Śliczny Książę Karolek – prawnuk Jana III Sobieskiego w walce o brytyjski tron

Rządy dynastii Stuartów rozpoczęły się w 1371 r., wraz ze wstąpieniem na tron Roberta II, syna Wielkiego Stewarda Szkocji (właśnie od tego dziedzicznego tytułu wzięła się nazwa rodu). W 1603 r. Król Szkocji, Jakub VI odziedziczył angielską koronę po zmarłej bezdzietnie Elżbiecie I Tudor i został królem Szkocji, Anglii i Irlandii jako pierwszy tego imienia. Królestwa połączyła unia personalna, ale wciąż dzieliły: skarb, instytucje rządowe i wiara.

Upadek dynastii Stuartów

Władanie zasadniczo odrębnymi i różniącymi się od siebie organizmami państwowymi było niełatwym zadaniem. Jakubowi I udało się utrzymać pokój i stabilność, lecz rządy jego syna, Karola II naznaczone były pełnowymiarowymi konfliktami. Próby reform religijnych i rządy w Anglii z pominięciem parlamentu doprowadziły w 1645 r. do wybuchu wojny domowej, która zakończyła się obaleniem i ścięciem króla. Po 11 latach tzw. Interregnum Stuartowie odzyskali panowanie nad połączonymi królestwami, ale ich rządy nigdy nie zdobyły szerszego poparcia społecznego. W 1688 r. w wyniku tzw. Chwalebnej Rewolucji katolicki król Jakub II Stuart został zmuszony do ustąpienia z tronu na rzecz najstarszej córki oraz protestantki, Marii i jej męża Wilhelma III Orańskiego. Po ich śmierci korona przypadła młodszej córce Jakuba, Annie, która przeszła do obozu przeciwników swojego ojca. Na mocy Aktu unii z 1 maja 1707 r. została pierwszą królową Wielkiej Brytanii, a po jej śmierci w 1714 r. rządy w królestwie objął pierwszy przedstawiciel dynastii hanowerskiej, Jerzy I. Żyjący na wygnaniu we Francji Jakub II próbował bezskutecznie odzyskać władzę, a zwolenników obalonej dynastii zaczęto nazywać jakobitami.

Polsko-szkockie dziedzictwo

Jakub Franciszek Edward Stuart, syn wygnanego Jakuba II ożenił się z Marią Klementyną Sobieską, wnuczką Jana III Sobieskiego. Ich związek nie miał łatwych początków. Sprzeciwiał mu się król Jerzy I, który bał się – zresztą słusznie – kolejnego pokolenia Stuartów, którzy będą starać się odzyskać tron. Z kolei cesarz Karol VI Habsburg posunął się nawet do porwania podróżującej do narzeczonego Marii, lecz ta zdołała wymknąć się strażnikom i poślubić Jakuba. Przychylny Stuartom papież Klemens XI uznał małżonków za katolickich władców Wielkiej Brytanii i zaprosił ich do Rzymu, gdzie podarował im rezydencję.

Karol Edward Stuart

Właśnie tam 31 grudnia 1720 r., z dala od ojczystej Szkocji czy nawet Anglii urodził się Karol Edward Stuart. Początkowo nic nie wskazywało, że pierworodny syn Marii i Jakuba wyrośnie na słynącego z urody młodzieńca. Jako dziecko cierpiał z powodu słabych i koślawych nóg, ale dzięki wieloletnim i intensywnym ćwiczeniom fizycznym dolegliwość zniknęła.

Chociaż urodził się i dorastał we włoskich miastach, to wychowywał się w dumnym duchu Stuartów i wierze w odzyskanie należnego rodowi dziedzictwa. Podobnie jak rodzice był katolikiem, ale w jego najbliższym otoczeniu znajdowali się również protestanci. Jednym z nich był James Murray, earl Dunbar, który służył w Rzymie jako jakobicki sekretarz stanu. Karol odebrał typowe dla swojej klasy społecznej wykształcenie, lecz nie wyróżniał się w nauce. Mówił płynnie w kilku językach, ale żadnego nie opanował do perfekcji. Równie typowe były jego zainteresowania, na które składały się polowania, jeździectwo, tańce i muzyka.

Wojny i podróże

W 1734 r. przez Rzym przejeżdżał James FitzJames, arystokrata i kuzyn Karola. Krewny zaproponował Stuartowi dołączenie do wyprawy Karola III, króla Hiszpanii na Neapol. Ledwie 13-letni Karol został mianowany generałem artylerii i brał udział w oblężeniu Gaety. Jego pierwsze doświadczenie wojenne można uznać za udane. Karol miał nawet wykazać się osobistą odwagą, kiedy doglądał prac oblężniczych w znajdujących się w zasięgu ognia okopów. Po zakończonym sukcesem oblężeniu Karol wrócił do Rzymu, gdzie kilka dni po jego urodzinach zmarła na szkorbut Maria Klementyna Sobieska. Choć w wyniku choroby jej stan pogarszał się przez wiele miesięcy, to jej śmierć i tak głęboko wstrząsnęła księciem.

Dwa lata później Jakub wysłał swojego syna do najważniejszych włoskich miast, by zapoznać go z włoską arystokracją. Prosta podróż okazała się dla Karola emocjonalnie trudnym i rozczarowującym zderzeniem z rzeczywistością. Traktowany przez swoje otoczenie jako książę królewskiej krwi i prawowity następca brytyjskiego tronu młody Stuart spotkał się z chłodnym przyjęciem ze strony większości gospodarzy. Wówczas zdał sobie sprawę z faktu, że poparcie dla sprawy Stuartów nie jest powszechne nawet na katolickich dworach.

Nieudana inwazja

Dwudziestoletni Karol Stuart był już w pełni ukształtowanym członkiem arystokracji gustującym w dobrych alkoholach i najmodniejszych ubraniach. Jednak poglądy wyrobił sobie nie tylko w stosunku do dóbr luksusowych, ale również na sposób, w jaki powinna przebiec restauracja rodu na brytyjskim tronie. Jego ojciec pozostawał wierny idei, że tylko militarna pomoc innego mocarstwa pozwoli Stuartom odzyskać koronę. Z kolei Karol uważał, że należy wywołać w kraju rebelię opartą jedynie o wewnętrznych zwolenników sprawy, bez jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz. Pomimo tej zasadniczej różnicy zdań w 1743 r. Jakub mianował syna księciem regentem, dając mu prawo do podejmowania wszelkich działań w jego imieniu.

Z początkiem następnego roku zdawało się, że ojcowski plan okaże się skuteczny. Jakub był święcie przekonany, że doszedł do porozumienia z Francją i czym prędzej wysłał Karola na dwór króla Ludwika XV, mimo że żadnych konkretnych planów nie uzgodniono. Przedwczesny entuzjazm Stuartów okazał się jednak proroczy. Francja uznała, że wywołanie i wsparcie powstania po przeciwnej stronie kanału La Manche skutecznie zwiąże brytyjskie siły, które nie będą mogły wziąć udziału w wojnie o sukcesję austriacką.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Gotowy wrócić do ojczyzny, której nigdy nie widział na własne oczy, Karol czekał na francuską armię w porcie w Dunkierce, ale potężny sztorm zniszczył i rozproszył flotę sojuszników. Kiedy siły inwazyjne przegrupowały się, było już za późno. Brytyjczycy zdali sobie sprawę z zagrożenia i flota Jego Królewskiej Mości powróciła strzec kanału.

Hulaszczy Książę Karolek

Zarówno Karol, jak i jego ojciec musieli zdawać sobie sprawę, że taka okazja może się już nigdy nie powtórzyć. Książę kupił dom pod Paryżem i oddał się drogim zakupom oraz piciu. Taki tryb życia szybko doprowadził go do bankructwa i zadłużenia. Kiedy nie mógł już płacić za dom, zatrzymał się w wiejskiej posiadłości arcybiskupa Cambrai. Następnie, ku nieukrywanej uciesze paryżan, przeniósł się do swoich krewnych w Soissons. Ten okres w życiu Karola nie służył jednak tylko i wyłącznie zabawie. Przez cały ten czasu szukał poparcia dla sprawy i spotykał się ze zwolennikami Stuartów.

Osobiste spotkania i listowne korespondencje umocniły księcia w przekonaniu, że jego ród cieszy się poparciem (chociaż zazwyczaj cichym) na wielu europejskich dworach, a wygnańcy z Irlandii i Szkocji zapewniali, że pamięć o Stuartach na Wsypach Brytyjskich wciąż jest żywa.

Młody Pretendent

Wszystkie te czynniki przekonały Karola, że jego plan wzniecenia powstania jakobitów i przywrócenia jego ojca na tron bez udziału zewnętrznych sił ma szansę się powieść. Książę musiał najpierw rozwiązać zasadniczy problem – brak funduszy. Część środków została zebrana przez kontynentalnych sympatyków Stuartów i jakobitów mieszkających na Wyspach, resztę Karol zdobył, biorąc pożyczkę od paryskich bankierów. Za zabezpieczenie spłaty pożyczki posłużyły klejnoty koronne Jana III Sobieskiego, które Maria Klementyna zabrała ze sobą, a które przypadły w spadku jej pierworodnemu synowi.

Za zebraną kwotę zakupiono broń i wyposażono dwa okręty: 66 działowy Elisabeth i 12 działowy Du Teillay. Wszystko przebiegało sprawnie, a francuskie zwycięstwo w bitwie pod Fontenoy tylko wzmogło wiarę w sukces powstania. Karol, zwany Młodym Pretendentem, wypłynął z towarzyszami w stronę Szkocji 5 lipca 1745 r., by odzyskać tron dla jego ojca, tzw. Starego Pretendenta. Na Morzu Celtyckim okręty jakobitów zostały ostrzelane przez HMS Lion. Elisabeth miała podobną siłę ognia i zaangażowała się w walkę z brytyjską jednostką, tymczasem Du Teillay ze Stuartem na pokładzie ruszył w dalszą drogę. Okręt Karola wygrał pojedynek ogniowy, ale został poważnie uszkodzony i musiał zawrócić na francuskie wybrzeże, by dokonać napraw. Oznaczało to, że jakobici zostali pozbawieni ludzi, większości zapasów i broni.

Widmo zwycięstwa

23 lipca 1745 r. Du Teillay przybył do wybrzeży wyspy Eriskay będącej częścią Zewnętrznych Hebrydów. Karol pierwszy raz postawił stopę na szkockiej ziemi i zaraz spotkał się z wielkim rozczarowaniem. Przywódcy tamtejszych klanów nie ucieszyli się na jego widok, uznając, że bez francuskiego wsparcia książę nie ma najmniejszych szans na wygraną. Zawiedziony Karol wrócił na okręt i pożeglował wzdłuż wybrzeża, szukając poparcia. Dostał je wreszcie od Donalda Camerona, wodza klanu Cameron, za którego przykładem poszli inni poplecznicy Stuartów. 19 sierpnia 1745 r. w Glenfinnan, nad brzegiem jeziora Loch Shiel Młody Pretendent wzniósł sztandar swojego ojca i zebrał armię, z którą ruszył w stronę Edynburga. Miasto, z wyjątkiem zamku, poddało się Karolowi, a 21 września jego siły pokonały brytyjską armię w bitwie pod Prestonpans.

Zwycięstwo nad jedynymi siłami rządowymi w Szkocji podniosło morale powstańców i przekonało niezdecydowanych do opowiedzenia się za Ślicznym Księciem Karolkiem. Pod wrażeniem sukcesów powstania byli też Francuzi, którzy przysłali Szkotom zapasy i pieniądze. Przekonany o swojej sile Karol zdecydował się przenieść wojnę na angielską ziemię.

Upadek

Stuart ruszył na południe z ok. 6000 ludzi. Początkowo marsz przebiegał bez zakłóceń i jakobici dotarli, aż do regionu Midlands, jednak powodu znikomego poparcia ze strony angielskich jakobitów zdecydowano się zawrócić. Karol po raz kolejny pokonał Brytyjczyków pod Falkirk Miur, ale zwycięstwo nie przyniosło jakobitom wymiernych korzyści. 16 kwietnia 1746 r. armia dowodzona przez Wilhelma, księcia Cumberland zadała siłą Stuarta druzgocącą klęskę w bitwie pod Culloden.

Jakobici zostali rozbici, a Karol uciekł z pola bitwy i porzucił sprawę. Przez kilka miesięcy ukrywał się w północnej Szkocji i na Zewnętrznych Hebrydach, i chociaż za jego głowę wyznaczono wysoką nagrodę, to nikt nie zdecydował się go zdradzić. Wśród wielu Szkotów, którzy pomagali księciu w ucieczce, na kartach historii szczególnie zapisała się Flora McDonald, która pomogła mu przedostać się na wyspę Skye, przebierając go za swoją służącą.

We wrześniu 1746 r. Karol znalazł się z powrotem we Francji, gdzie witany był jak bohater. Nigdy nie pogodził się z porażką i przez kolejne lata podróżował po europejskich dworach, szukając wsparcia. Gorycz porażki i rosnąca frustracja pchnęły Młodego Pretendenta w alkoholizm. Swoim zachowaniem Stuart zaczął zrażać do siebie stronników. Choć odwiedził Londyn incognito, to już nigdy nie udało mu się wzniecić żadnego powstania. Śliczny Książę Karolek zmarł 30 stycznia 1788 r., a wraz z nim pochowana została idea restauracji rodu Stuartów na brytyjskim tronie.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Bibliografia

·       Aaronosn Theo, Kings over the water: the saga of the Stuart pretenders, wyd. Cassel, London 1972.

·       Daiches David, Charles Edward Stuart: The Life and Times of Bonnie Prince Charlie, wyd. Thames & Hudson, London 1973.

·       Duglas Hugh, Charles Edward Stuart, wyd. Hale, London 1975.

·       Johnston Arran, Valour does not wait. The rise and fall of Charles Edward Stuart, wyd. Prestoungrange University Press, Prestonpans 2010.

·       McLynn Frank, The Jacobites, wyd. Routledge & Kegan Paul, London 1985.

·       Tenże, Charles Edward Stuart: A Tragedy in Many Acts, wyd. Routledge, London 1988.

·       Stuard Reid, Culloden Moor 1746. The death of the Jacobite cause, wyd. Osprey, Oxford 2002.