Józef Unrug – wzgardził III Rzeszą, aby służyć Polsce

opublikowano: 2023-01-29, 06:01
wszelkie prawa zastrzeżone
Józef Unrug był twórcą Marynarki Wojennej II Rzeczpospolitej oraz dowódcą Floty i Obrony Wybrzeża w 1939 r. Mógł służyć w Kriegsmarine, ale wybrał odrodzoną Polskę. Szanowany był zarówno przez Polaków, jak i Niemców.
reklama
Józef Unrug przed 1928 r.

Józef Michał Hubert Unrug (niem. Joseph Michael Hubert von Unruh) urodzi się 7 października 1884 r. w  Brandenburgu nad rzeką Hawelą. Pochodził z niemieckiej rodziny szlacheckiej, która posiadała też polską linię i od co najmniej XVII w. zamieszkiwała w Wielkopolsce. Jego ojcem był Tadeusz Gustaw Unrug (niem. Thaddäus Gustav von Unruh), który służył w gwardii pruskiej w stopniu generała majora i był wieloletnim adiutantem Fryderyka Wilhelma IV, brata cesarza Wilhelma I. Jego matką była saksońska hrabianka Izydora von Bunau. Ojciec dbał o to, by Józef nauczył się języka polskiego, poznał polską kulturę i tradycję.

W 1891 r. Józef Unrug rozpoczął edukację w szkole powszechnej w Dreźnie, a następnie uczęszczał do gimnazjum w tym samym mieście. W 1904 r. wstąpił do Marineakademie w Kilonii, chcąc zostać marynarzem. Po ukończeniu szkolenia oficerskiego otrzymał stopień podporucznika marynarki wojennej. Pływał na pokładach wielu niemieckich okrętów, m.in. na krążowniku „Niobe” i pancerniku „Braunschweig”. Był dowódcą baterii dział na pancerniku „Friedrich der Grosse”. Od 1915 do 1919 roku pełnił służbę na okrętach podwodnych: UB-25, UC-11 i UC-28, po czym został komendantem szkoły okrętów podwodnych oraz dowódcą flotylli.

Józef Unrug w służbie II Rzeczpospolitej

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Józef Unrug zjawił się w Sekcji Marynarki Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie 19 maja 1919 r. Tym samym porzucił karierę w niemieckim wojsku dla nowonarodzonej II Rzeczpospolitej. Jego decyzja w tamtym okresie nie była wyjątkiem. W ten sposób do Wojska Polskiego trafiło wielu doświadczonych oficerów, m.in. Juliusz Rómmel, który również wywodził się z niemieckiego rodu szlacheckiego (przyszły dowódca Armii „Łódź”, a później Armii „Warszawa”), czy Tadeusz Kutrzeba (przyszły dowódca Armii „Poznań”).

reklama
Józef Unrug (pierwszy z lewej) podczas wizyty Francuskich okrętów wojennych w Gdyni, czerwiec 1931 r.

Jako kapitan marynarki, Józef Unrug dostał przydział na kierownika Wydziału Operacyjnego Sekcji Organizacyjnej Departamentu dla Spraw Morskich w Warszawie. Marynarka Wojenna II RP była jeszcze w powijakach. Nie było okrętów, regulaminów, planu budowy floty, czy szkolenia załóg. Brakowało też środków  finansowych. Z zadaniem stworzenia floty od podstaw mógł poradzić sobie tylko ktoś z tak bogatym doświadczeniem, jak Józef Unrug. W 1920 r. został pierwszym kierownikiem Urzędu Hydrograficznego w Gdańsku i otrzymał zadanie wyszukania pierwszego okrętu dla polskiej Marynarki Wojennej. Okazał się nim ORP „Pomorzanin”, zbudowany w 1893 r. w Niemczech jako parowiec pasażersko-pocztowo-towarowy, przeznaczony do żeglugi przybrzeżnej.

W latach 1920–1922 Józef Unrug pełnił obowiązki szefa Sztabu Dowództwa Wybrzeża Morskiego, po czym został szefem Sztabu Dowództwa Floty. 1 lipca 1924 r. Józef Unrug został przeniesiony w stan nieczynny, by zaledwie rok później wrócić w charakterze dowódcy Floty w Gdyni. Pod dowództwem Unruga zaszły głębokie zmiany w kwestii obronności polskiego wybrzeża. Jego zdolności organizacyjne spowodowały znaczący rozwój polskiej Marynarki Wojennej oraz jej zaplecza technicznego. Jego inicjatywa doprowadziła do budowy portu wojennego na Oksywiu i powstania Stoczni Marynarki Wojennej. Największą przeszkodą, hamującą poprawę obronności, był brak funduszy. W związku z tym Józef Unrug zainicjował utworzenie Funduszu Obrony Morskiej, prowadzącego zbiórkę pieniędzy wśród społeczeństwa w kraju i za granicą. Do 1937 r. fundusz zebrał sumę, którą przeznaczono na budowę okrętu podwodnego ORP „Orzeł”. W uznaniu zasług Józef Unrug otrzymał w 1926 r, awans na stopień komandora. Z kolei w 1933 r. prezydent Ignacy Mościcki nadał mu stopień kontradmirała.

Kup e-booka: „Polacy na krańcach świata: XIX wiek”

Mateusz Będkowski
„Polacy na krańcach świata: XIX wiek” (cz. I)
cena:
11,90 zł
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
143
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-01-3

Książka dostępna jako e-book w 3 częściach: Część 1, Część 2, Część 3

reklama
ORP „Pomorzanin”

Józef Unrug: obrona wybrzeża i niewola

Po ogłoszonej 24 sierpnia 1939 r. mobilizacji, kontradmirał Józef Unrug został dowódcą Obrony Wybrzeża, którą kierował z Helu, dokąd przeniósł swój sztab już 21 sierpnia. Polskie wybrzeże było jednym z najdłużej stawiających opór frontów podczas wrześniowych walk, zaś sam Hel, po kapitulacji Oksywia, stał się jego ostatnim bastionem. Wobec beznadziejnej sytuacji militarnej, rosnących strat i braku perspektyw na pomoc zachodnich sojuszników, zdecydowano o kapitulacji garnizonu 2 października. Kontradmirał Józef Unrug i towarzyszący mu polscy żołnierze znaleźli się w niewoli. Ze względu na historię jego służby w niemieckiej marynarce, Józef Unrug mógł liczyć w niewoli na lepsze warunki, których jednak nie przyjął. Również niemiecka rodzina kontradmirała podjęła próbę nakłonienia Józefa do powrotu na łono Niemiec i ponownego podjęcia służy w Kriegsmarine na wysokim stanowisku. Niezłomność i upór oraz praktyki biernego oporu, takie jak mówienie tylko w języku polskim lub angielskim (jako osoba urodzona i wychowana na terenie Niemiec, Józef Unrug biegle władał niemieckim), czy nie podawanie ręki niemieckim funkcjonariuszom oflagów, sprowadziły na  kontradmirała szykany i surowe, jak na oficera, traktowanie. Unrug starał się utrzymywać wśród polskich jeńców wysokie morale i dyscyplinę. Zachęcał ich do aktywności fizycznej i intelektualnej. W niewoli przeczytał 400 książek po francusku i angielsku. Jako jeniec przebywał w oflagach: X B Nienburg, VIII B Silberberg, XVII C Spittal, II C Woldenberg, VII B Sandbostel, IV C Colditz, X C Lubeka, a od 1941 r. w VII A Murnau, z którego został wyzwolony przez aliantów w kwietniu 1945 r.

reklama
Józef Unrug (czwarty od lewej) wśród polskich oficerów - jeńcówwojennych w zamku w Colditz, 1941 r.

Józef Unrug i powojenna rzeczywistość

Kontradmirał Józef Unrug znalazł się następnie w Londynie, gdzie objął stanowisko zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki. Pierwszym powojennym zadaniem kontradmirała była demobilizacja Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Już jako wiceadmirał, Unrug został zastępcą gen. Stanisława Kopańskiego, Generalnego Inspektora Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, którego dowództwo objął gen. Gwilym Thomas. Brytyjski rząd zaproponował wiceadmirałowi emeryturę, co wśród żołnierzy PSZ na Zachodzie było rzadkością. To właśnie najwyżsi rangą oficerowie mieli najwięcej problemów w odnalezieniu się w powojennej rzeczywistości – głównie ze względu na wiek i brak doświadczenia zawodowego innego niż wojskowe. Na przykład Gen. Stanisław Sosabowski, organizator i dowódca I Samodzielnej Brygady Spadochronowej, pracował jako robotnik magazynowy w fabryce silników elektrycznych, a później telewizorów, z kolei Gen. Stanisław Maczek, dowódca I Dywizji Pancernej, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman w Edynburgu. W stosunkowo lepszej sytuacji znajdowali się oficerowie rezerwy, którzy w większości posiadali już kwalifikacje zawodowe, zdobyte jeszcze w Polsce. Józef Unrug odmówił przyjęcia emerytury, a w 1948 r. opuścił Wielką Brytanię wraz z rodziną, udając się do miasta Agadir w Maroku, gdzie pracował przy kutrach, w magazynie oraz przy ładunkach w firmie dawnego znajomego z Gdyni. Od 1955 r. mieszkał w Lailly-en-Val koło Beaugency we Francji. Odrzucił jednak oferowane przez rząd republiki obywatelstwo. Pracował jako kierowca ciężarówki wożąc żywność.

Józef Unrug w 1930 r.

Józef Unrug zmarł w wieku 88 lat w nocy z 28 lutego na 1 marca 1973 r. Został pochowany w kaplicy zamku Branickich w Montrésor nad Loarą. W spisanej przez siebie ostatniej woli zastrzegł, że jego prochy mogą być przeniesione jedynie do wolnej Polski, w której godnie uhonorowani zostaną jego podkomendni – oficerowie Marynarki Wojennej II RP straceni lub zmarli w więzieniu. Stało się to możliwe dopiero w 2014 r., dzięki ekshumacjom zbiorowych mogił i identyfikacji genetycznej. 21 września 2018 r. prezydent Andrzej Duda, na wniosek ministra obrony narodowej, mianował pośmiertnie wiceadmirała Józefa Unruga na stopień admirała floty. 4 września 2018 r. zwłoki Józefa Unruga i jego żony Zofii (zm. 1980 r.) zostały ekshumowane w Montrésor i z honorami przewiezione do francuskiego portu w Brest. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce 1-2 października 2018 r.  Admirał Józef Unrug i jego żona Zofia zostali pochowani na Cmentarzu Marynarki Wojennej w Gdyni. Prezydent wręczył akt mianowania wnukowi Józefa Unruga, Christophe’owi Unrugowi, który pożegnał admirała słowami:

To właśnie w tym dniu, kiedy zobaczyłem hołd ludzi dla ich dowódcy, zrozumiałem, że los Józefa Unruga nie należy wyłącznie do nas, należy do polskiej Marynarki Wojennej, do historii Niepodległej i jej przyszłości. (cyt. za: K. Kamińska, S. J. Lipiecki, Powrót admirała Unruga do Ojczyzny, „Bandera: Czasopismo Marynarki Wojennej”, red. S. J. Lipiecki, nr. 9/10, Gdynia 2018.)

Kup e-booka: „Polacy na krańcach świata: XIX wiek”

Mateusz Będkowski
„Polacy na krańcach świata: XIX wiek” (cz. I)
cena:
11,90 zł
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
143
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-01-3

Książka dostępna jako e-book w 3 częściach: Część 1, Część 2, Część 3

Bibliografia

·         Borowiak Mariusz, Admirał: biografia Józefa Unruga, wyd. Oficyna Wydawnicza FINNA, Gdańsk 2004.

·         Tenże, Admirał Unrug 1884-1973, [w:] Nieznane Oblicza Historii wyd. Alma-Press, Warszawa 2009.

·         Czerwiński J i inni, Kadry Morskie Rzeczypospolitej: Polska Marynarka Wojenna, Część I: Korpus oficerów 1918–1947, wyd. Wyższa Szkoła Morska, Gdynia 1996.

·         Kamińska K., Lipiecki S. J., Powrót admirała Unruga do Ojczyzny, „Bandera: Czasopismo Marynarki Wojennej”, red. S. J. Lipiecki, wyd. 3. Flotylla Okrętów przy współpracy z Wojskowym Instytutem Wydawniczym, nr. 9/10, Gdynia 2018.

·         Majka Jerzy, Generał Stanisław Maczek, wyd. Libra, Rzeszów 2005.

·         Mierzwiński Zbigniew, Generałowie II Rzeczypospolitej, wyd. Polonia, Warszawa 1990.

·         Osica Janusz, Józef Unrug - biografia dźwiękowa, Polskie Radio S.A, audycja radiowa z dnia 28.11.1999, [https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1061340,Jozef-Unrug-Tworca-legendy-polskiej-marynarki-wojennej] dostęp: 18.01.2023.

·         Sosabowski Stanisław, Droga wiodła ugorem. Wspomnienia, wyd. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990.

·         Speina Jerzy, Powojenne Losy Żołnierzy Polskich Na Zachodzie (W Świetle Twórczości Beletrystycznej Pisarzy Drugiej Emigracji), „Archiwum Emigracji: Studia, Szkice, Dokumenty”, red. S. Kosowska, M. A. Supruniuk, wyd. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2011. ss

·         Troman Wanda, Śp. Vice-Admiral Józef Michał Hubert Unrug (1884-1973) Przyjazd Do Anglii w 1945, „Nasze Sygnały”, wyd. Stowarzyszenie Marynarki Wojennej, nr. 185, Londyn 1999.

·         Admirał Floty Józef Unrug (1884 - 1973), Parafia Wojskowa marynarki Wojennej w Gdyni pw. M.B. Częstochowskiej, [http://www.wojskowagdynia.parafia.info.pl/?p=main&what=39]  dostęp: 08.12.2022.

·         Zmarł Józef Unrug – Legendarny Dowódca Floty, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, [https://muzeummw.pl/zmarl-jozef-unrug-legendarny-dowodca-floty/] dostęp: 08.12.2022.

·         Kapitulacja Polskiego Garnizonu Na Helu, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, [https://muzeum1939.pl/wojennydzien-kapitulacja-polskiego-garnizonu-na-helu/aktualnosci/4832.html] dostęp: 18.01.2023.

137. Rocznica Urodzin Admirała Józefa Unruga, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, [https://muzum1939.pl/137-rocznica-urodzin-admirala-jozefa-unruga/aktualnosci/4873.html] dostęp: 18.01.2023.

reklama
Komentarze
o autorze
Rafał Gumiński
Absolwent historii, a wkrótce również historii w przestrzeni publicznej na Uniwersytecie Wrocławskim. Interesuje się wszelkimi aspektami historii średniowiecza i Wysp Brytyjskich, a także wczesną historią Stanów Zjednoczonych i Polonii amerykańskiej. Ponadto pasjonuje się wszystkimi przejawami narracji historycznej w przestrzeni publicznej, zwłaszcza w filmach i grach wideo. To zwolennik rzetelnego i kreatywnego popularyzowania wiedzy historycznej. Kiedy nie zajmuje się historią, spędza czas na bliższych i dalszych podróżach, grach wideo, czytaniu książek i parzeniu kawy.

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści, zawsze za darmo.

Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2024 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone