Stanisław Jankowski: człowiek, który gonił wojnę
Stanisław Jankowski – zobacz też: Cichociemni – elitarni i skuteczni
Stanisław Jankowski (fot. Stefan Bałuk, domena publiczna). Urodził się 29 września 1911 roku w Warszawie, gdzie spędził większość swojego życia. Po ukończeniu gimnazjum podjął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, które ukończył w 1938 roku. Udało mu się dostać posadę asystenta w pracowni Bohdana Pniewskiego. W tym okresie zajmował się projektami budynków Polskiego Radia i wielu innych prestiżowych budowli, chociażby takich jak dzielnica im. Marszałka Piłsudskiego na Polu Mokotowskim lub Świątynia Opatrzności Bożej. Działania te przerwał wybuch II wojny światowej. W życiu Stanisława Jankowskiego rozpoczął się kompletnie odmienny etap.
23 sierpnia został zmobilizowany do 8. Pułku Artylerii Lekkiej stacjonującego w Płocku, skąd po przyjeździe został odesłany z kwitkiem z powodu rzekomej pomyłki mobilizacyjnej. Wybuch wojny przywitał go w Warszawie. Został ponownie zmobilizowany i skierowany do Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej w Wilnie. Również i tam ominęła go wojna – Wrzesień spędził więc bez powąchania prochu. Po agresji sowieckiej, razem z towarzyszami broni, przekroczył granicę z Litwą w Mejszagole i znalazł się w obozie jenieckim w Połądze. Co ciekawe, nie był to jego pierwszy pobyt w tej miejscowości – przywitał go tu także wybuch I wojny światowej, kiedy jako trzyletnie dziecko znajdował się na wczasach nad Bałtykiem. Jankowski nie spędził zbyt wiele czasu w niewoli i już na początku października „wyjechał” z obozu i dotarł z Kowna do Paryża. Kręta droga wiodła przez Tallin, Sztokholm, Malmö, Kopenhagę, Amsterdam i Brukselę.
10 listopada 1939 roku w końcu dociera do Paryża. Wstępuje do Polskich Sił Zbrojnych, lecz doświadcza Drôle de guerre – dziwnej wojny, która ponownie przed nim ucieka. Po kolejnej zawiłej ucieczce udaje mu się dostać na okręty brytyjskiej marynarki wojennej w małej rybackiej wiosce Croisique. Wielka Brytania wita go kubkiem herbaty i ponowną służbą w polskim wojsku, tym razem w 1. Dywizjonie Artylerii Lekkiej. Kariera artylerzysty nie była mu jednak dana, bo został przydzielony na Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej. Niechętnie stawił się na wezwanie, które niespodziewanie okazało się skierowaniem do Szkoły Oficerów Wywiadu. Po dwugodzinnym czasie na decyzję, postanowił zgodzić się na propozycję przyszłej służby w Warszawie. Z początkiem 1941 roku rozpoczął kurs, jak mniemają jego koledzy z artylerii, administracyjny. Szkolenie odbywa się w Londynie. Ośmiomiesięczne szkolenie miało zapoznać przyszłych cichociemnych z warunkami panującymi w okupowanej Polsce i zaznajomić ich z teorią pracy wywiadowczej. We wrześniu 1941 rozpoczęło się szkolenie spadochronowe i fizyczne przygotowanie w „małpim gaju”.
W nocy z 3 na 4 marca 1942 roku Jankowski został zrzucony nad Polską w ramach operacji „Collar”. Wylądował w okolicach Wyszkowa, skąd dotarł do Warszawy. Po przybyciu do kraju dostał awans na porucznika. W okupowanej stolicy został kierownikiem Wydziału Legalizacji i Techniki w Oddziale II Komendy Głównej Armii Krajowej. Zasłynął wtedy idealnie podrabianymi dokumentami, które uratowały życie wielu żołnierzom polskim w konspiracji (oraz członkom francuskiego ruchu oporu). 1 sierpnia 1944 roku brał udział w walkach na Woli. W trakcie powstania pełnił funkcję dowódcy plutonu „Agaton” (jego pseudonim od początku 1944 roku) w batalionie „Pięść”. Podczas powstańczej zawieruchy awansował na kapitana. Jego szlak bojowy w Warszawie prowadził przez Wolę, Stare Miasto, Puszczę Kampinoską, Żoliborz i Śródmieście. Po kapitulacji powstania przebywał w oflagach na terytorium Niemiec. W tym czasie został adiutantem generał Tadeusza Komorowskiego „Bora”.
Jedno z najbardziej znanych zdjęć z powstania warszawskiego: Stanisław Jankowski prowadzi patrol powstańczy na pl. Kazimierza Wielkiego (fot. Stefan Bałuk, domena publiczna). Po wyzwoleniu ponownie udał się do Anglii, w której skończył roczne studium urbanistyczne. Po jego ukończeniu powrócił do Polski i pracował w Biurze Odbudowy Stolicy, przekształconej później w Biuro Planowania Rozwoju Warszawy. Często pracował za granicą, jako architekt odwiedził Irak, Jugosławię, Peru i Wietnam. W 1977 roku przeszedł na emeryturę, by w końcu dokończyć swoje monumentalne wspomnienia „Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie”, wydane trzy lata później. Zmarł w wieku 92 lat, 5 marca 2002 roku w Warszawie.
Bibliografia:
- Stanisław Jankowski „Agaton” (1911-2002) [dostęp: 28 września 2016 roku] <[http://stanislawjankowskiagaton.pl/]>.
- Stanisław Michał Jankowski [w:] Powstańcze Biogramy [dostęp: 28 września 2016 roku] <[http://www.1944.pl/powstancze-biogramy/stanislaw-jankowski,823.html]>.
