Jak jadali starożytni Rzymianie?

Rzymian znamy przede wszystkim z ich osiągnieć w dziedzinie polityki czy wojskowości. Dzięki swojej niezłomności stworzyli olbrzymie imperium które przez prawie 700 lat rządziło basenem morza śródziemnego. Jednakże nie żyli samymi podbojami. Potrafili korzystać z życia, organizując igrzyska i wystawne uczty dla swoich przyjaciół oraz rodziny.

Zobacz także:

Źródła historyczne poświęcone kuchni rzymskiej

Kuchnia rzymska w czasach królewskich i w okresie republiki jest nam bardzo mało znana. Zachowały się nieliczne wzmianki o występowaniu zapisów kulinarnych w utraconych dziełach Katona Starszego, ale jego dzieła i tak były bardziej poświęcone rolnictwu. Dopiero podbój świata greckiego i wpływ jaki wywarło to na kulturę rzymską, spowodował, że Rzymianie bardziej zainteresowali sie żywnością i żywieniem.

Scena uczty, przedstawiona na fresku z Herculanum (domena publiczna)

Najbardziej znanym nam smakoszem rzymskim był Marek Gawiusz Apicjusz, żyjący za czasów panowania cesarza Tyberiusza. Jego dzieło O sztuce kucharskiej ksiąg 10 (De re coquinaria libri X) stało sie najważniejszym źródłem dla poznania nawyków żywnościowych Rzymian. Dzieło to zawiera ok. 450 przepisów. Sam Apicjusz został zapamiętany jako wspaniały kucharz i organizator przyjęć. W dbałości o jakość potraw osobiście kontrolował czym są karmione zwierzęta idące pod nóż w jego kuchni. Od jego imienia w całym imperium rzymskim małe bułeczki oraz ciasta nazywano apikia. Podobno popełnił samobójstwo, gdy nie mógł już używać rozkoszy stołu.

Rzymskie posiłki w ciągu dnia

Starożytni Rzymianie w trakcie dnia jedli trzy posiłki, w których uczestniczyły również kobiety. Rano pomiędzy trzecią a czwartą godziną, tj. między ósmą a dziewiątą jedli śniadanie czyli ientaculum, w połowie dnia pomiędzy szóstą a siódmą godziną, czyli jedenastą a południem jedli prandium (II śniadanie, obiad) i wreszcie najważniejszym posiłkiem była kolacja, czyli cena, spożywana po południu (po kąpieli), czyli między trzecią a czwartą godziną.

Pierwsze dwa posiłki były lekkie i szybkie. Jedzono wówczas chleb, owoce, warzywa, sery oraz pozostałości z kolacji. Często te posiłki spożywano na stojąco. Najważniejszy posiłek dnia, czyli kolacja spożywana była najpierw w atrium domostwa, gdzie biesiadnicy byli wystawieni na spojrzenia przechodniów. Później zaczęto spożywać wewnątrz domu, w specjalnym pokoju zwanym cenaculum. Z czasem przybrał on nazwę triclinium, kiedy to Rzymianie oraz Italikowie z wyższych warstw społecznych przyjęli zwyczaj spożywania kolacji leżąc na kanapach (klinai) od greków. Od tego czasu jedzenie na stojąco stało się symbolem prostactwa.

reklama

Na środku triclinum stał kwadratowy lub okrągły stół (mensa), wokół niego leżały rozstawione kanapy, na których biesiadnicy, leżeli, opierając się na lewym boku w ten sposób, aby mieć wolną prawą rękę i aby móc jeść. Stół był z marmuru, kości słoniowej w pierwszym wieku p.n.e. pojawia się obrus (mantele). Na stole stało jedzenie, wino, solniczki. Potrawy płynne spożywano czymś w rodzaju łyżki (cochlear), pozostałe potrawy natomiast jedzono rękami.

Naczynia stołowe, w zależności od stanu majętności, wykonywane z gliny lub brązu (dla biednych) albo ze srebra (dla bogatych). Były dwa rodzaje talerzy: patina - płytki oraz castinus - głęboki. Puchary do wina, czyli pocula, wykonywane były z kryształu lub ze złota, zdobione drogocennymi kamieniami. Wino pito rozcieńczone wodą.

Kolacja - najważniejszy posiłek w ciągu dnia

Apicius, De Re Culinaria , wydanie z 1541 r. (domena publiczna)

Przeważnie kolacja składała się z trzech części: gustatio, cena, secundae mensae. Wszystko zależało jednak od rodzaju kolacji (czy była rodzinna czy biesiadna) i od możliwości finansowych gospodarza. Gustatio była rodzajem przystawki z lekkimi daniami, mających na celu pobudzenie apetytu. Podawano wtedy jajka sporządzane na różne sposoby, okraszone sosami. Do tego jarzyny, oliwki, grzyby, karczochy, szparagi, ostrygi, solone ryby oraz wędliny. Pomiędzy jednym a drugim daniem pito mulsum, lekkie i doprawione miodem wino.

Następnie była cena, najbardziej treściwy posiłek. W przypadku uczty składała się z różnych dań mięsnych i rybnych. Najbardziej rozpowszechnionym mięsem była wieprzowina, sprzedawana na fora suaria. Po za tym jedzono również wołowinę. Mniej wartościowymi gatunkami mięsa było mięso z dzikiego osła, kozy i barana. Jedzono również dziczyznę i różnorodne ptactwo takie jak: gęsi, kaczki, gołębie, drozdy, kuropatwy.

Bardzo ważną rolę odgrywały sosy. Najbardziej rozpowszechnionym był garum, produkowany w Pompejach. Składniki, których używano do jego wytwarzania to: ryby, zioła, olej, wino, pieprz, ocet, sól. Następnie pozostawiano go na okres 20 dni, aby sfermentował. Inne sosy sporządzano na bazie kminku, miodu octu, płynu rybnego. Potrawy podawane podczas wystawnych uczt były faszerowane. Podczas cena tylko mężczyźni mogli pić wino. Pod koniec w ciszy składano dary larom domowym. Następnie zaczynano pić wino w dużych ilościach. Ucztę zamykała secundae mensae, podczas których jedzono owoce i słodycze oraz podawano pikantne jedzenie, które skłaniały do picia. Wtedy również zaczęto wznosić toasty za obecnych i nieobecnych, a także za wybitne osobowości. Wznoszenie toastów było urozmaicane pokazami tańca, muzyki, śpiewu. W niektórych przypadkach urządzano gry hazardowe. Zamożni dla swoich gości przygotowywali konkursy z nagrodami. Uczty trwały przeważnie do późnych godzin nocnych.

Bibliografia:

Mała encyklopedia kultury antycznej, red. Zdzisław Piszczek, Warszawa 1990.
Winniczuk Lidia, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.