W służbie Egiptu. Kryzys sueski
Kryzys sueski – zobacz też: Exodus Żydów libijskich – zlekceważony skutek wojny sześciodniowej
Aleksandria, 26 lipca 1956 r. Prezydent Gamal Abdel Naser składa swój podpis pod dokumentem, a sala która chwilę temu zamarła w milczeniu, teraz wybucha owacjami. Wypełniony po brzegi Plac Wyzwolenia szaleje z radości. Wszystkie rozgłośnie radiowe nadają kilkugodzinne przemówienie głowy państwa oraz powtarzają tekst nowej uchwały. Prezydent mówi w zrozumiałym dla każdego obywatela narzeczu baladi.
Naser w tłumie swoich zwolenników po ogłoszeniu nacjonalizacji Kanału Sueskiego (domena publiczna) Ani miejsce ani czas nie są tu przypadkowe. Dokładnie 4 lata wcześniej z pałacu w Aleksandrii został wygnany ostatni król egipski, Faruk I, obalony przez organizację Wolnych Oficerów z Naserem na czele. Tuż po objęciu władzy i proklamowaniu republiki, zamachowcy ogłosili walkę aż do całkowitego wyzwolenia Egiptu z imperializmu.
Kres ponurej przeszłości
Przez blisko sto lat sprawa Kanału Sueskiego zatruwała atmosferę stosunków egipsko-brytyjskich. 26 lipca 1956 r. Naser ogłosił w końcu:
Towarzystwo Kanału Sueskiego jest towarzystwem egipskim, które winno być oddane pod jurysdykcję i ustawodawstwo egipskie. [...] Dziś wszyscy zjednoczyliśmy się, aby położyć absolutny kres tej ponurej przeszłości [...] Kanał został przekopany przez 120 tysięcy Egipcjan, którzy zginęli w czasie wykonywania prac. Towarzystwo Kanału z siedzibą w Paryżu jest uosobieniem eksploatacji...
Tego dnia egipski prezydent – dla zachodnich obserwatorów nowy dyktator i faraon – osiągnął szczytową popularność.
Wciągnięcie egipskiej flagi w Port Said po opuszczeniu strefy Kanału Sueskiego przez brytyjskich żołnierzy, 18 czerwca 1956 roku Historia drogi wodnej przez Przesmyk Sueski sięga 1854 r., kiedy francuski dyplomata i inżynier Ferdinand de Lesseps uzyskał koncesję na budowę kanału łączącego Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Będąc przyjacielem kedywa (wicekróla) Egiptu oraz kuzynem imperatorowej Francji, de Lesseps miał dla swojego planu szerokie poparcie. W 1858 r. utworzono międzynarodowe Towarzystwo Kanału Sueskiego pod kontrolą Francuzów, a 11 lat później Kanał o długości 161 km został uroczyście otwarty.
Zakończenie budowy w listopadzie 1869 r. spotkało się z reakcją Anglików, którzy potraktowali francuskie przedsięwzięcie jako pierwszy krok na drodze do penetracji krajów Lewantu i zagrożenia Indii. W 1882 r. Wielka Brytania objęła więc protektorat nad Egiptem oraz zakupiła od kedywa 40% akcji Towarzystwa, stając się jego największym udziałowcem.
Znaczenie strategiczne Kanału było oczywiste dla wszystkich. W latach I wojny światowej toczyły się tam bitwy pomiędzy armią brytyjską a turecką. Kiedy w 1922 r. ogłoszono niepodległość Egiptu, Anglicy wcale nie zamierzali rezygnować ze swojej inwestycji.
Na drodze rokowań
W połowie lipca 1952 r. w Egipcie wybuchła rewolucja. Nowa władza dążyła do redefinicji stosunków z Wielką Brytanią. Po dwóch latach problem Towarzystwa udało się rozwiązać. Obie strony potwierdziły, że Kanał jest integralną częścią Egiptu, uznały go za drogę wodną o znaczeniu gospodarczym, handlowym i strategicznym oraz wyraziły wolę poszanowania porozumienia gwarantującego swobodę żeglugi, podpisanego w Konstantynopolu w 1888 r.
„Swobodą” tą nie mógł jednak cieszyć się sąsiedni Izrael, którego statki zatrzymywano od 1949 r. w ramach blokady prowadzonej przez rząd egipski przeciwko młodemu państwu żydowskiemu. Jednocześnie Brytyjczycy zobowiązali się wycofać siły zbrojne ze strefy Suezu do czerwca 1956 r.
Czy nacjonalizacja Kanału była działaniem nielegalnym? Pod względem prawnym Towarzystwo było spółką egipską, zarejestrowaną tam od początku swego istnienia. Naser mógł więc postawić znak równości pomiędzy swoją uchwałą z lipca 1956 r., a nacjonalizacją niektórych koncernów Wielkiej Brytanii przez rząd w Londynie. Poza tym prezydent wzorował się na Iranie, gdzie znacjonalizowano Anglo-Irańską Kompanię Naftową.
Port Said (domena publiczna) W przypadku Kanału Sueskiego sprawa dotyczyła jednak zbyt wielu stron, które były zainteresowane utrzymaniem status quo. O tym, podobnie jak o fakcie, że w 1968 r. miał upłynąć 99-letni termin wygaśnięcia koncesji, Naser doskonale wiedział. Nacjonalizując Towarzystwo, przywódca egipski przyspieszył moment, który i tak miał nastąpić, choć dopiero 12 lat później.
Krucjata
Ponieważ akcje Kanału należały do Brytyjczyków oraz Francuzów, Egipt musiał liczyć się z dwoma, słabnącymi wprawdzie, ale wciąż znaczącymi mocarstwami. Formując sojusz przeciwko Egiptowi, kierowały się one jednak nie tylko interesami związanymi z Towarzystwem oraz innymi przedsiębiorstwami, które w okresie kryzysu zostały poddane upaństwowieniu (procesy te nazwano „egiptyzacją”). W polityce angielskiej od lat narastały bowiem tendencje anty-egipskie. Wynikały one z polityki torpedowania pozycji Wielkiej Brytanii na Bliskim Wschodzie i w Afryce przez Nasera. Dla Londynu nacjonalizacja Kanału mogła się więc stać nie tylko okazją do powrotu nad Nil, ale równocześnie do obalenia niewygodnego przywódcy. Z kolei Francja oskarżała Egipt o udzielanie politycznego i militarnego wsparcia powstańcom algierskim.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
W tym okresie Nasera kilkakrotnie porównywano z Hitlerem, nacjonalizację Kanału – z włączeniem Nadrenii do III Rzeszy, a napisaną przez egipskiego prezydenta książkę Filozofia rewolucji - do Mein Kampf.
W sierpniu 1956 r. rozpoczęły się brytyjsko-francuskie rokowania w sprawie interwencji zbrojnej. Wkrótce zaproszony do nich został także Izrael, zaniepokojony wzrostem potęgi militarnej Egiptu oraz umowami zawartymi przez Nasera z innymi arabskimi liderami.
To właśnie Izrael rozpoczął działania wojenne 29 października 1956 r. Sojusznicy Egiptu – Syria oraz Jordania – nie zareagowały na prośbę Kairu o udzielenie mu wsparcia, zawodząc oczekiwania Nasera.
Zniszczony egipski czołg podczas kryzysu sueskiego (domena publiczna) W warunkach toczącej się na Synaju drugiej wojny egipsko-izraelskiej, Londyn i Paryż wystosowały przeciwko obu walczącym stronom ultimatum. Stwierdzono w nim, że konflikt między Izraelem i Egiptem stanowi zagrożenie dla swobody żeglugi w Kanale Sueskim, wobec czego Wielka Brytania i Francja żądają zaprzestania wszystkich działań wojennych, wycofania sił egipskich oraz izraelskich na odległość 10 mil od Kanału, a także zgody na przejściową okupację kluczowych pozycji w Port Said, Ismailii i Suezie przez siły anglo-francuskie w celu zagwarantowania swobody tranzytu statków.
Naser odpowiedział twardym „nie”. Następnego dnia siły powietrzne zachodnich mocarstw rozpoczęły bombardowania obiektów wojskowych w Egipcie i w krótkim czasie pozbawiły go lotnictwa. Wykorzystując fakt, że Rada Bezpieczeństwa jest sparaliżowana poprzez zderzanie interesów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela, 5 listopada dokonano desantu wojsk brytyjsko-francuskich w Port Said. Dzień później przerwały one jednak wszelkie działania zbrojne: na tę decyzję wpłynęło jednolite potępienie podjętej interwencji przez Radę Bezpieczeństwa.
Naser machający do tłumu, 1960 rok (domena publiczna) W drugiej połowie grudnia Francja i Wielka Brytania wycofały się ze strefy Kanału. Izrael również poszedł na ustępstwa. Mimo tego, że wojna okazała słabość militarną Egiptu, Naser osiągnął sukces polityczny. Po jego stronie opowiedziały się dwa najpotężniejsze mocarstwa – Stany Zjednoczony i Związek Radziecki, kraje Azji i Afryki, a w praktyce niemal cały świat.
7 marca 1956 r. Izrael wycofał się z Synaju, przekazując kontrolę nad całym terenem siłom pokojowym ONZ. Kanał Sueski faktycznie znalazł się w rękach Egiptu.
Bibliografia:
- Jamsheer Hassan A, Konflikt sueski w stosunkach międzynarodowych (1956-1957), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1987.
- Stępniewska-Holzer Barbara, Holzer Jerzy, Egipt. Stulecie przemian, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2008.
Redakcja: Michał Woś
