Arsinoe II – pierwsza kobieta faraon z dynastii Ptolemeuszy?

Oktadrachma z wizerunkiem Ptolemeusza II i Arsinoe II (fot. Matthias Kabel , na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0)

Będąc przekonaną o tym, że Arsinoe II (316–270 r. p.n.e.) pełniła za życia ważne funkcje polityczno-religijne, Maria Nilsson z Uniwersytetu w Goeteborgu dokładnie przestudiowała 158 przedstawień jej korony (która zaginęła bez śladu) na posągach oraz reliefach. Wyobrażenia te pochodziły z różnych okresów (najmłodsze powstały za panowania cesarza Trajana), a ich skrupulatna analiza pozwoliła na wyszczególnienie charakterystycznych elementów, z których składało się badane insygnium władzy. Były to: tzw. czerwona korona noszona przez władców Dolnego Egiptu, baranie rogi i podwójne ptasie pióro, czyli symbole boga Amona oraz bawole rogi i tarcza słoneczna symbolizujące zarówno boginię Hathor, jak i harmonię między pierwiastkiem męskim i żeńskim. Należy dodać, że w kraju faraonów rogom zwierzęcym przypisywano szczególne znaczenie. Wierzono, że zapewniają one siłę fizyczną i nadnaturalną władzę.

Zdaniem szwedzkiej badaczki koronę Arsinoe II wykonano specjalnie z okazji jej wstąpienia na tron dzięki wstawiennictwu egipskich kapłanów posiadających spore wpływy na dworze. Oznakę królewskiej władzy odziedziczyły po niej późniejsze władczynie Egiptu: Kleopatra III i Kleopatra VII.

Zdaniem Nilsson Arsinoe II nie była zwykłą kobietą. Wręcz przeciwnie – osobiście uczestniczyła w bitwach i z powodzeniem rywalizowała na olimpiadzie. Na podstawie przeprowadzonych analiz szwedzka badaczka zakwestionowała pogląd, w myśl którego kobiety wywodzące się z dynastii Ptolemeuszy pełniły mniej znaczące role państwowe od mężczyzn.

W ikonografii przedstawiano ją w otoczeniu egipskich bogiń Hathor i Izydy, co świadczy o tym, iż została deifikowana. Czczono ją w aleksandryjskiej świątyni zwanej Arsinoeion. Na jej cześć ustanowiono także festiwal religijny noszący nazwę Arsinoeia. Kult królowej trwał jeszcze długo po jej śmierci.

Arsinoe została za życia obwołana faraonem. Współrządziła Egiptem jako królowa Dolnego Egiptu [w latach 277–270 p.n.e. – W. K.], podczas gdy jej mąż Ptolemeusz II władał wówczas Górnym Egiptem – konkluduje Nilsson, podkreślając, że Arsinoe była jako kobieta-faraon i wysoka kapłanka równa swemu małżonkowi: To właśnie połączenie polityki i religii stało za jej długotrwałym wpływem.

Warto zaznaczyć, że historycy już wcześniej pisali o bardzo wysokiej pozycji Arsinoe II. Stanley M. Burstein charakteryzował ją np. tak: Ona i jej brat [a zarazem mąż, Ptolemeusz II – W. K.] stali się obiektem nowego królewskiego kultu i zostali deifikowani jako Theoi Philadelphoi (Rodzeństwo kochające bogów). Ponadto Arsinoe – pisał amerykański historyk – „była pierwszą królową, której oddawano cześć religijną w egipskich świątyniach”.

Źródła: news.discovery.com ; hum.gu.se ; S.M. Burstein, Kleopatra i jej rządy, Warszawa 2008.

Korekta: Agnieszka Kowalska