„Zjednoczeni wokół flagi.” Historia i znaczenie symbolu narodowego Albanii
Flaga Albanii – zobacz też: Czeskie marzenie we fladze zapisane
Słowa hymnu narodowego Albanii — Hymn o fladze :
Wokół flagi zjednoczeni,
Z jednym życzeniem i jednym celem,
Wszyscy na nią przysięgajmy,
By złożyć śluby dla zbawienia.
Albania — małe państwo na Bałkanach. Chociaż jest to kraj europejski, przeciętny Europejczyk wie o nim niewiele. Sami Albańczycy nazywają go Shqipëria, co oznacza „ci, którzy mówią poprawnie”. Skomplikowana historia podbojów i zmian granic, wędrówek ludów, powstań, pojawiania się i znikania państw, doprowadziły do wymieszania grup etnicznych i religijnych na półwyspie. Skutkiem tego mamy do czynienia z ciekawym fenomenem. Na Bałkanach, w odróżnieniu od większości krajów świata, język nie odgrywa aż tak ważnej roli w kształtowaniu tożsamości. W Albanii występują dwa dialekty i kilka mniejszości narodowych, każda z których rozmawia w swoim własnym języku (greckim, serbskim, czarnogórskim). Mieszkają tam muzułmanie, katolicy i prawosławni. Spoiwem dla zróżnicowanego społeczeństwa staje się symbol flagi, który traktować należy jako ważny element zjednoczenia.
Niepodległość Albanii została ogłoszona 28 listopada 1912 roku przez Zgromadzenie Narodowe podczas posiedzenia we Wlorze. Państwo wyzwoliło się spod jarzma Imperium Osmańskiego. Jak pisał później pierwszy albański premier Ismail Qemal: „Kiedy państwa bałkańskie wypowiedziały wojnę Turcji, kiedy armie bułgarskie dotarły do Kirkilis, a Serbowie zajęli Skopje, zrozumiałem, że nastał czas dla nas, Albańczyków, aby podjąć zdecydowane działania dla naszego ocalenia”. Tego samego dnia została uchwalona flaga młodego państwa – czarny orzeł z białą gwiazdą na czerwonym tle.
Flaga Albanii w latach 1912-1914 (fot. Jaume Ollé, domena publiczna) Czerwień symbolizuje krew Albańczyków, którzy zginęli podczas walk z Turkami. Biała gwiazda oznacza niezależność. Czarny orzeł z kolei upamiętnia Jerzego Kastriotę, bardziej znanego pod swoim tureckim imieniem Skanderbeg. Był on przywódcą powstania niepodległościowego przeciwko Imperium Osmańskiemu w XV wieku. Po raz pierwszy flaga stała się symbolem zwycięstwa 27 listopada 1443 roku, kiedy jego armia zajęła miasto Kruja. Wówczas nad twierdzą załopotał czerwony sztandar z czarnym orłem – herbowa tarcza rodu Kastriotów. Akt ten przeszedł do historii jako proklamacja niezależnego księstwa Albanii. Flaga Skanderbega zawdzięcza swój wygląd dwóm imperiom. Ikonografia drapieżnego ptaka pochodzi z Bizancjum, z tarczy herbowej dynastii Paleologów. Na pamiątkę tego, że Kastriota stoczył z Turkami 25 bitew, jego orzeł ma 25 piór. Natomiast czerwone tło zostało zapożyczone od Imperium Osmańskiego.
W 1468 roku zdobywca Kruji zmarł na malarię, a w roku 1479 Albania ponownie została pokonana przez wschodniego sąsiada i utraciła niepodległość na kolejne 433 lata. Skanderbeg uważany jest w swoim kraju za najważniejszego bohatera narodowego, choć otacza się go szacunkiem także w Kosowie i południowej Czarnogórze. We wszystkich większych miastach Albanii znajdują się jego ulice, a place zdobią jego pomniki. Nie dziwi więc fakt, że nawet najbardziej znany koniak nosi imię wielkiego pogromcy Turków. Kiedy po latach odrodziło się niezależne państwo albańskie, co miało miejsce w 1912 roku, kwestia wyboru symbolu państwowego była oczywista.
Pomnik Skanderbega w Tiranie (fot. Brosen, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported) Rok później, 29 lipca, Konferencja Ambasadorów w Londynie uznała Albanię za: „niezależne, suwerenne dziedziczne księstwo, pod czasowym patronatem sześciu państw europejskich”. Sprawować miały go: Austro-Węgry, Francja, Rosja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy. Rządy tych państw musiały wybrać albańskiego władcę oraz zmierzyć się z wytyczeniem albańskich granic, co od samego początku stanowiło kwestię sporną. Delegacja Albanii w Londynie prosiła o włączenie do księstwa miast Peću, Gjakovy, Prizrenu, Mitrovicy, Prisztiny, Bitoli i Skopja. Stosowny protokół został podpisany 17 grudnia. Na jego mocy Albania objęła terytorium 28 748 km².
Zamiast Gjakovy Albańczykom przydzielono Szkodrę, która miała z początku pełnić rolę stolicy. Twierdzę zajęła jednak armia Czarnogóry, wobec czego w maju 1913 roku kontrolę nad miastem przejęły państwa europejskie. Ostatecznie Albania otrzymała Szkodrę dopiero 7 lat później.
Latem 1913 roku na pierwszego władcę kraju wyznaczono Wilhelma von Wieda, kapitana armii niemieckiej, członka pruskiej rodziny królewskiej. Oficjalnie posługiwał się on tytułem księcia, co miało podkreślać jego zależność od mocarstw zachodnich. Na stolicę państwa wybrano Durrёs – starożytne miasto nad Adriatykiem. Władzę wykonawczą sprawował rząd Ismaila Qemala, jednak został on odsunięty od spraw państwowych na przełomie lat 1913/1914. Okres ten był czasem dynamicznych zmian w państwie, które objęły także symbole narodowe. Ikonografia orła na fladze Albanii przeszła metamorfozę na wzór pruski. Dodano nowe elementy. Pojawiła się tarcza z pawiem, symbolem rodu von Wied. Modyfikacja niosła za sobą jasne przesłanie: podkreślało się pojednanie nowego, w zasadzie obcego rządu, z państwem albańskim.
Polecamy e-book: „Źródła nienawiści. Konflikty etniczne w krajach postkomunistycznych”
Ogłoszenie suwerenności Albanii spowodowało polityczne konsekwencje. Przyczyną napięć okazały się mniejszości narodowe. Szczególne emocje budziła sytuacja Greków z Autonomicznej Republiki Północnego Epiru. W kraju stacjonowały ponadto oddziały wojsk serbskich i greckich. Sytuacja nie zdążyła się ustabilizować, gdy w końcu lipca 1914 roku rozpoczęła się I wojna światowa. Wilhelm von Wieda opuścił Albanię już 3 września i wyjechał do Niemiec, chociaż formalnie nie abdykował. Państwo znalazło się pod okupacją Włoch, Grecji, Francji, Serbii, Czarnogóry i Austro-Węgier. Jednocześnie doszło do wybuchu wojny domowej, podczas której kraj został podzielony na kilka części. Każda z nich posiadała odrębną flagę, ale elementem wspólnym pozostawał dwugłowy orzeł. Tak na przykład na fladze proaustriackiego rządu w Szkodrze był on podobny do wzoru austriackiego. Gabinet Esada Paszy Toptaniego używał flagi Turcji, tylko że zamiast półksiężyca umieszczona została na niej gwiazda. Natomiast rząd profrancuski w Korczy posługiwał się symbolem drapieżnego ptaka ze skrzydłami skierowanymi ku górze. Ciekawym przykładem wydaje się flaga Autonomicznej Republiki Północnego Epiru, która miała greckie barwy, choć ikonografią nawiązywała do symbolu Albanii.
Flaga Albanii w latach 1920-1926 (fot. Orange Tuesday, domena publiczna) W tym samym czasie zwiększyła się aktywność albańskich działaczy narodowych w Kosowie. Pod koniec I wojny światowej na terenach Albanii stacjonowały oddziały serbskie i włoskie. Grecja natomiast utrzymywała terytoria południowo-wschodnie. Konflikt został częściowo rozwiązany 29 lipca 1919 roku wraz z podpisaniem układu Tittoni-Venizelos. Jednak wiązał się on de facto z podziałem wpływów w kraju między Grecję i Włochy.
Na konferencji pokojowej w Wersalu omawiano dwa możliwe rozwiązania kwestii albańskiej. Francja i Wielka Brytania wypowiadały się za oddaniem północnej Albanii wraz ze Szkodrą Królestwu Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a Korczy Grecji. USA popierała granice z 1913 roku. Wynikiem sporów było uznanie niepodległości Albanii w przedwojennym kształcie. Na kongresie w Lusznje stolicą państwa została wybrana Tirana. Fladze przewrócono formę z 1912 roku, z wyjątkiem gwiazdy, która została usunięta.
Terytorium wokół miast Wlory i Tepeleny znajdowało się pod kontrolą Italii aż do lata 1920 roku, kiedy wybuchło powstanie antywłoskie. Armia okupanta została wówczas zmuszona do opuszczenia Albanii, a Zjednoczone Królestwo Włoch uznało granicę młodego państwa. Kropkę w sprawie granic postawiła Konferencja Ambasadorów 9 listopada 1921 roku. Mimo nieznacznych korekt północnej granicy, Albania wciąż przypominała swój przedwojenny kształt i została uznana za suwerenny kraj.
Flaga Albanii w latach 1928-1939 (fot. LSDSL, domena publiczna) Lata 1920-1924 charakteryzują się niestabilnością polityczną. Zimą 1924 roku w wyniku tzw. rewolucji burżuazyjno-demokratycznej władzę w kraju objął rząd Ahmeda ben Zogu, z którego imieniem należy wiązać historię Albanii aż do roku 1939. Już po trzech latach wprowadzona została monarchia, a siebie Ahmed be Zogu mianował królem, przyjmując imię Zog I. Żeby potwierdzić swoje prawa, Zogu nazwał siebie spadkobiercą Skanderbega. Po ogłoszeniu monarchii, nad orłem na fladze pojawił się hełm albańskiego bohatera, który uznaje się za symbol równy koronie królewskiej. Wprowadzenie monarchii nie stanowiło wyłącznie kaprysu ambitnego Zogu. Dla większości ówczesnych Albańczyków pojęcie „prezydent” było niezrozumiałe i niezgodnie z lokalną tradycją. Żeby nie doprowadzić do konfliktu na tle religijnym, w czasie ceremonii koronacji Zogu I przysięgał zarówno na Biblię, jak i Koran. Okres monarchii charakteryzuje się dynamicznymi przemianami obyczajowymi. Wprowadzono zakaz używania tureckich tytułów, urzędnicy nie mogli pojawiać się w strojach narodowych, a kobiety uwolniono od czarczafu.
W 1926 roku został podpisany tirański pakt pomiędzy Albanią a Włochami. Albania została zobowiązana do niezawierania umów z innym państwami, gdyby dotyczyło to interesów Italii, która z kolei „broniła niezależności” wschodniej sąsiadki. W taki sposób lata trzydzieste XX wieku stały się dla Albanii okresem stopniowego uzależniania od Włoch. Jednocześnie postępowała izolacja kraju wobec bałkańskich sąsiadów. Konsekwencją tego stanu rzeczy było nieprzyjęcie go do Ententy Bałkańskiej w 1934 roku. Podobny los spotkał Bułgarię. Pogorszyły się również stosunki z Turcją. Prezydent Kemal Ataturk uznał Zoga I za uzurpatora. W tej sytuacji Albania została politycznie osamotniona.
Flaga Albanii w latach 1939-1943 (fot. F l a n k e r, domena publiczna) Kiedy 7 kwietnia 1939 roku na jej tereny wkroczyła armia włoska, najeźdźcy po kilku dniach opanowali kraj. W Rzymie natychmiast podjęto decyzję o detronizacji Zoga I. Od tego momentu korona Albanii należała do Wiktora Emmanuela III. Rozpoczął się okres czteroletniej okupacji. Wszystkie struktury wojskowe i żandarmeria zostały połączone z ich faszystowskimi odpowiednikami. Kontynuowała swoje istnienie tylko jedna partia – Albańska Partia Faszystowska jako filia partii włoskiej. Dwa lata później, po ofensywie na Jugosławię, do Włoch zostały przyłączone tereny Kosowa. Od tej pory pod berłem Wiktora Emmanuela znajdowały się terytoria tzw. Wielkiej Albanii, czyli ziemie, na których ludność mówiła po albańsku. Mając to na uwadze, w Kosowie ustanowiono jako urzędowy obok języka włoskiego – albański. Natomiast serbski i macedoński nie były tolerowane.
Polecamy e-book: „Źródła nienawiści. Konflikty etniczne w krajach postkomunistycznych”
Nad urzędami powiewała czerwona flaga Albanii. Orzeł i hełm pozostał, ale pojawiły się nowe elementy. Po obu stronach drapieżnego ptaka umieszczono symbole faszystowskie — wiązki rózg spięte u dołu szarfą z napisem Fert. Nie jest do końca jasne, co oznacza to hasło. Istnieje kilka wersji. Pierwsza z nich to skrót od: „Foedere Et Religione Tenemur" („Trzymamy się razem dzięki Umowie i Religii”). Druga: „Fortitudo Eius Rhodum Tenuit” („Jego odwaga uratowała Rodos”). Trzecia wersja: Fortitudo Eius Rhodum Tenuit („Wiara niech uratuje nasze Królestwo”). Poza tym może to być po prostu łacińskie słowo „gotów”, które nawiązuje do Jezusa, wyzwalającego ludzkość spod władzy grzechu. Na górze znajdowała się korona włoskiej dynastii sabaudzkiej. Powięź (łac. fascia) z kolei stanowiła kiedyś oznakę władzy cesarzy rzymskich. W latach 20. XX wieku została symbolem partii faszystowskiej. Wszystko razem miało podkreślać zjednoczenie Włoch i Albanii.
Okupacja włoska trwała do 1943 roku, po czym została zastąpiona niemiecką. 8 września III Rzesza rozpoczęła akcję „Konstantyn”, której celem było przejęcie obszarów bałkańskich, wcześniej podporządkowanych Włochom. Niemcom udało się zająć Albanię w ciągu trzech dni. Po raz kolejny polityczne zawirowanie oznaczało modyfikację flagi. Tym razem jedynym symbolem proporca stał się dwugłowy orzeł pozbawiony jakichkolwiek atrybutów. Polityka III Rzeszy na Bałkanach charakteryzowała się licznymi represjami. Albańczyków wywożono do Oświęcimia i Mauthausen. 4 lutego 1944 roku przeprowadzono akcję pacyfikacji Tirany, podczas której zamordowane zostały 84 osoby podejrzewane o związki z ruchem oporu.
Flaga Albanii w latach 1946-1992 (fot. Jaume Ollé, domena publiczna) Główną siłą ruchu oporu była założona jeszcze w 1942 roku Armia Wyzwolenia Narodowego (alb. – Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare, LANÇ). Rolę przewodniczego od początku pełnił Enver Hodża. LANÇ posługiwała się własną flagą, która z czasem stała się też oficjalną flagą Albanii. Nad głową orła znajdowała się żółta gwiazda, będąca – obok sierpa i młota – symbolem komunistycznym. Pięć jej ramion oznaczało jedność proletariatu na pięciu kontynentach świata.
Albania została wyzwolona przez Brytyjczyków jesienią 1944 roku. Warto odnotować, że jest jedynym obok Grecji krajem bałkańskim, który nie zawdzięcza swojej wolności Armii Czerwonej. Mimo to Albania znalazła się w obozie państw bloku wschodniego. Rok po wyzwoleniu odbyły się wybory, które wygrał Front Demokratyczny. 11 stycznia 1946 roku proklamowano Albańską Republikę Ludową, a przywódcą kraju aż do swojej śmierci w 1985 roku pozostawał Enver Hodża. Przez niedługi czas po wojnie zamiast gwiazdy na fladze po lewej stronie znajdował się sierp, będący wyraźnym symbolem komunistycznym. W 1946 roku Hodża przewrócił gwiazdę, co nie tylko podkreślało, jaki reżim panuje w Albanii, lecz także przypominało o roli ruchu oporu i jego przywódcy.
Obecna flaga Albanii (domena publiczna) Komunizm miał tam inny przebieg niż w pozostałych krajach bloku wschodniego. Po XX zjeździe KPZR podjęto decyzję o izolacji Albanii. Kraj utrzymywał odtąd polityczne kontakty jedynie z Rumunią. W 1968 roku Hodża potępił radziecką interwencję w Czechosłowacji. Jego głównym sojusznikiem przez długi czas były Chiny. Do rozłamu doszło jednak w 1978 roku. Okres rządów Envera Hodży często nazywano „hodżyzmem”. Albania była jedynym krajem komunistycznym, w którym religia została oficjalnie zabroniona. W celu obrony przed wrogiem zewnętrznym każda rodzina powinna była zbudować bunkier. Łącznie powstało ich od 600 tys. do 900 tys. Zakaz dotyczył również zaopatrzenia z zagranicy. Albańczycy nie mogli nosić jeansów, słuchać jazzu i mieć samochodów, których i tak w całym państwie posiadano 1000.
Po upadku komunizmu w 1992 roku w ramach akcji dekomunizacyjnej po raz kolejny zmieniła się flaga albańska. Od tej pory do dziś znajduje się na niej czarny orzeł Skanderbega. Tym razem – sam.
Zobacz też:
Bibliografia:
- Albania. Shqipëria - Republic of Albania, Republika e Shqipërisë, [w:] Flags of the Worlds [dostęp: 10.03.2016], <[https://flagspot.net/flags/al.html#des]>
- Албанская идентичность. небольшое уточнение, [w:] Bogoslov.ru [dostęp: 10.03.2016], <[http://www.bogoslov.ru/text/287260/index.html]>
- Arš G. L., Senkevič I. G., Smirnova N. D., Kratkaâ istoriâ Albanii, Nauka, Moskwa 1965.
- Czekalski Tadeusz, Albania, Trio, Warszawa 2003.
- Czekalski Tadeusz, Hauziński Jerzy, Leśny Jan, Historia Albanii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2009.
- История Национального Флага Албании и его изменений, [w:], Albania-news.ru [dostęp: 10.03.2016], <[http://albania-news.ru/kultura/istoriya-natsionalnogo-flaga-albanii-i-ego-izmenenii-122]>
- Наследие Византии. орлы Албании [w:] Istpravda.ru [dostęp: 10.03.2016], <[http://www.istpravda.ru/research/5070/]>
- Walkiewicz Wiesław, Jugosławia. Państwa sukcesyjne, Trio, Warszawa 2009.
Redakcja: Michał Woś
