Tańczący bokser ośmieszył nazistów. Historia Johanna „Rukeli” Trollmanna

Romowie i Sinti to pokrewne grupy etniczne, pochodzące z Półwyspu Indyjskiego, które przybyły do Europy w XV wieku i razem określane były tu mianem Cyganów. Warto podkreślić, że prześladowania Romów i Sinti w Europie i w Niemczech miały miejsce już na długo przed dojściem Hitlera do władzy. Jak zwraca uwagę Martin Smith, pod koniec XIX wieku Romom i Sinti np. zakazywano wstępu do parków i na baseny. Stygmatyzowano ich jako potencjalnych kryminalistów. Podczas II wojny światowej niemieckie nazistowskie władze zaplanowały całkowitą eksterminację Romów i Sinti, stawiając ich w swojej doktrynie na równi z Żydami.  Szacuje się, że z rąk Niemców i ich popleczników zginęło od 200 do 500 tysięcy przedstawicieli tych dwóch mniejszości, a wielu więcej padło ofiarą przymusowej sterylizacji, zsyłki do obozów pracy, czy eksperymentów medycznych. W latach 90. XX wieku ludobójstwo Romów i Sinti określono osobnym, pochodzącym z języka Romów terminem „Porajmos”, będącym odpowiednikiem hebrajskiego „Shoah”. Jedną z licznych ofiar nazistowskiego reżimu w Niemczech stał się Johann Trollmann.

Johann „Rukeli” Trollmann: tańczący bokser

Johann „Rukeli” Trollmann urodził się 27 grudnia 1907 roku w wielodzietnej, ubogiej rodzinie niemieckich Sinti, mieszkającej w Hanowerze. Dla małego Johanna boks stanowił nie tylko pasję i sposób na spędzanie wolnego czasu. Był też szansą na wyjście z biedy – najlepsi amatorzy mieli szansę znaleźć sponsorów i rozpocząć profesjonalną karierę. Zaczął trenować w wieku 8 lat w lokalnym klubie BC Heros-Eintracht . Rok później miał już za sobą pierwsze walki, a jako 15-latek wygrał zawody regionalne. Do 20. roku życia miał na koncie cztery zwycięstwa w regionalnych mistrzostwach oraz zwycięstwo w mistrzostwach amatorów północnych Niemiec. Swoje sukcesy zawdzięczał nietypowemu, nowatorskiemu sposobowi walki. W niemieckim boksie na początku XX wieku dominowała statyczna postawa. Zawodnicy twardo stali na ringu, zadawali i przyjmowali ciosy, a wygrywał z reguły silniejszy i odporniejszy. Johann Trollmann miał zupełnie inny styl, przypominający bardziej współczesny boks. Dużo pracował nogami, krążył wokół przeciwnika. Wabił go, celowo opuszczając gardę. Unikał ciosów, a sam wyprowadzał groźne kontry. W ten sposób zyskał swój przydomek „Rukeli”, w języku Sinti oznaczający „giętkie drzewko” – co było nawiązaniem tak do jego metod radzenia sobie z rywalami, jak i postawnej sylwetki. Trollmann stał się też ulubieńcem tłumów. Jego teatralne zachowanie na ringu oraz niezwykły, taneczny, jak go czasem określano, styl walki, zjednywały mu szerokie grono sympatyków wśród prostych robotników na widowni. Nie bez znaczenia była również jego uroda, która pociągała kobiety.

Sposób walki Johanna „Rukeli” Trollmanna, a przede wszystkim jego pochodzenie etniczne, nie przypadły jednak do gustu niemieckim władzom. Został pominięty przy nominacjach do Igrzysk Olimpijskich w 1928 roku, choć był już wówczas mistrzem amatorskiej wagi średniej. Tłumaczono to „zbyt mało niemieckim” stylem walki Trollmanna. Dla Niemców niewyobrażalne było, aby reprezentował ich Sinti. W prasie szyderczo określano go mianem „tańczącego Cygana”. Johann „Rukeli” Trollmann mimo wszystko poświęcił się całkowicie pięściarstwu, rozpoczynając profesjonalną karierę. Od października 1929 do maja 1933 roku wygrał 29 z 52 stoczonych przez siebie walk, by wreszcie 9 czerwca 1933 roku stanąć do pojedynku o tytuł mistrza Niemiec wagi półciężkiej z Adolfem Wittem. W tym czasie w Niemczech do władzy doszła już NSDAP, a prześladowania Żydów, Romów i Sinti drastycznie się nasiliły. Poprzedni mistrz wagi półciężkiej, pięściarz żydowskiego pochodzenia Erich Seelig uciekł z kraju. Nazistowskie władze nie wyobrażały sobie, aby Trollmann mógł zwyciężyć z reprezentującym klasyczny „niemiecki” styl walki i rasowe ideały partii Wittem. Ale walka nie potoczyła się po myśli przedstawicieli NSDAP. Zmusili więc sędziów, by ogłosili remis, którego uzasadnieniem były „niewystarczające umiejętności” obu zawodników. Manager Trollmanna porwał jednak ze stołu sędziowskiego karty ocen, ukazując publice, że jego podopieczny wygrał na punkty. Było to zresztą oczywiste dla każdego, kto oglądał walkę. Wściekła widownia stanęła po stronie Johanna Trollmanna, wymuszając na sędziach ogłoszenie jego, w pełni zasłużonego, zwycięstwa. Nazistowskie władze po ośmiu dniach odebrały jednak pięściarzowi tytuł, argumentując to rzekomym „żałosnym zachowaniem” zawodnika, czyli… łzami radości, które Johann miał uronić, gdy ogłoszono go zwycięzcą. Tej decyzji nie dało się już wówczas podważyć.

Johann „Rukeli” Trollmann: niemieckie prześladowania i śmierć

Następnie „Rukeli” schudł, aby móc stanąć 21 lipca 1933 roku do walki o tytuł mistrza wagi półśredniej z Gustavem Ederem. Naziści nie zamierzali jednak dawać Trollmannowi drugiej szansy. Dzień przed walką otrzymał wiadomość, że ma bić się jak na prawdziwego Niemca przystało, albo nigdy więcej nie wyjdzie na profesjonalny ring. Choć postawiony w sytuacji bez wyjścia, Trollmann postanowił odważnie zaprotestować w charakterystyczny dla siebie, teatralny sposób. Ku zadziwieniu zgromadzonej publiki i wściekłości nazistowskich władz, wyszedł na ring przefarbowany na blond, cały pokryty białym pudrem. Jako karykatura „prawdziwie aryjskiego boksera” stał twardo w ringu i przyjmował kolejne ciosy, aż w końcu przegrał przez nokaut w piątej rundzie. Trollmann, pozbawiony możliwości stosowania swojego charakterystycznego stylu i ze strachu przed szykanami, przegrywał kolejne, mniej znaczące walki. Oznaczało to de facto koniec jego kariery zawodowej. Aby zarobić na życie, zaczął brać udział w pokazowych, ulicznych walkach na rynku Hanoweru.

1 czerwca 1935 roku ożenił się z pracującą jako pomoc domowa rodowitą Niemką Olgą Friedą Bildą. W tym samym roku przyszła na świat ich córka Rita. Rodzinne szczęście nie trwało jednak długo. We wrześniu, po uchwaleniu tzw. norymberskich ustaw rasowych w Niemczech, Johann rozwiódł się z Olgą, aby chronić ją i córkę. Według nowego prawodawstwa również osoby winne „mieszania krwi”, jak i dzieci z takich związków, były w niebezpieczeństwie. Z dużym prawdopodobieństwem Trollmanna zmuszono do poddania się sterylizacji w grudniu tego samego roku. Johann „Rukeli” Trollmann w 1938 roku został deportowany do obozu pracy w Hannover-Ahlem, a w listopadzie 1939 roku powołano go do wojska. Jako żołnierz piechoty trafił do Polski, a następnie Belgii, Francji i na Wschód, gdzie został ranny. W 1942 roku wydalono go z armii z powodów rasowych, a następnie w czerwcu aresztowano i w październiku przewieziono do obozu koncentracyjnego Neuengamme koło Hamburga.

Tam przeszłość Trollmanna znów dała o sobie znać. Rozpoznał go jeden z esesmanów Albert Lütkemeyer, który przed wojną zajmował się sędziowaniem walk. Zmusił Johanna, aby po ciężkiej pracy w ciągu dnia wieczorami trenował i walczył ze strażnikami obozu. W praktyce oznaczało to, że najczęściej stawał się workiem do bicia dla swoich oprawców. Prowadzona przez André Mandryxcsa tajna organizacja więźniów postanowiła ratować boksera, pozorując jego śmierć i przenosząc go potajemnie. Według oficjalnych danych Johann Trollmann, który zamienił się tożsamością z innym zakatowanym więźniem, zmarł 9. lutego 1943 roku. Plan wypalił, jednak Trollmann został ponownie rozpoznany w satelickim obozie w Wittenberge, do którego udało się załatwić mu przeniesienie. W 1944 roku został zmuszony do walki z kapo Emilem Corneliusem. Johann Trollmann pokonał oprawcę, ten jednak w ramach zemsty zmusił go do ciężkiej pracy poza obozem przez cały dzień, a następnie osłabionego zatłukł pałką na śmierć. Cornelius zgłosił śmierć Trollmanna jako „wypadek przy pracy”, jednak świadkiem zajścia był inny z więźniów Robert Landsberger, któremu udało się przetrwać obóz.

Johann „Rukeli” Trollmann: upamiętnienie

Johann „Rukeli” Trollmann doczekał się pośmiertnie przynajmniej częściowej sprawiedliwości dopiero w 2003 roku, kiedy dzięki staraniom Evy Rolle Professional Boxing Association zrehabilitowała Trollmanna, przyznając mu ponownie tytuł mistrzowski z 1933 roku i przekazując pas zwycięzcy jego żyjącej rodzinie. W 2010 roku upamiętniono go przedstawiającą pochylony ring bokserski instalacją, zatytułowaną „9841” (był to numer obozowy Trollmanna), ustawioną na terenie Viktoriapark w Berlinie. Córka Johanna Trollmanna Rita prawdę o swoim ojcu poznała dopiero w wieku 15 lat od swojej ciotki.

Materiał powstał dzięki współpracy reklamowej z Europejską Siecią Pamięć i Solidarność.

Johann „Rukeli” Trollmann (1907–1944) i Emilié Machálkova (1926-2017) – to tegoroczni bohaterowie kampanii społeczno-edukacyjnej „Pamiętaj. 23 sierpnia”, której głównym inicjatorem i organizatorem jest Europejska Sieć Pamięć i Solidarność. Kampania, odwołująca się do obchodzonego w dniu 23 sierpnia Europejskiego Dnia Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych i przybliżająca konsekwencje wydarzeń z 23 sierpnia 1939 roku przez pryzmat losów poszczególnych osób, stanowiła inspirację do przygotowania tego materiału. Dowiedz się więcej o kampanii na stronie: https://enrs.eu/august23

Bibliografia:

Johann „Rukeli” Trollmann, [w:] Holocaust Memorial Day Trust, [dostęp: 7 sierpnia 2024], https://www.hmd.org.uk/resource/johann-rukeli-trollmann/.

Johann Trollman – tragiczna kariera bokserska niemieckiego Sinti, tłum. Aleksandra Kołodziejczyk-Matusiewicz, [w:] Nigdy Więcej, nr. 20, Wiosna 2012.

Repplinger Roger, Der erschlagene Boxer, [w:] 9841 „Denkmal fur Johann „Rukeli” Trollmann Deutscher Meister im halbschroergewicht, 1934”, wyd. Hellerau-Europaisches Zentrum Der Kunste Dresden, Dresden 2012

Schmitz Sophia, Johann "Rukeli" Trollmann, [w:] Stolpersteine in Berlin, [dostęp: 16 sierpnia 2024], https://www.stolpersteine-berlin.de/en/fidicinstr/1-2/johann-rukeli-trollmann.

Smith Martin, Rukeli “Johann” Trollmann – the boxer who won the German title but was murdered by the Nazis, [w:] Dream Deffered, 8 kwietnia 2019 [dostęp: 16 sierpnia 2024] https://www.dreamdeferred.org.uk/2019/04/rukeli-johann-trollmann-the-boxer-who-won-the-german-title-but-was-murdered-by-the-nazis/

Votavová Jitka, "Rukeli", or Prisoner Number 9841: Boxing champion Johann Trollmann was yet another victim of forced sterilization and racialization, [w:] romea.cz, 9 września 2022, [dostęp: 16 sierpnia 2024] https://romea.cz/en/world/rukeli-or-prisoner-number-9841-boxing-champion-johann-trollmann-was-yet-another-victim-of-forced-sterilization-and