Al-Nakba – palestyńska katastrofa roku 1948 w publikacjach „nowych historyków”

Zobacz też: Bliski Wschód - miejsce starcia cywilizacji? [historia, artykuły, publicystyka]

Historia Izraela jest najbardziej zmitologizowaną częścią historii powszechnej XX wieku. W zależności od położenia geograficznego, a nawet wyznania, w pracach historyków powstawały różne wersje historii tego państwa. Do połowy lat 80. XX wieku historiografię izraelską przedstawiali izraelscy historycy – syjoniści, których wersja o ciągłych planach zepchnięcia Izraela do morza przez państwa arabskie uzyskała aprobatę w państwach zachodnich, a w szczególności w Stanach Zjednoczonych. Są to dzieła przedstawiające obraz historii całkowicie gloryfikujący państwo Izrael, (Efraim Karsh, Fabricating Israeli History, Anita Shapira, Land and Power, The Zionist Resort to Force, 1881-1948).

W latach 80. pracę badawczą nad historią Izraela rozpoczęli żydowscy historycy, nie związani z „syjonistyczną szkołą historyczną”. Ich badania, oparte na obszernym materiale źródłowym, dały zaskakujące rezultaty. Nazwano ich „nowymi historykami” lub „historykami – rewizjonistami”. Spośród członków tej grupy należy wymienić: Simha Flapan, The Birth of Israel: Myth and Realities; Benny Morris, The Birth of the Palestinian Refugee Problem 1947-1949; Tom Segev, One Palestine Complete: Jews and Arabs Under the British Mandate; Avi Shlaim, The Iron Wall: Israel and the Arab World. Mimo iż w późniejszym czasie drogi tych naukowców rozeszły się, na trwałe obalili oni wiele mitów odnoszących się do historii państwa żydowskiego, zakorzenionych w izraelskiej społeczności. Odnosiły się one głównie do wydarzeń lat 1947-1949, czyli okresu tworzenia państwa izraelskiego, rozszerzenia jego granic w wyniku działań zbrojnych oraz uchodźctwa palestyńskiego. Udowodnili oni odmienny obraz historii od tego, który oficjalnie był dotąd głoszony w Izraelu, szczególnie w odniesieniu do genezy państwa żydowskiego.

Jak naprawdę rodził się Izrael?

W listopadzie 1947 r., w chwili pozytywnego dla Żydów rozstrzygnięcia sprawy palestyńskiej na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych, Hagana, która wcześniej zajmowała się ochroną żydowskich osiedli, wiosek, kibuców i dróg komunikacyjnych między nimi, od tego momentu rozpoczęła działania w przejmowaniu terenu wydzielonego przez ONZ pod przyszłe państwo arabskie, jak również międzynarodowej strefy Jerozolimy oraz pustyni Negev.

Kibuc Bet Alfa, okres międzywojenny

Podział Palestyny, który oficjalnie został przyjęty przez główny nurt syjonistów, był, jak podkreślają „nowi historycy”, zręcznym posunięciem propagandowym. Wcześniejsze wypowiedzi najważniejszej osoby wśród żydowskich osadników w Palestynie prezentowały zupełnie inną postawę niż ta oficjalnie głoszona. David Ben Gurion zapowiadał: „Gdy staniemy się siłą dzięki utworzeniu własnego państwa, obalimy podział i zajmiemy całą Palestynę. Państwo nasze będzie tylko początkiem w realizacji syjonizmu, jego zadanie będzie polegało na przygotowaniu dalszej ekspansji. Państwo będzie musiało wykonać to zadanie nie poprzez wygłaszanie kazań, ale dzięki karabinom maszynowym”. Ben Gurion mówił także: „Akceptacja dla podziału nie zmusza nas, by wyrzec się Transjordanii. Nie wymagamy od nikogo rezygnacji z tej wizji. Przyjmiemy państwo w dzisiejszych granicach, ale granice syjonistycznych pragnień i zainteresowań żydowskich ludzi nie będą ograniczone przez żaden zewnętrzny czynnik”. Inna jego wypowiedź brzmiała: „Nie sugerujemy, że teraz przedstawiamy nasz ostateczny cel, który sięga o wiele dalej niż cel rewizjonistów – którzy sprzeciwiają się podziałowi. Jestem niechętny, by zrezygnować z wielkiej wizji, ostatecznej wizji która jest organiczną, duchową i ideologiczna częścią składową moich (…) syjonistycznych pragnień”. Inna jego wypowiedź brzmiała: „(...) niepełne żydowskie państwo nie może być końcem, ale dopiero początkiem. Nie możemy poprzestać na tym, możemy osiąść w innych częściach tego kraju i regionu”. Najpełniej przyszłe ekspansywne plany Ben Guriona zostały wyrażone w 1938 r., gdy mówił: „Granice syjonistycznych pragnień zawierają południowy Liban, południową Syrię, całą Cis-Jordanię i Synaj”.

Palestyńczycy odeszli z własnej woli czy zostali wygnani?

Te syjonistyczne pragnienia mogły być zrealizowane jedynie poprzez wyeliminowanie arabskiej populacji Palestyny. Józef Weitz, przewodniczący Departamentu Osadnictwa Agencji Żydowskiej, przedstawiał te plany, mówiąc: „Między nami musi być jasne, że nie może być żadnego pokoju między dwoma narodami w tym kraju. Nie osiągniemy naszego celu, jeżeli Arabowie nadal będą w tym kraju. Jedynym wyjściem jest przeniesienie wszystkich Arabów do sąsiednich państw. Ani jedna wieś, ani jedna osada nie powinna się ostać”. Takie przedstawienie faktów budzi w izraelskim społeczeństwie sprzeciw, syjonistyczna historiografia przedstawiała przez lata pełne uznanie Ben Guriona dla planu podziału. Od początku lat 80. ubiegłego wieku trwa spór wśród historyków izraelskich, gdzie „nowi historycy” zaprzeczają wizji historii przedstawianej dotychczas w Izraelu. Benny Morris pisał, że: „pomysł transferu był tak stary jak nowoczesny syjonizm i towarzyszył jego rozwojowi i działaniu w minionym wieku”.

Plany te udało się urzeczywistnić w czasie wojny 1947-48, gdy 700,000 Arabów palestyńskich stało się uchodźcami. W dniu proklamowania utworzenia państwa Izrael (14 maja 1948 r.) Żydzi byli w posiadaniu 1,734,000 dunamów ziemi, czyli około 6,59% całkowitej ziemi w Palestynie i stanowili 35 % populacji. Przez wiele lat w izraelskiej społeczności pokutował pogląd, że Arabowie uciekli, gdyż zostali do tego namówieni przez swoich przywódców, aby następnie powrócić z armiami państw arabskich. Wbrew temu, co przedstawiała syjonistyczna historiografia, nie było oficjalnego wezwania do ewakuacji palestyńskiej ludności ze strony prowizorycznych władz arabskich – Wysokiego Komitetu Arabskiego (al-Lajna al-‘Arabijja al-‘Ulija) z muftim Jerozolimy Hadżdż Amin al-Husejnim na czele, ani kampanii mediów na rzecz exodusu. Wysoki Komitet Arabski domagał się, by arabskie formacje wojskowe zawracały siłą wszystkich mężczyzn mogących wziąć udział w wojnie. Jak pisał Ilan Pappe, „nie było pojedynczego rozkazu, czy nawet sugestii o ewaluacji Palestyńczyków przez jakąś stację radiową zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz Palestyny w 1948 r”.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/

Zbrodnie, o których nie pisano

W grudniu 1947 r. rozpoczęła się wojna palestyńsko-żydowska, w czasie której doszło do wielu zbrodni żydowskich oddziałów wojskowych i paramilitarnych na arabskich (palestyńskich) cywilach. Prace Morris’a, Pappe’ego, Flapman’a szczegółowo prezentują działania oddziałów żydowskich w tej wojnie. W Izraelu zbrodnie z czasów wojny 1947-1949 nie stanowiły do lat 80. tematu dyskursu historycznego; jeżeli takowa tematyka pojawiała się w pracach naukowych, to kierowana była na tory organizacji ekstremistycznych – Irgunu i Gangu Sterna. Jednak organizacją, która przyczyniła się do masowych wypędzeń ludności palestyńskiej. była Hagana, z której jeszcze w maju 1948 r. powstanie oficjalne izraelskie wojsko. Do masakr dokonanych przez żydowskie oddziały miało dojść między innymi we wsiach: Chisas, Qazaza, Deir Jassin, Khirbet Nasir, Beit Daras, Dawajima. 15–20 lutego 1948 r. Czwarty Batalion Palmachu, oddziału żydowskiego wojska, pod dowództwem Josefa Tabenkina wkroczył do wioski Qisarija. Wszyscy wieśniacy, którzy nie zdążyli uciec, zostali zamordowani. W dniach 1–4 maja 1948 r. w Ajn al-Zajntun oraz w pobliskich wsiach w ciągu 3-4 dni wydarzyło się pięć osobnych mordów. Trzeci Batalion Palmachu i batalion obrony cywilnej pod dowództwem Mosze Kelmana wrzucał granaty do domów arabskich wieśniaków, siedemdziesięciu pojmanych palestyńskich Arabów ze związanymi rękoma zostało rozstrzelanych. W nocy z 13 na 14 maja 1948 r. w Abu Susa żydowski oddział zatrzymał 12 mieszkańców, 10 mężczyzn i 2 kobiety. Mężczyźni i jedna z kobiet zostali zastrzeleni. Druga kobieta została zgwałcona, a następnie zamordowana. W dniach 22–23 maja 1948 r. we wsi Tantura ponad 200 wieśniaków, głównie młodych ludzi, zostało rozstrzelanych przez Brygadę Alexanronii. Mieszkańcy Lydda i sąsiadującego z nim miasteczka Ramle zostali wypędzeni. Icchak Rabin, późniejszy premier Izraela, w swoich pamiętnikach pisał, że w trakcie spotkania z Ben Gurionem i Jigalem Allonem ten ostatni spytał Ben Guriona: „Co zrobimy z ludnością Lydda?”, Gurion mu odparł: „Wypędzić ich”. Podczas marszu w pustynnym upale zmarło ponad 100 osób, głównie starców i dzieci. W historiografii, jak i w pamięci wielu Palestyńczyków, to wydarzenie zostało nazwane „marszem śmierci z Lydda”.

W kwietniu 1948 r. miała miejsce jedna z najgłośniejszych masakr w Palestynie. Oddział Irgunu wraz z oddziałem Gangu Sterna zamordował 254 wieśniaków we wsi Dejr Jassin. W tej masakrze prawdopodobny jest również udział członków Hagany, którzy mieli dawać wsparcie artyleryjskie. Wieś została zaatakowana 9 kwietnia. Po krótkiej wymianie ognia, w której śmierć poniosło czterech Żydów, a kilkunastu zostało rannych, wieś poddała się. Aktywiści Irgunu i Lehi dokonali mordu na mieszkańcach wioski, część wieśniaków rozstrzelali, część została zamordowana z użyciem noży i tasaków. 30 października 1948 r. w wiosce Safsaf wojsko izraelskie skierowało całą jej ludność na plac między dwoma budynkami, 70 osobom zawiązano oczy i rozstrzelano.

ONZ, chcąc zakończyć konflikt, wysłała do Palestyny mediatora, szwedzkiego dyplomatę Folke Bernadotte, który w czasie II wojny światowej uratował tysiące żydowskich ludzi od śmierci z rąk nazistów. Lansował on plan powrotu uchodźców palestyńskich oraz umiędzynarodowienia Jerozolimy, który nie podobał się ani przywódcom żydowskim, ani grupom terrorystycznym. Folke Bernadotte został zamordowany przez żydowskich ekstremistów (zobacz artykuł Adama Krawczyka na ten temat – przyp. red.).

Samochód Folke Bernadotte po zamachu. Fotografia wykonana przez Alego Za'rur .

Niesprawiedliwość, o której się nie pamięta

Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r. przyjęło rezolucję o prawie powrotu Palestyńczyków do ich siedzib oraz do odszkodowań. W odpowiedzi na tą rezolucję rząd Ben Guriona wydał dekret w sprawie dóbr i domów opuszczonych przez uchodźców od listopada 1947 do września 1948 r. Poprzez ten dekret władze izraelskie powołały Straż Własności Osób Nieobecnych, która w ciągu następnych trzech lat przekazała cały majątek należący uprzednio do Palestyńczyków emigrantom żydowskim, zarówno z Europy, jak i z krajów arabskich. Palestyńskie mieszkania w Jerozolimie zostały przekazane urzędnikom rządowym. W wielu miastach, między innymi w Hajfie, Karmelu, Jaffie, palestyńskie domy zostały przekazane żydowskim emigrantom. Wiele tysięcy Palestyńczyków było uchodźcami wewnątrz Izraela, mieszkali w prowizorycznych barakach nieopodal swoich dawnych domostw. W sprawie powrotu Arabów palestyńskich do swoich domów istniała możliwość odwołania się do izraelskiego sądu. Nawet po pozytywnej decyzji sądu w wielu przypadkach nie było możliwości takiego powrotu. Pomiędzy 1948 a 1953 r. izraelski rząd założył 370 nowych osad na ziemiach skonfiskowanych Palestyńczykom. Rozbiór ten przyśpieszył napływ Żydów z zagranicy i umożliwił liczebny wzrost ludności Izraela do 1952 r. o blisko 700 tys. osób. Zamieszkujący te tereny Arabowie nie tylko zostali pozbawieni miejsc zamieszkania, ale również stad bydła i owiec, które przejęli członkowie kibuców i moszawów. W 1954 r. wartość skonfiskowanej ziemi została wyceniona na ponad 100 milionów funtów palestyńskich, ta kwota zawierała wycenę zagarniętych kamieniołomów, 10 tysięcy akrów winnic, 25 tysięcy gajów drzewek cytrusowych, 10 tysięcy sklepów, 50 tysięcy domów mieszkalnych itd.

Kibuc Dan w Galilei, lata 90. XX w.

Oczyszczanie stref przygranicznych z arabskich mieszkańców trwało aż do 1951 r. Historyk izraelski Ilan Pappe pisał: „Żydzi przyszli i za pomocą wyrywania z korzeniami wzięli ziemię, która była arabska. Chcieliśmy być kolonialistami a jednocześnie zrobić moralne wrażenie (…) Armie arabskie, głównie z Egiptu, Syrii, Iraku i Transjordanii, teraz Jordanii, liczyły tylko 20 tysięcy ludzi. Rdzeń walczących sił arabskich pozostał z tyłu, by zapewnić wewnętrzną stabilność ich własnych, młodych reżimów (…) Izrael miał szczególne porozumienie z Transjordanią, którego Legion Arabski był najsilniejszą z nadjeżdżających armii; przejął tylko Zachodni Brzeg, który według podziału ONZ miał być centrum palestyńskiego państwa”.

Polecamy e-booka „Z Miodowej na Bracką” – Tom drugi!

Dwie propagandy

Autorem najwszechstronniejszego badania dotyczącego ekspulsji arabskich mieszkańców Palestyny jest Benny Morris, którego fragment wypowiedzi brzmiał następująco: „Do tej chwili każdy, kto rozmawiał o Arabach i ich ucieczce w 1948 r., wie, że nie było żadnej „prawdziwej”, historycznej pracy badawczej. Były dwie kolidujące wersje propagandy, jedna arabska, druga żydowska. Jeżeli ktoś otrzymał edukację w Izraelu, wiedział, iż Arabowie uciekli i ja tak myślałem. Nie znałem nic innego. Żydowskie pokolenie 1948 znało prawdę i umyślnie ją fałszowało. Oni wiedzieli o masowych deportacjach, masakrach i gwałtach (…) Żołnierze i urzędnicy wiedzieli, lecz umyślnie szerzyli kłamstwa”. Wypowiedź izraelskiego generała Mosze Dajana potwierdza słowa „nowych historyków”, mówił on: „Żydowskie wsie zostały założone w miejscu arabskich wsi. Nawet nie znasz nazw tych arabskich wsi. I nie winię ciebie za to, ponieważ tamte książki geografii już nie istnieją, nie tylko książki nie istnieją, arabskie wsie również. Nakhal powstał w miejscu Mahlu, kibuc Girat w miejscu Jibta, kibuc Sarid w miejscu Huneifis, Kefar Jeszuszu’a w miejscu Tal al-Szuman. Nie ma jednego pojedynczego zbudowanego miejsca w tym kraju, w którym nie było wcześniej arabskiej populacji”.

Jak pokazała późniejsza rzeczywistość, większość uchodźców nie miała możliwości powrotu do swoich domów, mimo iż usilnie próbowali do nich powrócić. Benny Morris szczegółowo opisał exodus Arabów palestyńskich w swojej książce The Birth of the Palestinian Refugee Problem, 1947-1949. Pisał on: „Ponad 350 arabskich wsi i miast zostało pozbawionych arabskiej ludności w czasie działań wojennych 1948-49 i w wyniku jej bezpośrednich następstw. W 1949 r. większość tych miejsc było całkowicie lub w częściowo zrujnowanych, nie nadając się do zamieszkania”.

W listopadzie podział dawnego mandatu palestyńskiego i Jerozolimy między Izraelem a Jordanią został sfinalizowany wprawdzie jeszcze nieformalnie, ale wystarczająco, by przesądzić o geopolitycznym kształcie tego regionu i na długo pozbawić złudzeń zwolenników niepodległego państwa arabskiego w Palestynie. Teza o militarnej przewadze Arabów miała nie tylko dodawać splendoru izraelskim bojownikom o niepodległość, mobilizować opinię międzynarodową oraz opinię żydowskiej diaspory na rzecz Izraela, lecz również podbudowywać oficjalną izraelską wersję przyczyn exodusu ludności palestyńskiej poza granice nowego państwa.

Zobacz też:

• Kulisy zamachu terrorystycznego na mediatora ONZ dla Palestyny Folke Bernadotte w 1948 roku
• Kibuce izraelskie — kolektywne osiedla rolnicze

Dziękujemy, że z nami jesteś! Chcesz, aby Histmag rozwijał się, wyglądał lepiej i dostarczał więcej ciekawych treści? Możesz nam w tym pomóc! Kliknij tu i dowiedz się, jak to zrobić!

Bibliografia:

Publikacje “nowych historyków”

1. S. Flapan, The Birth of Israel: Myth and Realities, Pantheon 1987.
2. B. Morris, A new exodus for the Middle East?, „Guardian” 2002, 3 październik.
3. B. Morris, Righteous Victims, Vintage Books 1999.
4. B. Morris, The Birth of the Palestinian Refugee Problem 1947-1949, Cambridge University Press 1989.
5. I. Pappe, The Tantura case In Israel: The Katz research and the trial, “Journal of Palestine Studies”, vol. XXX, no. 3, Spring 2001.
6. T. Segev, 1949: First Israelis, New York 1986.
7. A. Shlaim, The Iron Wall: Israel and the Arab World, New York 2000.

Inne publikacje wykorzystane w artykule

1. U. Davis, N. Mezvinsky, Documents from Israel, 1967-1973: Readings for a Critique of Zionism, Londyn 1975.
2. W. C. Eveland, Ropes of Sand: America's Failure in the Middle East, NY: Norton 1980.
3. N. Giladi, Ben Gurion Scandals: How Haganah & Mossad Eliminated Jews. l.com/library/bengurionscandals.rtf (12.04.2005).
4. S. Hadawi, Bitter Harvest: A Modern History of Palestine, New York 1990.
5. Ch. S. Kamen, The Arab Population in Palesitne and Israel, 1946-1951, "New Outlook” 1984, October and Novemebr.
6. E. Karsh, Fabricating Israeli History: The „New Historians”, Jerusalem 2000.
7. I. Lustick, Arabs in the Jewish State: Israel's Control of a National Minority Arabs w Jewish State, University of Texas Press 1980.
8. U. Milstein, History of the War of Independence IV, University Press of America 1999.
9. H. Dib Nakkara, Israeli Seizure Land Under Various Defense and Regulations Emergency, “Journal of Palestine Studies”, vol. 14, no. 2, Winter 1985.
10. N. Nazzal, The Palestinian Exodus from Galilee 1948, Beirut: The Institute for Palestine Studies 1978.
11. D. Neff , Fallen Pillars, Washington 1995.
12. M. Palumbo, The Palestinian Catastrophe: The 1948 Expulsion of a People from Their Homeland, London 1987.
13. D. Peretz, Problems of Arab Refugee Compensation, „Middle East Journal”, vol. 8, 1954.
14. A. Rapacki, Dyktatura prastarych kamieni, „Gazeta Wyborcza” 2002, 5-6 październik.
15. D. Raviv, Y. Melman, ...A każdy szpieg to książę. Pełna historia wywiadu izraelskiego, Warszawa 1993.
16. E. Said, Question Palestine, Vintage 1980.
17. R. Schoenman, The Hidden History of Zionism, Veritas Press, Vallejo California 1988.
18. D. Shipler, Arabowie i Żydzi w Ziemi Obiecanej, Warszawa 2003.
19. The Jews of Iraq, “The Link”, Volume 31, Issue 2, April-May 1998 (23.05.2006).
20. The Lydda Death March, „The Link”, vol. 33, July-August 2000.
21. The Palestinian Villages Occupied and Depopulated by Israel in 1948, pod red. Walid Khalidi, Washington, D.C.: Institute for Palestine Studies 1992.
22. N. Weinstock, Zionism: False Messiah, London 1979.

Zredagował: Kamil Janicki

Korektę przeprowadziła: Joanna Łagoda