Zmarł Edward Babiuch, ostatni żyjący premier PRL
jpg Edward Babiuch (domena publiczna) Edward Babiuch urodził się 28 grudnia 1927 roku w Grabocinie (obecnie części Dąbrowy Górniczej) w rodzinie górniczej. W 1948 roku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, następnie przez kolejne 33 lata był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Należał do tzw. „pokolenia ZMP” wśród działaczy partyjnych – w aparacie Związku Młodzieży Polskiej działał od 1949 do 1955 roku (dochodząc do stanowiska kierownika wydziału w Zarządzie Głównym). W latach 1953-1955 był słuchaczem Szkoły Partyjnej przy KC PZPR, studiował też w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie.
Po zakończeniu studiów „partyjnych” rozpoczął pracę w Wydziale Organizacyjnym KC PZPR, odpowiedzialnym za zarządzanie strukturami i kadrami partyjnymi – z pionem tym związany był przez większość swojej kariery politycznej. W 1959 roku przeszedł ze stanowiska starszego instruktora w KC do Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego (obejmującego tereny wokół stolicy), gdzie był sekretarzem i kierownikiem Wydziału Organizacyjnego. W 1963 roku wrócił do aparatu centralnego, obejmując funkcję zastępcy kierownika Wydziału Organizacyjnego, a od 1965 roku kierownika tej komórki. Na stanowisku tym w ostatnich latach rządów Władysława Gomułki był jednym z głównych zarządców aparatu partyjnego, co dawało mu silną pozycję polityczną. Od 1964 roku był członkiem Komitetu Centralnego PZPR, a od 1969 roku posłem na Sejm.
Od lewej: Stefan Olszowski, Wojciech Jaruzelski, Edward Babiuch (NAC, domena publiczna) Podobnie jak dla wielu przedstawicieli jego pokolenia w partii, przełomem w karierze był dla niego Grudzień 1970 roku. Edward Babiuch, jako kierownik Wydziału Organizacyjnego KC PZPR, był jednym z członków grupy działaczy partyjnych (obok m.in. ministra obrony narodowej gen. dyw. Wojciecha Jaruzelskiego, wiceministra spraw wewnętrznych gen. bryg. Franciszka Szlachcica i kierownika Wydziału Administracyjnego KC Stanisława Kani), która zaangażowała się w odsunięcie od władzy Gomułki i osadzenie na stanowisku I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka. W czasie VII Plenum 20 grudnia 1970 roku, zatwierdzającego zmiany we władzach, Babiuch został członkiem Biura Politycznego oraz sekretarzem KC PZPR odpowiedzialnym za sprawy organizacyjne. Swoją karierę przez całą następną dekadę związał z Gierkiem.
W latach 70. Edward Babiuch odpowiadał za kontrolę aparatu i funkcjonowanie organizacji partyjnych na różnych szczeblach administracyjnych. W latach 1971-1972 był przewodniczącym sejmowej Komisji Obrony Narodowej, a od wyborów w 1972 roku kierował Klubem Poselskim PZPR. Został też wówczas członkiem Rady Państwa. W przeciwieństwie do innych dygnitarzy partyjnych z tego okresu nie był szerzej znany społeczeństwu, zajmując się przede wszystkim sprawami wewnątrzpartyjnymi. Równocześnie był zaangażowany w umacnianie własnej pozycji politycznej jako drugiej osoby w PZPR po Edwardzie Gierku – w pierwszej połowie lat 70. przyczynił się m.in. do osłabienia swojego konkurenta, sekretarza KC Franciszka Szlachcica.
Pod wpływem zorganizowanego przez Babiucha na VIII Zjeździe PZPR w lutym 1980 roku ataku na premiera Piotra Jaroszewicza, dotychczasowy szef rządu został zmuszony do dymisji, a jego miejsce zajął właśnie „mały Edek”, jak nazywano go w kuluarach władzy z racji niewielkiego wzrostu i pozycji przy Gierku („dużym Edku”). Obejmując urząd 18 lutego 1980 roku i stając się oficjalnie człowiekiem numer dwa w państwie, Edward Babiuch odniósł faktycznie pyrrusowe zwycięstwo – jako nowy premier musiał zmagać się z pogłębiającymi się problemami gospodarczymi, coraz gorszymi nastrojami społecznymi oraz rozprzężeniem aparatu państwowo-partyjnego. Jego rząd zmiotły strajki lipcowo-sierpniowe wywołane wprowadzonymi przez niego podwyżkami cen komercyjnych. W czasie strajku w Stoczni Gdańskiej stracił resztki autorytetu swoimi nieudanymi wystąpieniami, wobec czego 24 sierpnia 1980 roku, na IV Plenum KC PZPR, został usunięty z Biura Politycznego i funkcji Prezesa Rady Ministrów. Jego miejsce zajął ekonomista Józef Pińkowski.
Fragment pochodu. W pierwszym szeregu idą m.in.: prezes Stanisław Gucwa (2. z lewej) i członek Biura Politycznego KC Edward Babiuch (2. z prawej). W drugim szeregu widoczny m.in. prezydent Warszawy Jerzy Majewski - w ciemnym garniturze, za E. Babiuchem (NAC, sygnatura 3/40/0/1/232, domena publiczna) W kolejnych miesiącach kariera polityczna Edwarda Babiucha definitywnie się załamała – w październiku 1980 roku został odwołany z Komitetu Centralnego, dwa miesiące później został zmuszony do oddania mandatu poselskiego, a 15 lipca 1981 roku w czasie IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR został wykluczony z partii komunistycznej. Jako jeden z czołowych przedstawicieli ekipy gierkowskiej był atakowany w czasie trwającej wówczas kampanii rozliczeniowej. Jej kulminacja nastąpiła w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku – w momencie wprowadzenia stanu wojennego gen. Jaruzelski podjął decyzję o internowaniu (obok tysięcy aktywistów „Solidarności”) również dygnitarzy z lat 70., między innymi Gierka, Jaroszewicza, Jana Szydlaka, Zdzisława Grudnia, Tadeusza Wrzaszczyka oraz właśnie Babiucha. Po opuszczeniu internowania do końca życia żył na emeryturze, nie angażując się publicznie ani nie udzielając relacji na temat swojej kariery politycznej. Jego żoną była prof. dr hab. Lidia Babiuch – lekarka, specjalistka w dziedzinie chorób zakaźnych, organizatorka pierwszej w Polsce kliniki dla chorych na AIDS.
Edward Babiuch był ostatnim żyjącym jeszcze szefem rządu z okresu Polski Ludowej – większość premierów z tego okresu zmarło na przełomie XX i XXI wieku (Piotr Jaroszewicz – 1992 rok, Edward Osóbka-Morawski – 1997 rok, Józef Pińkowski – 2000 rok, Mieczysław F. Rakowski – 2008 rok, Zbigniew Messner, Wojciech Jaruzelski – 2014 rok, Czesław Kiszczak – 2015 rok) lub jeszcze w czasie rządów komunistycznych (Bolesław Bierut – 1956, Józef Cyrankiewicz – 1989). Niecały rok temu, 3 marca 2020 roku, zmarł też ostatni żyjący I sekretarz KC PZPR, Stanisław Kania.
Źródła:
- Babiuch Edward Mikołaj [w:] Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu [dostęp: 3 lutego 2021 roku] <[https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/453>].
- Sowa Andrzej Leon, Historia polityczna Polski 1944-1991, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011.
