Talmud - fundament kultury żydowskiej
Talmud to część tradycyjnej religii żydowskiej, która zaleca też specyficzne obrzędy. Dowiedz się, czemu w judaizmie tak ważna jest mykwa
Dlaczego każdy tom Talmudu rozpoczyna się od strony 2, a nie od 1? Ażeby nas nauczyć, że bez względu na to, jak wiele się dowiadujemy, i tak nie dotarliśmy jeszcze nawet do pierwszej stronicy!
Rabin Lewi Icchak z Berdyczowa
Biały ogień na tle czarnego ognia
Około trzy i pół tysiąca lat temu według Księgi Wyjścia Mojżesz zstąpił z Góry Synaj, niosąc dwie kamienne tablice. Widniało na nich wyryte Dziesięć Przykazań. Jak głosi jedno z podań, przykazania były wypisane białym ogniem na tle czarnego ognia. Według jeszcze innej legendy słowa te zostały wyryte w skale na wylot, mimo to środki okrągłych liter, które zgodnie z prawami fizyki powinny były wypaść, cudownym sposobem pozostały na swoim miejscu, a pismo było widoczne z obydwu stron.
Te Dziesięć Przykazań miało się stać podstawowym elementem pięciu ksiąg, które napisał Mojżesz w ciągu czterdziestu lat wędrówki Izraelitów przez pustynię. Księgi te określono mianem Tory, czyli Nauki.
Pięcioksiąg Mojżesza zalicza się do najwybitniejszych dzieł światowej literatury. Zawarte w nim opowieści będące natchnieniem całych pokoleń głoszą nauki religijne i etyczne, do których odwołują się trzy wielkie religie. Przedstawiono w nich skomplikowany system prawny, który miał inspirować plemiona Izraela przez całą wieczność.
Pomimo swej świetności nie są to księgi łatwe. Chronologia bywa czasami niejasna, niekiedy trudno jest ustalić porządek wydarzeń. Większość praw i przepisów wydaje się mglista lub wyrażona niedostatecznie szczegółowo. Niektóre nauki mogą się nam dziś wydawać zbyt okrutne, a nawet nieetyczne. Owszem, Tora inspiruje, częstokroć jednak pozostawia swoich czytelników z większą liczbą pytań niż odpowiedzi.
Na przykład Tora nakazuje Izraelitom zachowywać szabat, choć nigdzie nie mówi jasno, w jaki sposób należy to czynić. Mówi o mężach i żonach, nie wyszczególnia jednak, jak należy przeprowadzić ceremonię zaślubin ani czy w ogóle jest ona potrzebna. Wyjaśnia, że Izraelici są w Ziemi Obiecanej jedynie dzierżawcami i że co pięćdziesiąt lat należy zwracać ziemię jej pierwotnym użytkownikom, ale nie daje żadnych wskazówek odnośnie do rozwiązywania nieuniknionych sporów o ziemię.
Żydzi studiujący Talmud (mal. nieznany) Wielu dzisiejszych badaczy nie wierzy w opowieść o Górze Synaj ani w Mojżeszowe autorstwo Tory. Na podstawie literackiej analizy tekstu wnioskują, że Torę skompilowano około 2000–2500 lat temu, łącząc materiały z kilku różnych źródeł w jedną, w przybliżeniu spójną całość. A skoro tak, to nie powinny dziwić zawarte w niej sprzeczności i powtórzenia – właśnie czegoś takiego należałoby się spodziewać po dokumentach zespolonych w jedno przez antycznych redaktorów.
Geneza Tory nie powinna nas jednak w tej chwili absorbować. Zresztą przez znaczną część jej historii – w praktyce aż do XIX wieku – nikt nie wątpił w to, że pisał ją Mojżesz na pustyni (wyjąwszy kilka ostatnich wersetów traktujących o jego śmierci). Jeśli ktokolwiek zgłaszał wątpliwości w odniesieniu do jej autorstwa, to chyba tylko takie, czy to Bóg podyktował Torę Mojżeszowi, czy też przywódca Izraela wymyślił ją sam.
Żydzi jednak zgodnie wyznawali ten pierwszy pogląd. Tora była słowem Bożym wskazującym, w jaki sposób powinni żyć. Każda litera miała swoje znaczenie, w Torze zawarto bowiem wszystkie tajemnice wszechświata. Co więcej, zdaniem niektórych stanowiła ona sama w sobie projekt stworzenia świata. Mistycy posuwali się nawet do twierdzenia, że istniała jeszcze przed stworzeniem świata, a Bóg zasięgał u niej rady, gdy kształtował niebiosa i ziemię.
Torę przyrównywano do wody. Stanowiła źródło życia, płynęła wszędzie, żadna ziemska siła nie mogła jej powstrzymać. Niczym powódź zalewająca suchy ląd, Tora skrywała tajemne głębie wiedzy, mądrości i rozumu.
Tekst jest fragmentem książki „Talmud. Biografia”:
Konieczne więc stało się rozstrzygnięcie zawartych w Torze niespójności i niejasności. Częstych w niej wezwań do zachowywania jej przykazań mógł przestrzegać tylko ten, kto rozumiał, co przykazania te oznaczają. Uznano, że potrzebny jest system pozwalający zgłębiać tekst, systematyzować jego mądrość i przenikać zawarte w nim sprzeczności.
Tradycja interpretacyjna
Z punktu widzenia człowieka wierzącego brak szczegółów u Mojżesza ma charakter celowy. Tora jest z definicji doskonała, nie może więc być niekompletna czy nie zawierać najważniejszych informacji. Przyczyną trudności ze zrozumieniem niektórych jej ustępów musi być to, że Tora celowo rzuca czytelnikowi wyzwanie, aby zgłębiał ją jeszcze wnikliwiej i odsłaniał ukryty sens, by korzystał z zesłanej przez Boga siły ludzkiej wiedzy i poznania oraz rozszyfrowywał dany przez Boga tekst.
Ludzie zaczęli więc studiować Torę, starając się zgłębiać ukryte w niej pokłady znaczeniowe i pojąć, czego naprawdę oczekuje od nich Bóg. Zależało im nie tylko na zrozumieniu samych praw, mieli też nadzieję zyskać mądrość i wznieść się duchowo, by zbliżyć się do Stwórcy i odkryć wiekuistą Prawdę.
Talmudyści (mal. Adolf Behrman) Ze wszystkich dociekań naukowych człowieka proces interpretacji Tory ma najdłuższą, liczącą tysiące lat, nieprzerwaną tradycję. Dał on początek rozległej literaturze i niezliczonym programom badawczym.
Naczelne miejsce pośród tych programów zajmuje Talmud babiloński, wielotomowe kompendium o encyklopedycznych rozmiarach, omawiające zagadnienia z dziedzin tak różnych jak prawo, wiara, duchowość, folklor, medycyna, magia, etyka, życie seksualne, więzi międzyludzkie, humor i modlitwa. Nosi on nazwę babilońskiego, ponieważ powstawał w Babilonie leżącym na terenie dzisiejszego Iraku w okresie II–VI wieku po Chr.
Talmud babiloński ma nieco mniej znanego i trochę starszego kuzyna – Talmud jerozolimski pochodzący z terenów Izraela okupowanego przez Rzymian. Mówiąc o Talmudzie, zazwyczaj mamy na myśli jego babilońską wersję.
Na pierwszy rzut oka Talmud może wyglądać jak księga, jest jednak czymś znacznie więcej – jest instytucją. Ludzie poświęcają całe życie jego studiowaniu. Żadna inna księga w dziejach świata nie stawiała swoim czytelnikom aż takich wymagań. Racją bytu Talmudu jest objaśnianie Tory, lecz zawarte w nim objaśnienia rodzą kolejne pytania. Nie jest to dzieło linearne, nie rozpoczyna się od wstępu i nie prowadzi do wniosków. Można je otworzyć w dowolnym miejscu i rzadko pojawia się potrzeba przekartkowania go wstecz, by zorientować się w sytuacji. Często określa się go mianem „morza Talmudu”, być może dlatego, że kto weń zanurkuje, ten pływa.
Talmud jest tajemniczy i zagadkowy. Wersję babilońską napisano w dwóch językach, mieszając je z sobą i płynnie przechodząc z jednego do drugiego. Jego logika jest skomplikowana, a przedstawiane argumenty są często zaskakujące. Talmud prezentuje je, lecz nie przywiązuje szczególnej wagi do znajdowania odpowiedzi, zadowala się też wielością rozwiązań – „takie i takie są słowa Boga żywego”. Podczas gdy Tora zadaje pytania, Talmud zadaje pytania o pytania.
Pomimo to – a może właśnie wskutek tego – historia żadnej innej księgi świata nie może się równać z dziejami Talmudu. Dziejami nie zawsze szczęśliwymi, zazwyczaj jednak zdumiewającymi niemal tak samo jak treść owej księgi. Będzie to w rzeczywistości raczej biografia niż historia. Dzieje nie tyle pewnej księgi, ile pewnego życia.
