Skirgiełło Olgierdowicz: Dyplomata czy marionetka?
Skirgiełło Olgierdowicz, domena publiczna. Przedchrześcijańska Litwa, rządzona przez dynastię Giedyminowiczów, nie przypominała jednorodnego państwa. Była raczej swego rodzaju federacją księstw, spinaną zwierzchnią władzą wielkiego księcia. Zgodnie z prawem, rządy powinien był przejmować najstarszy syn poprzedniego władcy. Częściej zdarzało się jednak, że władza zwierzchnia przypadała najwybitniejszemu, a niekoniecznie najstarszemu z jego męskich potomków. Wielki książę, oprócz swojej nominalnej władzy, miał możliwość rozdzielania ziem pomiędzy podlegających mu książąt. Warto pamiętać, że Litwa była państwem wieloetnicznym i wieloreligijnym, gdzie pogaństwo mieszało się z prawosławiem, a bałtyjscy Litwini z Rusinami.
Skirgiełło Olgierdowicz - syn Olgierda, brat Jagiełły
Ojcem Skirgiełły był Olgierd Giedyminowicz, który dwukrotnie wchodził w związki małżeńskie. Pierwszą żoną Olgierda była ruska księżniczka Anna. Z tego małżeństwa władca doczekał się pięciu synów: Fiodora, Andrzeja, Dymitra, Włodzimierza oraz Konstantyna. Współczesnej nauce udało się zmienić powszechnie panujące przekonanie, dotyczące kolejności narodzin synów ze związku z drugą żoną - księżniczką twerską Julianną. Według wcześniej przyjętej teorii, pierwszym synem wielkiego księcia litewskiego i Julianny był Jagiełło, który do historii przeszedł pod imieniem Władysława. Badania Tadeusza Wasilewskiego wskazały jednak na inną kolejność urodzeń. Dzięki nim wiemy, że to właśnie Skirgiełło, a nie Jagiełło, był starszy. Brat przyszłego polskiego króla urodził się prawdopodobnie pomiędzy 1353, a 1355 rokiem. W źródłach nie występują informacje dotyczące dzieciństwa, bądź wczesnej młodości przyszłego księcia kijowskiego. Bohater pojawia się na arenie dziejów dopiero w 1373 roku, jako dowódca wyprawy wojennej na Dyneburg.
Podwójny chrzest Skirgiełły Olgierdowicza
Zagadkowa i niejednoznaczna jest również kwestia daty chrztu Skirgiełły. Z uwagi na rozbieżności w przekazach źródłowych, narosło wokół niej sporo niejasności. Badacze tacy, jak Stanisław Smolka, czy Tadeusz Wasilewski zakładali, że Skirgiełło zmienił wiarę na chrześcijańską pomiędzy 1381 a 1384 rokiem. Chrzest w obrządku prawosławnym miał mu pomóc w odzyskaniu władzy nad Połockiem, którego mieszkańcy zbuntowali się w 1381 roku. Jako przyczynę wystąpienia przeciw księciu podawali pogańskie wyznanie nowego władcy. Skirgiełło miałby przyjąć chrzest w obrządku wschodnim ze względów praktycznych, aby poddani nie postrzegali go jako innowiercy.
Herb rodu Giedyminowiczów, domena publiczna. Inny pogląd na nawrócenie Skirgiełły dają studia Jana Tęgowskiego. Badacz przytoczył współczesną Litwinowi Kronikę Wiganda z Marburga, która opisuje przyjęcie przez księcia chrześcijaństwa na samym początku jego dyplomatycznej podróży po Europie. Warto zaznaczyć, że zawarte w źródle informacje dotyczą chrztu w wierze katolickiej. Decyzja ta była dobrym krokiem wizerunkowym tak dla Litwy, postrzeganej w Europie jako ostatnia ostoja pogaństwa, jak i dla papiestwa, które odniosło kolejny sukces chrystianizacyjny. Nie oznacza to jednak, że Skirgiełło nie mógł być ochrzczony wcześniej, w obrządku prawosławnym. Przyjęcie wschodniego odłamu chrześcijaństwa ułatwiało litewskim książętom rządy w państwach zamieszkiwanych w większości przez prawosławnych Rusinów. Z uwagi na objęcie księstwa witebskiego w 1373 roku, mógł on przyjąć prawosławie już wtedy.
Skirgiełło Olgierdowicz - polityk i dyplomata
Skirgiełło rządził w księstwie witebskim z polecenia ojca przez osiem lat. Oprócz zarządzania swoją domeną, książę wspomagał władzę zwierzchnią w polityce zagranicznej oraz militarnie. Widoczne jest to zwłaszcza po przejęciu przez Jagiełłę władzy, w następstwie śmierci Olgierda. Zmiana na wileńskim tronie skutkowała nowym rozdziałem w polityce zagranicznej Wielkiego Księstwa Litewskiego, szczególnie w stosunkach Litwinów z zakonem krzyżackim.
Władysław Jagiełło na rysunku Jana Matejki, domena publiczna. Jagiełło, mając na uwadze stałe niebezpieczeństwo ze strony zakonu, postanowił zażegnać je na drodze dyplomatycznej. Z jego inicjatywy do państwa zakonnego (lub też, jak twierdzi Jan Tęgowski, do władców Europy Zachodniej) wysłane zostało poselstwo, któremu przewodniczył właśnie Skirgiełło. Miało ono na celu uzgodnienie stosunków z północnymi sąsiadami Polski, oraz rozpoczęcie rozmów dotyczących chrztu Litwy. Warto pamiętać również o tym, że przełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIV wieku był okresem schizmy w Kościele Katolickim. W konflikcie pomiędzy antypapieżem Klemensem VII i papieżem Urbanem VI, chrystianizacja Litwy mogła okazać się interesującą kartą przetargową. Wynegocjowane przez Skirgiełłę warunki pozwoliły na podpisanie dziesięcioletniego pokoju z zakonem krzyżackim. Ugoda zawarta została również z zakonem kawalerów mieczowych. Przejściowe uśmierzenie konfliktu z państwami zakonnymi umożliwiło Litwie na rozwiązanie sporu z Wielkim Księstwem Moskiewskim.
W 1379 roku, w gronie synów Olgierda z pierwszego małżeństwa pojawił się wyłom. Najstarszy z braci, książę połocki Andrzej Olgierdowicz, zwany Garbatym, wszedł do grupy popleczników wielkiego księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego. Zmiana sojuszy wiązała się również z zajęciem przez Państwo Moskiewskie ziem należących do kolejnego z przyrodnich braci Jagiełły – Dymitra. Z uwagi na jawną zdradę, wielki książę zdecydował się pozbawić Andrzeja jego dotychczasowej domeny. Nowym księciem połockim został Skirgiełło. Jego panowanie nie trwało jednak długo. Mieszkańcy miasta zbuntowali się przeciwko niemu. Skirgiełło, przy pomocy posiłków osobiście dowodzonych przez wielkiego mistrza zakonu inflanckiego, usiłował zdobyć miasto. Oblężenie Połocka trwało, według szacunków Tadeusza Wasilewskiego, 13 tygodni i skończyło się niepowodzeniem.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Skirgiełło w starciu z Kiejstutem
Kiejstut Giedyminowicz na rysunku Aleksandra Tarasowicza z 1675 roku, domena publiczna. Jak już zostało wspomniane wcześniej, po śmierci Olgierda wielkim księciem litewskim został Jagiełło. Musiał on jednak liczyć się z silną pozycją swojego stryja Kiejstuta. Początkowo kontakty pomiędzy Giedyminowiczami układały się dobrze. Z czasem niepowodzenia w konflikcie z Moskwą, oraz zmiana polityki w stosunku do zakonu, doprowadziły do otwartego buntu Kiejstuta. Jesienią 1381 roku Kiejstut zajął Wilno, co było możliwe dzięki zaangażowaniu większości sił zbrojnych Litwy przy oblężeniu Połocka. Skirgiełło, jako wierny sojusznik swojego brata, zmuszony został do ucieczki na Inflanty. W lecie 1382 roku wspólnie z Jagiełłą obległ Troki, w których schronił się Kiejstut wraz ze swoim synem Witoldem. Na skutek przeważających sił Olgierdowiczów, stryj Jagiełły został pokonany. Przewieziono go do zamku w Krewie, gdzie wkrótce go zamordowano. Nieprzychylna Jagielle propaganda krzyżacka oskarżała Skirgiełłę o zlecenie zamachu na Kiejstuta oraz jego żonę Birutę. Ustalenia Tadeusza Wasilewskiego wyraźnie temu przeczą. Skirgiełło dopilnował, aby jego stryj pochowany został według pogańskiego obyczaju.
Skirgiełło Olgierdowicz u boku Władysława Jagiełły
Po obaleniu Kiejstuta Skirgiełło otrzymał we władanie Troki. Sprawował również u boku Jagiełły funkcję powiernika oraz doradcy. Dzięki sprawdzonym umiejętnościom dyplomatycznym prowadził politykę zagraniczną Wielkiego Księstwa Litewskiego. Był on jednym z inicjatorów mariażu Jagiełły z polską królową Jadwigą. Świadectwem wysokiej pozycji Skirgiełły w Wielkim Księstwie Litewskim było wymienienie go w akcie unii krewskiej zaraz po Jagielle. W kolejnych latach Skirgiełło rozwijał swoją karierę wojskową. W 1385 roku dowodził armią litewską w trakcie walk przeciw koalicji, złożonej z zakonów pruskiego i inflanckiego, oraz księstw połockiego, pskowskiego, smoleńskiego i Moskwy. Kolejną wyprawę wojenną, zaledwie rok później, odbył przeciwko Smoleńskowi. Skirgiełło zdobył miasto i osadził na tronie lojalnego mu księcia. Pełnił również funkcję nieformalnego namiestnika Jagiełły na Litwie.
Konflikt Skirgiełły Olgierdowicza z Witoldem
Niesnaski pomiędzy Skirgiełłą i Witoldem rozpoczęły się po śmierci Kiejstuta. Pogłębiły się jeszcze około 1388 roku. Ich przyczyną były z pewnością roszczenia Witolda, który domagał się zwrotu Trok, pozostających w rękach Skirgiełły. Pomimo mediacji królewskiej, rozczarowany Kiejstutowicz zdecydował się na odnowienie układu z krzyżakami i przy pomocy zakonników podjął próbę zdobycia Wilna. Agresja zakonu na Litwę trwała dwa lata. W tym czasie Skirgiełło sprawował funkcję dowódcy naczelnego. Pełnił ją jednak nieskutecznie, gdyż pokonany został przez marszałka zakonu krzyżackiego Engelharda Rabe.
Zrekonstruowany zamek w Nowych Trokach, na licencji CC BY-SA 4.0 Wojna z krzyżakami nie zakończyła konfliktu pomiędzy braćmi stryjecznymi. Na zmianę sytuacji połowicznie wpłynęła dopiero dalsza mediacja Jagiełły, który obiecał Skirgielle nienaruszalność jego ziem: Wilna, Witebska, Grodna i Merecza. Rok później racja stanu okazała się silniejsza, niż braterskie uczucia. W wyniku zawartej z Witoldem ugody, Jagiełło ofiarował mu dziedzictwo Kiejstuta oraz księstwo trockie. Policzkiem wymierzonym w stronę Skirgiełły było także ofiarowanie niedawnemu zdrajcy zarządu nad całą Litwą. Pocieszeniem mogły być otrzymane przez królewskiego brata Krzemieniec i Stoczek na Wołyniu, oraz obietnica władania w Kijowie po jego zdobyciu. Skirgiełło i Witold – skłóceni książęta wypracowali jednak wspólną strategię. Rok 1393 wypełniony był walkami na Rusi, w wyniku których Witoldowi udało się zdobyć księstwa żytomierskie i owruckie, oraz Kijów. Na tronie odebranym przyrodniemu bratu Włodzimierzowi Olgierdowiczowi zasiadł Skirgiełło. Jego panowanie znów nie trwało długo. Zaledwie rok później, w grudniu 1394 książę kijowski Skirgiełło Olgierdowicz został otruty przez Kijowian.
Bibliografia:
- Kiaupa Zigmantas, Jurate Kiaupiene, Albinas Kuncevicius, Historia Litwy od czasów najdawniejszych do 1795 roku, wyd. PWN, Warszawa 2007.
- Łowmiański Henryk, Agresja zakonu krzyżackiego na Litwę w wiekach XII – XV [w:] tenże, Prusy-Litwa-Krzyżacy, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989.
- Paszkiewicz Henryk, O genezie i wartości Krewa, wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa 1938.
- Smolka Stanisław, Kiejstut i Jagiełło [w:] Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie, t. 7, wyd. Akademia Umiejętności, Kraków 1889, s. 79-155.
- Tęgowski Jan, Kiedy zmarł Skirgiełło [w:] Społeczeństwo i polityka do XVII wieku, red. Józef Śliwiński, wyd. Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1994.
- Tęgowski Jan, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, wyd. Wydawnictwo Historyczne, Poznań-Wrocław 1999.
- Wasilewski Tadeusz, Daty urodzin Jagiełły i Witolda. Przyczynek do genealogii Giedyminowiczów [w:] Przegląd Wschodni, t. 1, z.1, (1991), wyd. Gebethner i Ska, Warszawa 1991.
- Wasilewski Tadeusz, Skirgiełło [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVIII, wyd. Polska Akademia Nauk.
Redakcja: Mateusz Balcerkiewicz
