Tony Judt – historyk odpowiedzialności

„Powojnie” - najbardziej znana książka Judta, prezentująca historię Europy po 1945 r.

Tony Robert Judt urodził się 2 stycznia 1948 roku w szpitalu Bethnal Green we wschodnim Londynie. O swoim dzieciństwie myślał na dwa sposoby: z jednej strony jako zupełnie zwyczajnym, nieco samotnym i typowym dla dziecka z niższej klasy średniej wychowanego w Londynie lat pięćdziesiątych; z drugiej strony jako osobliwym, wyjątkowym, a przez to w jakimś sensie uprzywilejowanym odbiciem historii połowy dwudziestego wieku – tej, która stała się udziałem żydowskich imigrantów z Europy Środkowo-Wschodniej.

Przeczytaj także:

• Dzieciństwo wielkiego historyka

Doświadczenie Holocaustu było tym, w cieniu którego wzrastał. Dorastanie w otoczeniu ludzi, którzy przeżyli Holocaust, ale wyszli z niego psychicznie pokiereszowani oznaczało jednak, że nieświadomie nasiąkało się określonymi doświadczeniami. Każda rodzina żydowska ocalała z Holokaustu zmuszona była na nowo określić swoją tożsamość. Tony Judt o swojej perspektywie opowiadał następująco:

Już jako chłopiec czułem, że jesteśmy do tego stopnia inni, iż nie ma sensu starać się zrozumieć, jak i dlaczego tak jest. Tak było nawet w rodzinie takiej jak nasza, świadomie odcinającej się od swej żydowskości. Urządzono mi bar micwę, bo dla dziadków byłoby nie do pomyślenia, że mogłaby się nie odbyć. Ale poza tym w naszym domu nie było nic żydowskiego. W 1952 roku rodzice uciekli z tego dusznego erzacu środkowoeuropejskiego getta w północnym Londynie i przenieśli się na południe, na drugi brzeg Tamizy, do Putney. Z perspektywy czasu postrzegam to jako odważny akt odrzucenia własnej przynależności etnicznej – w Putney prawie w ogóle nie było Żydów, a ci nieliczni, którzy tam mieszkali, zapewne tak jak moi rodzice starali się porzucić swą żydowską tożsamość. A zatem nie wychowano mnie na Żyda, ale rzecz jasna nim byłem.

Tony Judt jako jedyny ze swojej rodziny ukończył liceum. Dostał się na studia wyższe do King's College, gdzie w 1969 roku ukończył licencjat a w 1972 roku, po studiach na École Normale Supérieure, otrzymał tytuł magistra. W czasach nastoletnich oraz studenckich był syjonistą i marksistą, regularnie wyjeżdżającym w okresie wakacyjnym do prac w kibucu Machanaim. W ruchu syjonistycznym imponował mu zapał oraz determinacja w budowie nowego egalitarystycznego państwa. Jego związek z ideą syjonistyczną uległ osłabieniu po wojnie sześciodniowej. Stosunek Judta do syjonizmu a także do państwa Izrael przechodził nie małą ewolucję – od pełnego zaangażowania po późniejsze, bardzo mocno krytyczne wypowiedzi uważając przyjęty model państwa jednonarodowego za szkodliwy w dłuższej perspektywie i anachroniczny.

Po obronie swojego doktoratu o historii francuskiej partii socjalistycznej w latach 1921-26 wykładał na King’s College współczesną historię Francji. Jego zainteresowania od początku łączą się z marksizmem, problematyką europejskiej lewicy oraz historią francuskich intelektualistów. Analizował on ruchy lewicowe od początku ich powstania akcentując ich pozytywną, egalitarystyczną rolę dla społeczeństw europejskich. Skupiał się też nad rolą inteligencji w społeczeństwie, która jego zdaniem musi być aktywna, politycznie zaangażowana i zdolna wziąć odpowiedzialność za realizacje idei które głosi. Ciekawą jest z tej perspektywy analiza Judta o stalinowskich sympatiach Komunistycznej Partii Francji. Jego zdaniem wyrastały one z niemożności wyjścia poza język opisu pojęć używanych przez elity tego ruchu oraz z ich ślepej wiary w stalinizm. Analizując szczątkowe i mocno wyselekcjonowane dane o sytuacji w ZSRR lewicowe kręgi intelektualistów patrzyły na nie przez pryzmat realiów francuskiego społeczeństwa w jakim wzrastały oraz z wiarą w możliwość realizacji idei marksistowskiej w skali globalnej. Ten intelektualny „prowincjonalizm”, jak to określa Judt, oraz naiwna wiara w możliwość uczynienia świata doskonałym powodowały sympatyzowanie z modelem stalinowskim.

Zobacz też:

• Tony Judt – „Brzemię odpowiedzialności: Blum, Camus, Aron i francuski wiek dwudziesty” – recenzja
• Tony Judt, Timothy Snyder – „Rozważania o wieku XX – recenzja”

W latach 1978-1980 wykłada historię społeczną w Berkley, powraca jednak do Wielkiej Brytanii na katedrę nauk politycznych w St Anne’s College w Oxfordzie, gdzie kontynuuje swoje badania nad ruchem lewicy francuskiej. Na stałe przeprowadza się do Ameryki w 1987 roku na Uniwersytet w Nowym Jorku, gdzie zostaje dyrektorem Instytutu Ericha Maria Remarque’a. Od tego momentu zmieniają się nieco jego zainteresowania naukowe – skupia się na powojennej Europie, procesie integracji na Starym Kontynencie oraz związanymi z tym wyzwaniami. W jednej ze swoich ostatnich prac pod tytułem „Źle ma się kraj. Rozprawa o naszych współczesnych bolączkach” opisywał sytuacje w jakiej znalazła się euroatlantycka wspólnota po kryzysie z 2008 roku, który to dobitnie pokazał, że model powojennej Europy i Ameryce, oparty na gwarancji bezpieczeństwa, stabilności i sprawiedliwości przestaje być czymś oczywistym. Uważał on, że dotychczasowe narracje czy to prawicowe czy lewicowe stają się niewystarczające i niepełne wobec zjawisk współczesności. Dlatego dostrzegał konieczność wypracowania nowego języka opisu oraz komunikacji o potrzebach społecznych. Po raz kolejny posługiwał się jedną z kluczowych dla niego kategorią – odpowiedzialnością, która powinna wygrać ze ślepą wiarą w system wolnorynkowy czy jak wcześniej marksistowski. Tylko dzięki niej mogą powstać nowe, bardziej funkcjonalne i gwarantujące bezpieczeństwo formy zarządzania które uczynią życie ludzkie lepszym.

Przez ostanie dwa lata życia Tony Judt zmagał się z chorobą Lou Gehriga – nieuleczalną, postępującą chorobą neurodegeneracyjną. Zmarł 6 sierpnia 2010 roku w Nowym Jorku.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Bibliografia:

• Judt Tony, Źle ma się kraj - Rozprawa o naszych współczesnych bolączkach, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011.
• Judt Tony, Snyder Timothy, Rozważania o wieku XX, Warszawa 2013.
• Tony Robert Judt [w:] Encyclopaedia Brittanica [dostęp: 5 sierpnia 2015] <[http://www.britannica.com/biography/Tony-Robert-Judt]>.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz