Anshel Pfeffer – „Bibi. Burzliwe życie i czasy Beniamina Netanjahu” – recenzja i ocena
Anshel Pfeffer – „Bibi. Burzliwe życie i czasy Beniamina Netanjahu” – recenzja i ocena
Beniamin Netanjahu to chyba najmroczniejszy polityk w dziejach Izraela, budzi skrajne emocje w swoim kraju i poza nim; oskarżenia o korupcję, nieustępliwe stanowisko w kwestiach arabsko-palestyńskich, rażące wypowiedzi pod adresem arabskich obywateli Izraela. Mimo to „Bibi” […] wciąż jest u władzy. Anshel Pfeffer obiektywnie i uczciwie wyjaśnia, na czym polega fenomen Netanjahu – opis wydawcy.
Na samym początku trzeba jasno stwierdzić, iż powyższa opinia wydawcy w pełni odpowiada rzeczywistości. Ale najpierw kilka słów o samym o autorze. Anshel Pfeffer jest angielsko-izraelskim dziennikarzem, pracującym w jednym z najpoczytniejszych izraelskich dzienników „Haaretz”. Co ciekawe, przygotowując pracę o izraelskim premierze, dziennikarz kilkukrotnie próbował umówić się z nim na wywiad, ale ten konsekwentnie odmawiał. Wiele mówiące o Netanjahu, są słowa, które ten skierował do Pfeffera po spotkaniu w sprawie rozmowy, iż książka o nim będzie „karykaturą”. Od razu można powiedzieć, że premier się pomylił, wyciągając zbyt szybkie wnioski, co ma również odbicie w prowadzonej przezeń polityce.
Opowieść o Beniaminie Netanjahu jest znakomitą, dobrze udokumentowaną pracą reporterską. Jest spora, liczy 415 stron tekstu, ale została napisana w świetnym stylu. Ani przez moment nie daje się odczuć wrażenie dłużyzny. Warto w tym miejscu podkreślić również wysiłek tłumaczki książki – Anny Halbersztat.
Pod względem formalnym książka została podzielona na pięć części – Sfrustrowani miłośnicy Syjonu. 1879 – 1948; Outsiderzy w nowym państwie. 1949 – 1967; Rozbicie elity. 1976 – 1996; „Seryjny izraelski patałach”. 1996 – 2009; Trwanie na szczycie. 2009 – 2017 – ułożonych chronologicznie.
Niniejsza biografia należy do typu „biografii pretekstowych”. Mianowicie postać tytułowa służy autorowi za „pretekst” do ukazania szerszego tła. W książce dostajemy bowiem interesujący i rzeczowy wykład dotyczący polityki państwa Izrael prowadzonej niemal od początku jego istnienia. Autor świetnie prowadzi nas również przez meandry bieżącej polityki, ukazując premiera w relacji z innymi graczami sceny politycznej Ehudem Barakiem, czy Arielem Szaronem. Autor prowadzi do czytelnego wyjaśnienia, dlaczego Netanjahu został likudnikiem.
Swoją opowieść autor rozpoczyna od przedstawienia rodziny premiera Izraela, począwszy od dziadka Natana Milejkowskiego, który zmienił nazwisko na Netanjahu („Dany przez Boga”), poprzez znaczącą dla „Bibiego” postać urodzonego w Warszawie ojca Bencyjona oraz braci, w tym „Yoniego”, z którym Benjamina łączyła zażyła więź. A którego, zdaniem dziennikarza, bohaterstwo i legendę tytułowy bohater zbyt mocno podkoloryzował i wykorzystał do własnych celów – tworząc jego legendę (a także dziadka i ojca), by znaleźć się „w centrum narracji syjonistycznej”. Najważniejsza jest jednak postać ojca, którego poglądy i niechęć osobista do Mapai – członków-założycieli Partii Pracy, silnie odbiły się na „Bibim”, który niemal w całości odziedziczył sympatie i antypatie swojego ojca.
Następnie zostało przedstawione życie zawodowe i osobiste Netanjahu w Stanach Zjednoczonych w latach 70. i 80. XX wieku, jego kolejne związki, sukcesy i porażki zawodowe. Autor chwali jego postawę w armii, nie odmawia mu bohaterstwa i poczucia patriotyzmu. Ukazuje również jego karierę w izraelskiej dyplomacji, podkreślając jego talent oratorski (świetne przemówienia w ONZ w latach 80.). Owa umiejętność umożliwi mu później przejęcie Likudu i objęcie teki premiera. Jak słusznie zauważa Pfeffer, działalność Netanjahu przy amerykańskiej administracji nie przyniosła efektów, to inni – Mosze Arens i Icchak Szamir byli autorami przełomów z dyplomacją amerykańską. Osiągnięciem Netanjahu był natomiast styl prowadzenia negocjacji – hasbara.
Autor negatywnie ocenia działania Netanjahu jako premiera i ministra finansów i szefa opozycji w latach 90. Mocnej krytyce poddaje postawę Netanjahu względem porozumienia w Oslo. Odrzuca jednak zarzut, iż Netanjahu miał być współwinny podżeganiu do zabójstwa Icchaaka Rabina, natomiast jasno podkreśla, iż Netanjahu traktował Rabina jako przeciwnika politycznego. Jak zauważa, niezgadzanie się z premierem było zadaniem lidera opozycji, w której opinii obrót spraw politycznych miał przynieść katastrofę państwu. Nie zajmował wyraźnego stanowiska, w przeciwieństwa do Ariela Szarona, który porównywał Rabina do… kolaborantów z okresu II wojny światowej. Jak wiemy, Szaron dokonał później zaskakującej przemiany nie tylko wizerunku, ale i poglądów w sprawie palestyńskiej. To on zdołał wyciągnąć Izrael z palestyńskiego impasu. To Szaron okazał się dalece zdolniejszym politykiem, ponieważ był w stanie nie tylko doprowadzić do rozpadu Likudu, ale także do jego marginalizacji.
Anshel Pfeffer chwali umiejętność Netanjahu w prowadzeniu kampanii wyborczych, podkreślając, iż to on zmienił metody ich prowadzenia, zatrudniając republikańskich specjalistów z USA, którzy poprowadzili jego kampanię w 1996, a także blisko współpracowali z nim w kolejnych latach. To także on zacząć zbierać w imponującym stylu środki wśród konserwatystów ze Stanów Zjednoczonych, w tym wśród amerykańskich Żydów. Autor uwidacznia jednak jego brak zdolności przywódczych – wszelkie upadki gabinetów Netanjahu należy zaliczyć na jego własny rachunek.
Pokazuje on również postępującą w czasie radykalizację Netanjahu względem wolnych sądów i prasy, o których obecny premier wyrażał się z każdą kadencją coraz gorzej, starając się je sobie podporządkować. Podkreśla jego autorytaryzm – każdą próbę przeciwstawienia się rządowi, jego legalnego obalenia, traktuje jako przewrót stanu „skierowany przeciw wybranemu przywódcy”, co stoi w sprzeczności z izraelskim systemem parlamentarnym, w którym premier jest wybierany i może stać zdymisjonowany przez członków Knesetu. Ukazuje negatywny wpływ na niego… jego małżonki, Sary.
Głównym zarzutem autora pracy stawianym Netanjahu jest właśnie to, że jest tylko znakomitym organizatorem kampanii, politykiem, którego interesuje jedynie utrzymanie władzy. Odziedziczył on wprawdzie konflikty polityczne, ale nie robi nic celem ich zażegnania, wręcz przeciwnie wykorzystując je na swój użytek i wywołując kolejne podziały. Nie ma żadnych planów. Jak złośliwie napisał Pfeffer: „Netanjahu przepada za odgrywaniem roli męża stanu”.
Jak podkreśla autor, żaden z izraelskich premierów nie miał dogodniejszych warunków, aby zawrzeć pokój z Palestyńczykami. A jednak jedyną metodą „Bibiego” jest zastraszanie Palestyńczyków i budowanie murów. Pfeffer stawia wniosek – nic się w tej kwestii nie zmieni. Dziedzictwem Netanjahu w opinii autora będzie nie tylko zaostrzony konflikt izraelsko-arabski, ale także coraz bardziej podzielone społeczeństwo izraelskie. Jego następca będzie miał trudne zadanie…
Recenzowana praca jest znakomitą biografią. Autorowi umiejętnie udało się połączyć wątki polityczne, społeczne, kulturowe, obyczajowe oraz prywatne z życia premiera. Prowadzony jednocześnie wywód na temat polityki izraelskiej (wewnętrznej i zagranicznej) dostarcza nam tła i płaszczyzny dla porównań Netanjahu z innymi przedstawicielami elity politycznej. Nie zawsze na jego korzyść. Autor nie odmawia jednak tytułowemu bohaterowi zalet: poczucia misji, intelektu, zdolności analizy i talentu oratorskiego. Do rąk czytelnika trafi zniuansowany obraz „Bibiego”. Każdemu politykowi (nie tylko żyjącemu, ale i postaciom z przeszłości) należy życzyć biografa podchodzącego, jak Pfeffer, do tematu sine ira et studio. Książkę powinien nabyć każdy, nie tylko osoba interesująca się historią i polityką bieżącą Izraela, ale także osoby chcące przeczytać bardzo dobrze napisaną książkę. Gorąco polecam!
