Swetoniusz – „Żywoty cezarów” – recenzja i ocena
Swetoniusz – „Żywoty cezarów” – recenzja i ocena
„Żywoty cezarów” zmieniły sposób pisania o historii.
Konsekwencja w kreowaniu wyrazistych portretów ludzi panujących nad ówczesnym
światem, skrupulatność i dociekliwość doprawione pikantnymi szczegółami tworzą
danie, które od dwóch tysięcy lat jest nie tylko zjadliwe, ale inspirujące. Zaprezentowane
przezeń życiorysy obudowane zostały kontekstem społecznym i politycznym, a
także bogatym opisem ówczesnej obyczajowości. Wznowienie tej nieśmiertelnej pracy to znakomita informacja. Wydawnictwu Czytelnik należą się za to wielkie brawa.
I tak, nie bez racji wytyka się Swetoniuszowi zamiłowanie do plotkarstwa. Ciężko jednak czynić z tego zarzut – przecież krytyczna metoda badawcza to wynalazek znacznie późniejszy. Nie ulega jednak wątpliwości, że autor miał wgląd do wielu niedostępnych informacji, które czasem ubarwiają sylwetki opisywanych bohaterów, a niekiedy wyglądają dość nieprawdopodobnie. Tworzy to wieloznaczny klimat epoki i paradoksalnie czyni cezarów bardziej ludzkimi. Niezależnie od rodzącego się kultu cesarskiego i coraz większych apetytów na ubóstwienie za życia. Ich małostkowość, ba, czasem głupota doskonale rewidują myślenie o nich jako postaciach spiżowych, którymi sami siebie coraz bardzie ochoczo czynili.
Przecież nie możemy oczekiwać od Swetoniusza bezstronności. Pierwszy poczet rzymskich cesarzy jest dziełem, które przepełnione jest pikantnymi szczegółami, niekiedy dramatyzmem, ale też i humorem. Dystans wielkiego pisarza nie jest dystansem historyka, ale człowieka o wykrystalizowanych poglądach (które nie wszystkim się podobały) i zarazem sympatyka rzymskiego senatu w sporach z princepsami.
Oczywiście Swetoniusz opisuje rzymskie elity... z perspektywy rzymskich elit. Jako przedstawiciel stanu ekwickiego mógł sobie pozwolić na dystans, a nawet frywolność. Zaś jako osobisty sekretarz cesarza Hadriana korzystał z różnych materiałów, także tradycji ustnej przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Dzięki temu wiemy, jak bardzo różnił się świat widziany z pałacu od tego, który widziała lwia część mieszkańców, którzy rodzili się, żyli i umierali pod panowaniem cezarów.
Dwanaście biografii począwszy od Juliusza Cezara po Domicjana obejmuje poczet ludzi różniących się od siebie charakterem i predyspozycjami. Różne były też uwarunkowania polityczne. Stosując powtarzalny, może trochę nudny dla współczesnego czytelnika schemat prezentowania sylwetek, paradoksalnie uwydatnia aspekt zmienności w świecie. Odmienne cechy panujących miały przecież kolosalny wpływ na losy imperium. I ta sztywna formuła tylko uwydatnia tę prawdę. Ciekawe, czy to było intencją sławnego pisarza?
Dzieło Swetoniusza pozostaje jednym z najważniejszych źródeł wiedzy o starożytnym Rzymie. Szybko stało się też wzorcem dla kolejnych biografów. Naśladowców znalazł autor w kolejnych wiekach – zainspirował autorów zbioru „Historia Augusta”, a frankijski kronikarz Einhard swoje „Vita Karoli Magni” oparł na modelu stworzonym przez autora „Żywotów”. Dość powiedzieć, że również współczesna literatura i popkultura pełnymi garściami czerpie z recenzowanej pracy.
„Żywoty cezarów” Swetoniusza to przede wszystkim dzieło, które nigdy się nie nudzi. Jest jedną z tych książek, którą po prostu warto mieć na półce (jako lekturę obowiązkowo przeczytaną!) i zaglądać do niej od czasu do czasu. Za każdym razem będzie smakowała tak samo. Za każdym razem będzie wyśmienita.
