Taniec Ponad Tęczą — historia tańca irlandzkiego

„Naucz się tańczyć,

bo inaczej aniołowie w niebie nie będą wiedzieć,

co z tobą zrobić.”

Augustyn Aureliusz z Hippony

I. Początek

Taniec towarzyszy ludziom od zawsze, chociaż nie od zawsze potrafili go nazwać. Nie wszystkie kultury były kulturami słowa pisanego, toteż nie zawsze można ustalić, od którego momentu ten element sztuki im towarzyszy. Historia tańca irlandzkiego prawdopodobnie rozpoczyna się wraz z momentem przybycia Celtów do Irlandii, czyli ok. 300 lat p.n.e. Z zachowanych zapisów wiemy, że lud ten posiadał specjalną, skomplikowaną strukturę służącą zachowaniu historii, tradycji i muzyki. I tutaj nasuwa się pytanie: dlaczego Celtowie przykładali tak wielką wagę do kultury niematerialnej? Odpowiedź na nie jest niezwykle prosta — lud posiadający tak dalece rozwiniętą i bogatą kulturę materialną w sposób oczywisty przekłada swoją uwagę na inne aspekty życia.

W połowie XVI w. pojawiają się wzmianki o najbardziej charakterystycznych tańcach irlandzkich, takich jak jigi (tańce grupowe), Rince Fada (gdzie partnerzy stoją naprzeciw siebie) czy też sword dances (jak sama nazwa wskazuje — tańce z mieczami). Ciężko powiedzieć, czy na etapie powstawania tańców irlandzkich miały na nie wpływ kultury francuska i angielska, jednak wiadomo, iż tańce irlandzkie cechowała duża dynamika, zdecydowanie większa niż w ich odpowiednikach w innych krajach. Wiemy natomiast, że niejednokrotnie tańce irlandzkie mieszały się z tańcami szkockimi, na co mamy wiele przykładów w układach tanecznych (przeplatających kroki irlandzkie ze szkockimi). Informacje o tańcach znajdujemy przede wszystkich w zapiskach władców angielskich odwiedzających Irlandię, chociaż należy wspomnieć, że w tym okresie kultura irlandzka była tępiona, czego przejawem były min. surowe kary za kultywowanie irlandzkiej tradycji oraz zakaz grania na narodowym instrumencie tzw. uileann pipes (dudach irlandzkich). Pomimo to zarówno muzyka, jak i taniec towarzyszyły życiu Irlandii, nie tylko w domach chłopów, ale także anglo-irlandzkiej arystokracji.

W XVIII w. następuje znaczny postęp w tradycji tańca irlandzkiego, czego powodem jest pojawienie się tzw. Mistrzów Tańca, wędrownych nauczycieli odwiedzających irlandzkie wioski na okres ok. 6 tygodni. Przez ten czas goszczeni byli przez jej mieszkańców, a należy dodać, iż pobyt mistrza w domu zwykłego chłopa był wielkim zaszczytem. Nauczyciela opłacano po ok. 3 tygodniach pobytu w wiosce, na co składała się cała zamieszkująca ją ludność. Każdy mistrz posiadał swój repertuar taneczny, który oczywiście ulegał zmianom wraz z upływem czasu, dodatkowo niektórzy z nich uczyli także szermierki. To właśnie wiek XVIII jest okresem, w którym ukształtowało się ostatecznie wiele tańców z tych, które możemy podziwiać dzisiaj.

W XIX w. obserwujemy tzw. odrodzenie celtyckie. Był to czas, w którym powstało wiele grup dążących do odbudowy i umocnienia kultury irlandzkiej, a przede wszystkim jej języka. Powstała Coradh na Gaeilge (Liga Gaelicka), która miała ogromny wkład w odrodzenie świadomości narodowej Irlandii.

W roku 1897 w Londynie odbywają się pierwsze zawody tańca irlandzkiego mające na celu propagowanie kultury Irlandii. Od tego momentu zawody taneczne były organizowane nie tylko w Wielkiej Brytanii i Irlandii, ale także w innych krajach (w miarę jak wzrastała popularność tańców irlandzkich). W roku 1929 powstaje Komisja Tańca Irlandzkiego istniejąca aż do teraz. Jej zadaniem było ustanowienie zasad dotyczących tańca irlandzkiego, jego nauki, kształtu oraz uregulowania przepisów odnoszących się do zawodów tanecznych i ich oceny. W 1970 roku Komisja Tańca Irlandzkiego organizuje pierwsze taneczne Mistrzostwa Świata, gdzie tancerze rywalizują ze sobą we wszystkich typach tańca i w różnych grupach wiekowych. Oczywiście powstaje też wiele szkół tanecznych oferujących warsztaty z nauką popularnych kroków dla mniej i bardziej zaawansowanych.

W Irlandii, jak i w wielu innych krajach, wyróżnia się kilka typów rytmu i akcentowania, do których się tańczy, gdzie najważniejsze (i podstawowe) to reel (grany na 4/4), jig (grany na 6/8 z podziałem na single, double lub treble) i hornpipe (grany na 2/4 lub 4/4). Pomimo iż rytmy te pojawiają się także w innych kulturach, a nawet się od nich wywodzą, w Irlandii uległy znacznym zmianom — przyspieszono ich tempo oraz dodano wiele muzycznych ozdobników.

II. Charakterystyka

Spotkanie, na którym tańczy się tańce irlandzkie, nazywane jest ceili, czyli zgromadzenie przy muzyce i tańcu. Rodzaje tańców obecnych na ceili zmieniały się wraz z upływem czasu, część z nich rekonstruowano, część tworzono od podstaw już na początku XX w. Powstał nawet „Zbiór obowiązkowych tańców ceili” (którego dziś nikt ściśle nie przestrzega). Dla ułatwienia tańce irlandzkie dzielimy na trzy podstawowe grupy — tańce grupowe, tańce solowe oraz tańce setowe.

Najpopularniejsze są tańce grupowe, pośród których wyróżniamy trzy podstawowe układy ustawienia — line, long i round dances oraz trzy podstawowe układy ilości — czyli dwójka, trójka lub czwórka [tancerzy naprzeciw takiej samej ilości partnerów]. Zawierają one określone kroki i figury, które nie podlegały zmianom i tańczone były w ten sam sposób na terenie całej Irlandii. W niezmienionym kształcie mamy okazję podziwiać je również dziś.

Tańce solowe dzielimy na dwie grupy: tap dance (step irlandzki) oraz softshoe (taniec w miękkich butach). Step pojawił się w tańcach mistrzów pod koniec XVIII w. jako element rywalizacji, a do jego wykonywania wykorzystywano buty z utwardzaną podeszwą. Obecnie używa się specjalnie zaprojektowanych do tego celu butów z obcasem i palcami podbitymi metalowymi elementami — służą one do wybijania rytmu o podłoże. Wraz z upływem czasu step irlandzki zaczęto tańczyć w grupach i określać mianem set tap dance. W tańcu w miękkich butach (tzw. baletkach) ważne są przede wszystkim: taniec na palcach, szybkie tempo, energiczne wykonywanie figur oraz brak wystukiwania rytmu.

Tańce setowe wywodzą się niejako z dworu francuskiego, gdzie pod koniec XVIII w. tańczone były tzw. kadryle zaadaptowane i zmodyfikowane przez mistrzów tańca irlandzkiego. Istotne dla tego rodzaju tańca jest ustawienie, gdzie występują cztery pary w układzie para naprzeciw pary (ustawione po ramionach krzyża) — jest to set kołowy lub dwa szeregi naprzeciw siebie, gdzie na jednego mężczyznę przypada jedna kobieta — jest to set binarny niecrossowany. W tych układach pary tańczą w objęciu jak do walca, co jest charakterystyczne tylko dla tego rodzaju tańca irlandzkiego.

Warto dodać, że wiele tańców irlandzkich ma w sobie element trzymania rąk przy ciele, co jest wynikiem pojawienia się w Irlandii angielskich najeźdźców zabraniających tańca. Z tego powodu ceili organizowane były w piwnicach i innych niewielkich pomieszczeniach, gdzie tancerze zmuszeni byli kłaść akcent na ruchy wykonywane nogami, natomiast resztę ciała trzymali sztywno.

Wzór stroju do tańca irlandzkiego jest szczegółowo opisany przez Komisję Tańca Irlandzkiego, jednak ulegał on wielu modyfikacjom na przestrzeni lat. Początkowo tańczono w prostych, codziennych strojach, które zapewniały swobodę ruchów (krótkie spódnice i spodnie, proste podkoszulki). Damski strój składał się ze spódnicy sięgającej kolan, prostej, dopasowanej do ciała bluzki i szalu upiętego z tyłu do ramion (podobny szal, tzw. szarfę, wprowadzono później także jako element stroju męskiego) oraz białych skarpetek sięgających kolan i prostych, skórzanych baletek. Wraz z upływem czasu strój do tańca stawał się coraz bardziej urozmaicony — dodano więcej koloru i ozdób, by uczynić go bardziej efektownym. Obecnie oficjalny strój obowiązujący podczas zawodów to, w przypadku pań, sztywna spódnica z jedną lub dwoma fałdami oraz gorset wykończony koronkowym kołnierzem, całość bogato zdobiona wzorem nawiązującym do tradycyjnej sztuki irlandzkiej. W przypadku panów natomiast — zaadaptowany w latach 20. XIX w. kilt w kratę (na wybór odpowiedniego koloru i wzoru kraty należy zwracać szczególną uwagę) lub proste, ciemne spodnie, koszula w jasnych barwach oraz ciemna marynarka. Niektórzy tancerze posiadają jeszcze unikalny, oryginalny strój przeznaczony specjalnie do tańca solowego lub elementy stroju oznaczające stopień zaawansowania.

Oczywiście podczas tańców organizowanych przez amatorskie grupy taneczne nie obowiązuje ściśle wyznaczony przez Komisję Tańca Irlandzkiego wzór, można nawet powiedzieć, że panuje ograniczona dowolność w doborze stroju. Należy jednak zwracać szczególną uwagę na to, aby nawiązywał on do tradycyjnego stroju irlandzkiego, dlatego mile widziane są wszelkie stricte irlandzkie elementy.

Po pojawieniu się różnego rodzaju show, takich jak Lord of the Dance czy Riverdance, zaczęto nosić stroje proste, nawiązujące do pierwszych ceili, lecz niezwykle barwne, często symbolizujące charakter czy też rolę danej postaci w całym przedstawieniu. Nie są one jednak dozwolone na oficjalnych zawodach tanecznych, nie spotkamy ich też raczej na amatorsko organizowanych ceili.

III. Taniec irlandzki w Polsce

Taniec irlandzki w Polsce zyskuje sobie coraz więcej zwolenników, jednak nie jest u nas jeszcze tak popularny jak w innych krajach, bardzo rzadko też ma tak spontaniczną formę jak tradycyjne irlandzkie ceili. Powstało jednak wiele większych i mniejszych oficjalnych grup tanecznych, takich jak Comhlan (Kraków), Ua Niall, (Warszawa) czy Elphin (Gdańsk), oraz równie dużo nieoficjalnych złożonych z pasjonatów-samouków zafascynowanych sztuką irlandzką (takich jak np. Zakon Czarnego Smoka z Warszawy). Wiele z nich poza warsztatami tańca oferuje także zajęcia z szermierki (w nawiązaniu do zajęć, jakie prowadzili irlandzcy mistrzowie tańca), organizuje publiczne występy swoich tancerzy i obozy taneczne.

Ogromny wpływ na pojawienie się tańca irlandzkiego w Polsce miała Gosia Godna, która jako pierwsza zaczęła organizować zajęcia tańca irlandzkiego, zarażając swoja pasją niewielką grupę ludzi. Jednak, jak wiadomo, w latach 90. XX w. nie było takiego dostępu do wiedzy i nauczycieli tańca jak obecnie, o raczkowaniu Internetu nawet nie wspominając. Wiele tańców znanych było jedynie z opisów, a w ten sposób niemożliwa jest właściwa nauka obowiązujących układów i figur. Dopiero w miarę docierania do nowych źródeł zaczęto wprowadzać korekty i rozwijać taniec irlandzki we właściwym kierunku. Ogromne znaczenie miał tutaj kontakt z nauczycielami z zagranicy, którzy przekazali polskim tancerzom wiele cennych uwag i nowych pomysłów.

Od tamtej pory następuje powolna popularyzacja tańca irlandzkiego w Polsce. Z roku na rok zyskuje on sobie coraz więcej zwolenników, chociaż mimo to nadal znajduje bardzo wąską grupę odbiorców czynnych, czyli takich, którzy zdecydują się go uczyć. Jeżeli zaś chodzi o grupę odbiorców biernych (widzów) jest ona bardzo rozbudowana, należą do niej bowiem ludzie z niemal wszystkich grup wiekowych. To pozwala sądzić, że rozwój tańca irlandzkiego w Polsce nie jest zagrożony, a wręcz przeciwnie, możemy liczyć na coraz większe zainteresowanie tą dziedziną kultury Irlandii.

Warto jeszcze wspomnieć o rzeczy, bez której taniec irlandzki nie ma prawa bytu — o muzyce. Organizowanych jest wiele koncertów muzyki irlandzkiej, które są w tej chwili jedną z niewielu okazji do zaaranżowania ceili. Na tak zorganizowanych (niekiedy spontanicznie, ale zazwyczaj wśród zaprzyjaźnionych amatorów tańca) ceili spotkać się można najczęściej z niewielkimi, nieoficjalnymi grupami tancerzy. Na większych imprezach i festiwalach celtyckich pojawiają się natomiast oficjalne grupy taneczne reprezentujące swoje umiejętności w specjalnie przygotowanych na tę okazję występach i przedstawieniach. W tej chwili do jednych z najbardziej znanych festiwali tańca irlandzkiego należą: Scena Otwarta ISTA, Festiwal Celtycki w Dowspudzie, Festiwal Celtycki w Będzinie i Warsaw Feis.

IV. Zakończenie

Najważniejsze w tym wszystkim jednak jest to, iż taniec irlandzki – tak naprawdę – nie jest czymś elitarnym, dostępnym tylko dla wybrańców. Wciąż największe wrażenie robią amatorskie grupy taneczne i zwykli ludzie przyłączający się do zabawy. Nie musisz być mistrzem, wystarczy, że wyjdziesz na parkiet i zatańczysz.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/