Władysław Grabski i Bank Polski: gdy gospodarka wzywa bohatera

Sytuacja kraju była dramatyczna. Potworem toczącym polski organizm była polska marka – waluta tymczasowa. Jej emisją zajmowała się Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, odziedziczona po niemieckim zaborcy. Mimo zapowiedzi utworzenia Banku Polskiego i emisji polskiego złotego (naród za nim tęsknił) już w 1918 roku, tło polityczne odradzającego się państwa uniemożliwiało realizację tych postulatów.

Władysław Grabski (1874-1938).

Młode państwo polskie szybko popadło w błędne koło. Niskie dochody tuszowano dodrukowywaniem marki, której kurs spadał w zastraszającym tempie. Nadszedł rok 1923, w połowie którego faktem stała się hiperinflacja. Od czerwca do stycznia 1924 roku ceny wzrosły 286 razy, a rekord padł w październiku, gdy inflacja wyniosła 360%!

I choć Władysław Grabski próbował zaradzić tej sytuacji jeszcze będąc ministrem w rządzie Sikorskiego, a potem do czerwca 1923 w rządzie Wincentego Witosa (który został premierem z ramienia koalicji Chjeno-Piasta), niezgoda z rządowymi kolegami i niedostateczne zrozumienia dla jego programu reform zmusiły go do rezygnacji. Niestety, jego dwaj następcy z teką ministra skarbu nie poradzili sobie z sytuacją. Pierwszy, Hubert Ignacy Linde, źle przeprowadził pozostawioną przez Grabskiego ustawę o podatku majątkowym, w wyniku czego błędnie obliczono wysokość tego jakże potrzebnego zastrzyku do deficytu państwa. Z kolei Władysław Kucharski skupił się na drugim elemencie reformy Grabskiego, czyli szukał (bezskutecznie) zagranicznych pożyczek.

Władysław Grabski – zobacz też:

• Kwiecień 1920 roku: masakra kolejarzy w Poznaniu
• Zamieszki czy powstanie? 6 listopada 1923 roku w Krakowie

Jakby tego było mało, hiperinflacja spowodowała niepokoje społeczne. W listopadzie 1923 r. w Krakowie zginęły 32 osoby, gdy strajkujący i wojsko wzajemnie się ostrzelali. Rząd Witosa upadł, a prezydent Wojciechowski powołał Grabskiego na stanowisko premiera. Ten skompletował rząd fachowców w dwa dni.

Premier urodził się 7 lipca 1874 roku w Borowie nad Bzurą koło Łowicza. Jego ojciec Feliks ożenił się ze Stanisławą z domu Mittelstaedt, z którą miał czworo dzieci. Władysław studiował w Paryżu, najpierw w École des Sciences Politiques, a następnie ekonomię i historię na Sorbonie i agronomię w Halle. W 1902 roku pojął za żonę Katarzynę Lewandowską, która urodziła mu czterech synów.

Ale wrócimy do grudnia 1923 roku i misji, którą miał wykonać nowy premier. Zażądał on specjalnych uprawnień i dostał je na 6 miesięcy. 11 stycznia 1924 roku uchwalono ustawę O naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Program reformy skarbowej zakładał zmiany w podatkach (przy okazji dokonano unifikacji w skali całego kraju) i redukcji wydatków. Dotknęła ona głównie kolej, której cofnięto dofinansowania (wzrosły ceny biletów) i urzędników państwowych (zwolnienia sięgały 29 tysięcy).

Władysław Grabski – przeczytaj także:

• Rząd ostatniej szansy, rząd sukcesu – drugi rząd Władysława Grabskiego
• Na kłopoty… Władysław Sikorski

Jednocześnie trwała reforma walutowa. 20 stycznia powstał statut Banku Polskiego, mówiący między innymi o zakresie jego czynności i zasadach emisji, której wyłączność dostał do 31 grudnia 1944 roku. Również tego dnia Prezydent wydał rozporządzenie określające wartość złotego: zawierał on 1/3,444g czystego złota i był równy frankowi szwajcarskiemu (zwanemu też złotym). Jeden złoty kosztował 1 800 000 marek polskich.

Przedwojenna siedziba Banku Polskiego w Warszawie, zniszczona w wyniku II wojny światowej (fot. Farfalla87, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland).

Bank Polski miał być niezależny od państwa i tak się stało – posiadało ono tylko 1% akcji, reszta należała do 176 tys. akcjonariuszy. 15 kwietnia odbyło się założycielskie spotkanie, a swoją działalność rozpoczął 28 kwietnia 1924 roku. Jego pierwszym prezesem został Stanisław Karpiński, zaś siedziba znajdowała się przy ulicy Bielańskiej w Warszawie.

I choć nie był to koniec zmagań II RP z problemami gospodarczymi, data 28 kwietnia 1924 roku stała się ogromnym przełomem.

Spodobał ci się nasz artykuł? Podziel się nim na Facebooku i, jeśli możesz, wesprzyj nas finansowo. Dobrze wykorzystamy każdą złotówkę! Kliknij tu, aby przejść na stronę wsparcia.

Źródła: M. Morawski, Władysław Grabski, polityk, mąż stanu, reformator, Warszawa 2004 (dostęp: nbp.pl); C. Leszczyńska, Zarys historii polskiej bankowości centralnej, Warszawa 2010 (dostęp: nbp.pl); Inflacja w Polsce i na świecie w II połowie XX w., „Polityka monetarna Banku Centralnego”, dostęp 27.04.2014; Historia bankowości centralnej w Polsce, „Narodowy Bank Polski”, dostęp 27.04.2014.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz