Wezyr Dżafar – ofiara Walt Disney Company

Historia w filmie czy tylko historyczne imię?

Film „Aladyn” był kinowym hitem przełomu 1992 i 1993 roku. Wzorem poprzednich lat premiera filmu animowanego Walt Disney Company miała miejsce w okresie przedświątecznym – a dokładnie 11 listopada 1992 roku. Oparty na motywach jednej z opowieści „Księgi tysiąca i jednej nocy” film zrealizowali „sprawdzeni ludzie”. Reżyserię powierzono Johnowi Muskerowi i Ronowi Clementsowi (twórcy „Małej Syrenki”), z kolei muzykę napisał Alan Menken („Mała Syrenka”, „Piękna i Bestia”). Do trzech piosenek teksty zdążył sporządzić przedwcześnie zmarły Howard Ashman (1950-1991), pozostałe są autorstwa Tima Rice’a. Film o chłopcu, który znalazł magiczną lampę, przyniósł producentowi magiczne wpływy. Recenzenci szczególnie chwalili Robina Williamsa, który podkładał głos pod Dżina i… zdominował film. Chyba po raz pierwszy tak znany aktor był kojarzony z animowaną postacią. Sukces „Aladyna” wykorzystano na różne sposoby – na podstawie filmu stworzono np. grę komputerową, która w 1993 roku sprzedała się w 3 milionach egzemplarzy. „Aladyn” doczekał się kontynuacji zatytułowanej „Aladyn: Powrót Dżafara”. Ten ostatni tytuł premierę miał w 1994 roku, jednak nie był skierowany do kin. Od razu był dostępny na kasetach video. Przy kosztach produkcji wynoszących 5 milionów dolarów zarobił 120 milionów.

Wezyr Dżafar: korzenie

Czarnym charakterem w filmie „Aladyn” jest wezyr Dżafar. Próbuje zdobyć tajemniczą lampę z dżinem, tron i rękę córki sułtana, Dżasminy. Na przeszkodzie staje mu tytułowy bohater – Aladyn najpierw przypadkowo zdobywa lampę, a później już zgoła nieprzypadkowo miłość Dżasminy. Zły wezyr w filmie mówił głosem aktora Jonathana Frejmana (w polskiej wersji głos podkładał Włodzimierz Bednarski).

W oryginalnej „Opowieści o Ala ad-Dinie i zaczarowanej lampie” pojawia się trzech przeciwników głównego bohatera. Pierwszym jest czarnoksiężnik z Maghrebu, który pragnie zdobyć magiczną lampę i wykorzystuje do tego Ala ad-Dina. Drugim jest wezyr sułtana, którego syn miał zostać zięciem władcy. Ostatecznie rękę córki sułtana otrzymał Ala ad-Din, co wzbudza zazdrość wezyra. Wreszcie trzecim przeciwnikiem jest brat czarnoksiężnika z Maghrebu, także parający się czarami, który pragnie zdobyć lampę, a Ala ad-Dina pozbawić żony i życia.

Scenarzyści z Walt Disney Company stwierdzili, że nie ma potrzeby mnożenia bytów ponad potrzebę i stworzyli jednego negatywnego bohatera, łączącego po części cechy wszystkich przeciwników literackiego Ala ad-Dina. Pozostała kwestia nadania mu imienia. Dla twórców disneyowskiego filmu nie stanowiło to większego problemu. Imię zaczerpnęli z nagrodzonego trzema Oscarami filmu „Złodziej z Bagdadu” w reżyserii Alexandra Kordy (1940). Tam właśnie zły wezyr nazywa się Dżafar. Można wskazać jeszcze jeden trop kulturowy – w popularnej grze komputerowej „Prince of Persia” (wydanej w 1990 roku) zły wezyr, pragnący poślubić córkę sułtana, nosi to samo imię.

Pokrzywdzony

Tymczasem w innych opowieściach z „Księgi tysiąca i jednej nocy” spotykamy Dżafara, wezyra kalifa Haruna ar-Raszida. Ów wezyr jest postacią historyczną. Dżafar Ibn Jahja pochodził z rodu Barmakidów i urodził się 767 roku. Był podczaszym kalifa i dowódcą jego gwardii przybocznej, zwierzchnikiem poczty i mennicy, namiestnikiem Churasanu. Słynął z hojności, istniało nawet powiedzenie „szczodry jak Dżafar”. Wszelako w pewnym momencie ród Barmakidów stracił przychylność kalifa. Sam Dżafar został zabity w styczniu 803 roku, a jego głowę wbito na pal i pokazywano na „średnim moście” w Bagdadzie. Istnieje przekaz, że Dżafar zapłacił głową za romans z Al-Abbasą, starszą siostrą kalifa, ale już w X wieku historycy uznawali tę relację za legendarną.

Mogłoby się wydawać, że ów Dżafar jest dalekim, ale zawsze pierwowzorem czarnego charakteru z filmu Walt Disney Company. Okazuje się jednak, że nie mają ze sobą nic wspólnego (poza imieniem i funkcją wezyra) – kulturowym przodkiem disneyowskiego wezyra jest przede wszystkim antagonista ze „Złodzieja z Bagdadu”. Trzeba podkreślić, że twórcy z Walt Disney Company mieli świadomość, że nie nawiązują w tym przypadku do postaci rzeczywiście istniejącej. Za pierwszą postać historyczną przeniesioną do świata animowanych filmów Disneya uchodzi dopiero tytułowa bohaterka „Pocahontas” z 1995 roku.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Bibliografia

1. Beck Jerry, The animated movie guide, Chicago 2005.
2. Cooperson Michael, The Monstrous Births of „Aladdin”, [w:] The Arabian Nights Reader, red. Ulrich Marzolph, Detroit 2006.
3. Fitzpatrick Eileen, Direct-To-Video’s Image Brightens. Genre Now Considered Marketing Plus, „Billboard”, 1994 nr 25.
4. Giroux Henry A., Breaking in to the movies: film and the culture of politics, Malden 2002.
5. Green Stanley, Schmidt Elaine, Hollywood musicals year by year, wyd. 2, Milwaukee 1999.
6. Hauziński Jerzy, Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa – Kraków 1993.
7. Isbister Katherine, Better game characters by design: a psychological approach, Amsterdam – Boston 2006.
8. Kraidy Marwan M., Inrtertextual Maneuvers around The Subaltern. Alladin as Postmodern Text, [w:] Postmodernism in the Cinema, red. Cristina Degli-Espost, New York 1998.
9. Księga tysiąca i jednej nocy, t. 1, 8, red. Tadeusz Lewicki, Warszawa 1973.
10. Lenburg Jeff, Who's who in animated cartoons: an international guide to film & television's award-winning and legendary animators, New York 2006.
11. Vogel Harold L., Entertainment industry economics: a guide for financial analysis, wyd. 7, New York 2007.
12. Ward Annalee R., Mouse Morality. The Rhetoric of Disney Animated Film, Austin 2002.

Zredagował: Kamil Janicki