William Wallace: bohater Szkotów, bohater popkultury

Figura przedstawiająca Williama Wallace'a na zamku w Edynburgu (fot. Kjetil Bjørnsrud, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

O wczesnym życiu Wallace’a wiemy niewiele: urodził się około roku 1270, pochodził z drobnej szlachty, jego ojcem był Allan Wallace, miał też dwóch braci: Malcolma i Johna. Jego historia do roku 1297, gdy stanął na czele powstania przeciw Anglikom, jest nam nieznana. Podejrzewa się, że mógł być najemnym żołnierzem w armii Edwarda I – króla Anglii, gdy ten podbijał Walię.

Szkocja wpadła pod panowanie angielskie po śmierci Króla Szkotów Aleksandra III z dynastii Dunkeld. Zmarł on w 1286 r. nie pozostawiając męskiego potomka. Na królową wybrana została jego wnuczka – Małgorzata, która nie tylko była małoletnia (urodziła się w 1283 r.), ale także przebywała na dworze swojego ojca – króla Norwegii Eryka II. Zmarła ona w 1290 r. zanim zdążyła objąć tron. Rywalizacja czternastu pretendentów do korony, z których najważniejszymi byli John Balliol i Robert Bruce, została rozstrzygnięta arbitrażem króla Edwarda I. Królem Szkotów został Balliol, jednak w 1296 r. Edward najechał kraj z powodu zaprzysiężenia traktatu sojuszniczego między Szkocją a Francją – odwiecznym wrogiem Anglii. W tym miejscu na arenę dziejową wkracza William Wallace.

Zobacz też:

• Historia Szkocji: 10 dat, które powinieneś znać

Pierwszym faktem, którego możemy być pewni, jest zamordowanie przez Wallace’a szeryfa angielskiego w mieście Lanark – Willama Heselriga. Nie był to jedyny akt wymierzony przeciw nowemu angielskiemu panowaniu. W całym kraju wybuchały rewolty. Wallace dołączył do Williama, głowy potężnego klanu Douglasów. Razem z nim przeprowadzili pierwszy atak na większą skalę – rozbili angielski garnizon w Scone. Niedługo potem Douglas został pojmany, ale Wallace miał już nowego towarzysza Andrew de Moray’a, z którym pokonał armię Edwarda I w bitwie pod Stirling (11 września 1297 r.). Była to masakra Anglików – zginęła połowa ich dziesięciotysięcznej armii. Wallace świetnie wykorzystał moment przekraczania przez wojska angielskie rzeki Forth, doprowadził do zamętu w siłach wroga i zawalenia się mostu pod wycofującym się wojskiem. Ojczyzna Williama była jednak spustoszona walkami, brakowało zapasów na zimę, Wallace podjął więc decyzje o przeprowadzeniu wyprawy na północną Anglię. Pod koniec roku 1297 walki przeniosły się na teren hrabstw Northumberland i Cumberland. Po zwycięskiej kampanii William został pasowany na rycerza i otrzymał tytuł obrońcy Szkocji. Na wiosnę 1298 r. Edward I dokonał powtórnej inwazji na północnego sąsiada. Szkoci unikali walki, ale zostali w końcu osaczeni niedaleko Falkirk. Tym razem fortuna nie sprzyjała Wallace’owi – jego siły zostały rozbite, i choć przywódca zdołał uciec, to jego reputacja bardzo ucierpiała.

Losy Wallace’a w latach 1298-1304 są niejasne – najprawdopodobniej szukał poparcia dla swojej sprawy na dworze króla francuskiego Filipa IV. Od 1304 r. znów prowadził walki w Szkocji. W sierpniu 1305 r. został pojmany przez Johna de Menteith, szkockiego rycerza lojalnego Edwardowi I i wydany wojsku angielskiemu. W Londynie został oskarżony o zdradę oraz zbrodnie na niewinnych – kobietach, dzieciach i duchownych. Otrzymał koronę z gałęzi dębu, co miało symbolizować, że był królem bandytów. Po uznaniu za winnego odpowiedział: „Nie mogłem zdradzić Edwarda ponieważ nie byłem nigdy jego poddanym”. Skazano go na powieszenie i poćwiartowanie, karę wykonano w wyjątkowo drastyczny sposób. Głowę Wallace’a nabito na pal na szczycie London Bridge, a inne członki wystawiono na widok publiczny w kilku miejscach w Anglii i Szkocji.

William Wallace w czasie procesu w Westminsterze (aut. Daniel Maclise, domena publiczna).

Wojna o niepodległość Szkocji trwała jeszcze do 1328 roku i zakończyła się dla Szkotów zwycięstwem. Legenda Wallace’a tymczasem rosła.

Szkocja była zawsze wewnętrznie podzielona i występowały w niej silne lokalne patriotyzmy. We wczesnym średniowieczu był to konglomerat ludności gaelijskiej, piktyjskiej, brytyjskiej i germańskiej, jednak na zewnątrz Szkoci starali się występować jako jeden naród. Samo słowo „Szkot” było używane tylko i wyłącznie do określania się w relacjach z innymi narodowościami. W czasie angielskich najazdów Szkoci zjednoczyli się i byli w stanie przezwyciężyć część dzielących ich różnic. W późnym średniowieczu postacie Wallace’a i Roberta Bruce’a (przywódcy późniejszych walk z Anglikami i króla Szkocji od 1306 r.) stały się podstawami rozwiniętej szkockiej świadomości narodowej. Spisany około 1470 roku poemat epicki The Wallace, opiewający czyny Williama, zyskał wielką popularność, którą utrzymywał do XIX w. W 1869 r. zakończono budowę ogromnego monumentu upamiętniającego bohatera – Wallace Monument. W 67-metrowej wieży wznoszącej się na wzgórzu nieopodal miejsca zwycięskiej bitwy sir Williama – Stirling, znajduje się gigantyczny miecz Claymore, który miał należeć do Wallace’a.

Wallace Monument w Stirling (fot. Finlay McWalter, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

Wśród autorów piszących o przywódcy antyangielskiego powstania należy wymienić Waltera Scotta – jednego z najbardziej poczytnych autorów XIX w. oraz Jane Porter, pionierkę angielskiej powieści historycznej. Filmowa opowieść o szkockim bohaterze, w którego rolę wcielił się Mel Gibson, nie przekazywała jedynie uniwersalnej wiadomości o wadze wolności, lecz także wpłynęła w wielkim stopniu na rozbudzenie szkockich dążeń niepodległościowych. W latach 1997-2008 jednym z najbardziej kontrowersyjnych zabytków w Szkocji był inspirowany filmowym Williamem pomnik „Wolność”.

W kampanii przed referendum niepodległościowym w Szkocji, które odbyło się 14 września 2014 roku, zwolennicy uniezależnienia się od Wielkiej Brytanii często używali wizerunku Williama Wallace’a i Szkotów ukazanych w hollywoodzkiej produkcji. Pokazuje to jak żywa jest historia „Walecznego serca” w świadomości narodowej w ojczyźnie kiltów.

Bibliografia:

• Lynch Michael, The Oxford Companion to Scottish history, Oxford 2001
• Brown Chris, William Wallace. The True Story of Braveheart, Stroud 2005