę regentką w Dalmacji.

Dzięki małżeństwu Elżbiety z Karolem Robertem po śmierci króla Polski Kazimierza III Wielkiego, który nie pozostawił legalnego męskiego potomka, Ludwik I zgodnie z zawartymi wcześniej umowami sukcesyjnymi mógł jako siostrzeniec królewski objąć po nim władzę. 17 listopada 1370 roku Elżbieta była świadkiem koronacji swojego syna Ludwika w katedrze wawelskiej. Wkrótce rozpoczęła rządy regencyjne na ziemiach polskich, ponieważ jej syn zmuszony był zająć się sprawami Królestwa Węgier. W dokumentach tytułowała się królową Węgier i Polski, używała też pieczęci z napisem „Elżbieta, z Bożej łaski starsza królowa Polski”. Podobnego określenia w stosunku do węgierskiej monarchini używała też kuria papieska.

Łokietkówna trafiła na bardzo niespokojny czas w Polsce. Zaraz po śmierci Kazimierza III Brandenburczycy zajęli graniczny gród Santok, a Litwini Włodzimierz. Ponadto na ziemiach polskich dość niechętnie podchodzono do objęcia władzy przez Andegawenów. Szczególnie wrogie nastroje panowały w Wielkopolsce, lecz w 1372 roku zamieszki zostały przez Elżbietę stłumione. Królowa doprowadziła bowiem do skazania na banicję i konfiskatę majątku Jana z Czarnkowa, który wykradł insygnia koronacyjne króla Kazimierza i zamierzał przekazać je jego kuzynowi, byłemu księciu gniewkowskiemu Władysławowi Białemu. Nie dziwi więc, że kronikarz bardzo surowo ocenił rządy regencyjne Łokietkówny. Pisał bowiem, że „za jej rządów działy się w królestwie polskiem wielkie grabieże, łupiestwa i rozboje”. Elżbieta miała też jednak swoich zwolenników, głównie w Małopolsce. Szczególnymi stronnikami królowej byli Dobiesław z Kurozwęk i jego syn Zawisza, późniejszy biskup krakowski.

Elżbieta Łokietkówna wraz z dziećmi (miniatura z epoki, domena publiczna).

Latem 1375 roku Elżbieta Łokietkówna zrezygnowała z rządów regencyjnych z powodu podeszłego wieku. Powróciła wówczas na urząd regentki w Dalmacji. Do ojczyzny gościnnie przybywała jeszcze na przełomie 1376 i 1377 roku, jesienią 1378 roku i jesienią 1379 roku. 6 kwietnia 1380 roku spisała testament, w którym hojnie obdarzyła członków swojej rodziny i bliskich współpracowników. Zmarła 29 grudnia 1380 roku w Budzie i zgodnie ze swoim życzeniem została pochowana w tamtejszym klasztorze klarysek.

Polecamy e-book Damiana Dobrosielskiego – „Kobieta w świecie Azteków”

Jadwiga Łokietkówna: niedoszła zakonnica?

Najmłodsza siostra króla Kazimierza III Wielkiego znana jest tylko z jednej wzmianki źródłowej – druga została bowiem poddana w wątpliwość. W Nekrologu strzeleńskim pod datą 3 czerwca zapisano informację o śmierci Jadwigi, córki królewskiej. Wiadomość o śmierci królewny w czerwcu została również powtórzona w księgach klasztoru w Żukowie. Oswald Balzer, a za nim inni badacze słusznie zauważyli, że może tu chodzić tylko o córkę króla polskiego Władysława Łokietka. Nie ma pewności, kiedy przyszła na świat – najprawdopodobniej była przedostatnim lub ostatnim dzieckiem monarchy i urodziła się między 1306 a 1309 rokiem lub w najbliższych latach po 1310 roku. Użyte wobec Jadwigi określenie „córka króla” świadczy o tym, że dożyła koronacji swojego ojca, która miała miejsce 20 stycznia 1320 roku w katedrze na Wawelu. Imię otrzymała po swojej matce, księżniczce kaliskiej Jadwidze.

Otto Wesoły, książę austriacki, który być może zabiegał o rękę Jadwigi Łokietkówny (domena publiczna).

W kronice opata cysterskiego Jana z Victring znalazła się informacja, że książę austriacki Otto Wesoły w 1331 roku planował poślubić niewymienioną z imienia córkę Władysława Łokietka. Jako że Kunegunda i Elżbieta były już wówczas w związkach małżeńskich, kronikarzowi mogło chodzić tylko o Jadwigę. W liście posła Ottona Wesołego Fryderyka z Gloyach z 6 lutego 1332 roku pojawiła się z kolei wiadomość, że książę austriacki zabiegał o rękę siostrzenicy królowej Węgier Elżbiety, czyli wnuczki Łokietka. Niemiecki badacz Dieter Veldtrup przekonująco wykazał, że chodziło o wdowę po księciu głogowskim Przemku, Konstancję, córkę Kunegundy Łokietkówny i księcia świdnickiego Bernarda. Kazimierz Jasiński przyjął, że w kronice Jana z Victring najprawdopodobniej doszło do pomyłki, a Otto Wesoły czynił starania tylko o rękę wnuczki Łokietka. Nie można jednak całkowicie wykluczyć, że rozważał w podobnym czasie dwa związki małżeńskie, z Jadwigą Łokietkówną i księżną głogowską Konstancją.

Wiarygodność jedynego źródła, które mogłoby w jakikolwiek sposób wzbogacić wiedzę o Jadwidze Łokietkównie i jej roli w polityce dynastycznej króla Władysława I Łokietka, została zatem podważona. Wydaje się jednak możliwe, że Jadwiga wcale nie była rozważana jako potencjalna kandydatka na żonę jakiegoś zagranicznego monarchy. Być może pobożna królowa Jadwiga Łokietkowa, siostrzenica późniejszej świętej Kingi i córka świątobliwej Jolenty Heleny, planowała umieścić najmłodszą córkę w jednym z polskich klasztorów. Plany te pokrzyżowała jednak przedwczesna śmierć królewny Jadwigi. Za pewnik możemy jednak przyjąć jedynie to, że Jadwiga Łokietkówna zmarła w stanie panieńskim 3 czerwca między 1320 a 1333 rokiem. Miejsce jej pochówku nie jest znane.

Kup e-booka „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego” :

Bibliografia

• Źródła:
• Długosz Jan, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 9: 1300–1370, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• Długosz Jan, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 10: 1370–1405, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• Jan z Czarnkowa, Kronika Janka z Czarnkowa, Związkowa Drukarnia we Lwowie, Lwów 1907.
• Opracowania:
• Balzer Oswald, Genealogia Piastów, wyd. II, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2005.
• Borkowska Małgorzata OSB, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej. Tom I. Polska Zachodnia i Północna, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2004.
• Dąbrowski Jan, Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Universitas, Kraków 2007.
• Dąbrowski Jan, Elżbieta Łokietkówna (1305–1380), córka Władysława Łokietka i Jadwigi [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1948.
• Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Wydawnictwo Historyczne, Poznań – Wrocław 2001.
• Jasiński Kazimierz, Genealogia Władysława Łokietka i jego najbliższej rodziny, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 6, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Włocławek 1987, s. 13–32.
• Jasiński Kazimierz, Polityka małżeńska Władysława Łokietka [w:] Genealogia: rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, pod. red. Andrzeja Radzimińskiego i Jana Wroniszewskiego, Wydawnictwo UMK, Toruń 1996, s. 9–28.
• Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów śląskich, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2007.
• Kuraś Stanisław, Czy Elżbieta Łokietkówna była królową Polski? [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, pod red. Stefana K. Kuczyńskiego, t. 5, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1992, s. 37-44.
• Ożóg Krzysztof, Szczur Stanisław, Piastowie. Leksykon biograficzny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.
• Sroka Stanisław A., Elżbieta Łokietkówna, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2000.
• Sroka Stanisław A., Genealogia Andegawenów węgierskich, wyd. II, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2015.
• Śliwiński Józef, Mariaże Kazimierza Wielkiego. Studium z zakresu obyczajowości i etyki dworu królewskiego w Polsce XIV wieku, Wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, Olsztyn 1987.
• Wyrozumski Jerzy, Kazimierz Wielki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2004.