Seti I – król Górnego i Dolnego Egiptu
Ten tekst jest fragmentem książki Bogusława Kwiatkowskiego „Poczet faraonów”.
Nowe Państwo trwało już jakiś czas i próżno by szukać w nim oznak słabości. W rzeczywistości Egipt nigdy nie był potężniejszy. Pławił się w coraz większej chwale i bogactwie nieporównywalnym z żadnym okresem jego dziejów. Ale największy rozkwit miał dopiero nadejść.
Seti I urodził się jako syn Ramzesa I i jego jedynej żony, królowej Satre. Szlachetne urodzenie dawało mu możliwość pełnienia najwyższych stanowisk w państwie, a następnie władzę króla Górnego i Dolnego Egiptu. Wychowywał się na dworze królewskim w delcie Nilu. Tam poznawał smak władzy, rządząc z ojcem, który zasiadał na tronie co praw da tylko dwa lata, ale to wystarczyło człowiekowi tak bystremu jak Seti.
Maneton błędnie uważał Setiego I za założyciela XIX dynastii i również błędnie przypisywał mu aż 51 (Juliusz Afrykańczyk), 55 (Euzebiusz z Cezarei), a nawet 59 (Józef Flawiusz) lat rządów. Nigdy nie znaleziono dowodów na tak długie panowanie. Według znawców tematu miał panować od 11 do 15 lat, jednak i tę ostatnią liczbę wielu egiptologów kwestionuje, analizując materialne zabytki dotyczące osoby władcy.
Został współregentem ojca już w momencie jego wstąpienia na tron w 1292 roku p.n.e. Zaraz też został przez niego wysłany do Sudanu na czele ekspedycji wojskowej, która miała wziąć wielu jeńców i zabezpieczyć eksploatację nubijskich złóż złota. Samodzielne rządy rozpoczął w chwili śmierci ojca w 1290 roku p.n.e. już jako dojrzały i żonaty mężczyzna. Ożenił się z kobietą pochodzącą z wojskowej rodziny, o imieniu Tuja, która urodziła mu córkę Tię i dwóch synów (Nebenchasetnebeta i Ramzesa). Niektórzy z badaczy starożytnego Egiptu uważają, że pierwszy z wy mienionych synów prawdopodobnie nigdy nie istniał.
Seti I po wstąpieniu na tron faraonów skierował wszystkie siły na podniesienie prestiżu i wpływów Egiptu w zachodniej Azji. Potrafił w ciągu kilkunastu lat rządów doprowadzić Egipt do rozkwitu pod względem gospodarczym i znacznie rozszerzyć jego granice. Dokonywał tego powoli, stopniowo, raz na drodze wojny, to znów drogą umiejętnych umów dyplomatycznych. Sprzyjała temu ustabilizowana sytuacja wewnętrzna kraju.
Panowanie Setiego rozpoczęło się od buntu beduińskich plemion Szasu koczujących wzdłuż drogi prowadzącej na wschód z obecnej Al-Kantary do Gazy w południowej Palestynie. Opanowały one leżące przy tej drodze twierdze. Faraon podjął wyprawę wojskową, z którą dotarł do kraju Kanaan w Palestynie i oswobodził wierną Egiptowi twierdzę Bet Szean położoną na południe od jeziora Genezaret. Seti, będąc w Kanaanie, natknął się na koalicję książąt aramejskich, którzy otrzymali wsparcie Hetytów. Korzystając z tego, że wojska nieprzyjacielskie obozowały w Hamat (obecnie Hammat) w Galilei, w pobliżu Bet Szean i w Jenoan, faraon podjął decyzję o podzieleniu armii na trzy dywizje: Amona, Re i Seta, i skierował je przeciwko nieprzyjacielowi.
Dzięki tej taktyce udało mu się pokonać wrogą koalicję, tak że mógł bez większych przeszkód przejąć kontrolę nad częścią Palestyny i handlowymi miastami Fenicji. Wyzyskując to zwycięstwo, wojska egipskie ruszyły dalej i dotarły do Tyru. Potem Seti I pokonał jeszcze Hapiru, którzy się zbuntowali, i tak zakończył swą pierwszą wyprawę wojenną.
Sukcesy te wzmogły w nim ambicje polityczne. W niedługim czasie wyruszył na drugą wyprawę do Azji. Wiemy o niej bardzo mało. Zorganizował ją w celu umocnienia baz morskich na wybrzeżu fenickim, a silne zaplecze wyzyskał do zorganizowania trzeciej wyprawy, z którą dotarł z kolei do rzeki Orontes. Tam wojska egipskie napotkały wojska hetyckie i stoczyły zwycięską bitwę pod Kadesz; zajęły miasto i zmusiły nieprzyjaciela do odwrotu. Po odejściu Egipcjan miasto ponownie znalazło się w rękach sprzymierzeńców Hetytów, tak że jeszcze raz w niedługim czasie miało się ono stać areną zmagań militarnych, tym razem za następcy Setiego I, Ramzesa II.
Wszystkie sukcesy militarne w Azji przywróciły kontrolę faraona nad południową częścią Syrii i Palestyną. Przypuszcza się, że granica wpływów Egiptu przebiegała na południe od Kadesz. W tym czasie Egipt znowu stał się potęgą, z którą liczyły się państwa sąsiednie. Faraon zawarł z Muwatalisem, zapewne władcą Hetytów, traktat pokojowy i utrzymał pokój do końca rządów. Jeśli chodzi o sprawy wewnętrzne państwa, to faraon prowadził politykę równowagi religijnej, każąc się nazywać raz Ulubieńcem Amona, by przypodobać się kapłanom z Teb, to znów Ulubieńcem Ptaha, pozyskując zwolenników wśród kapłanów z Memfis. Zawsze jednak dążył do wyniesienia boga Seta, którego imię nosił.
Seti był nie tylko energicznym władcą i znakomitym wodzem. Był też człowiekiem dbającym o sprawy kraju. Zajął się likwidacją zniszczeń, jakie pozostały po okresie amarneńskim. Za jego rządów odbudowano wiele świątyń i wybudowano sporo nowych przybytków. Na północy kraju rozpoczęto nowe prace przy świątyniach Re w Heliopolis, Ptaha w Memfis, a na południu w świątyni Amona w Karnaku.
Do najbardziej znanych należy świątynia tegoż władcy w Abydos, miejscowości położonej około 160 kilometrów na północ od Teb. Świątynię w Abydos zaczął wznosić już jego ojciec, a ukończył syn Ramzes II. Miała dwie sale hypostylowe i siedem małych kaplic poświęconych sześciu bogom (Ptahowi, Amonowi-Re, Ozyrysowi, Re-Horachte, Izydzie, Horusowi) i faraonowi. W kaplicach umieszczono posągi bogów.
Na ścianach długiego korytarza tej świątyni wyrzeźbiono słynną Listę Królów Egiptu zawierającą imiona 76 faraonów. Ukazuje ona tylko tych faraonów, którzy zostali uznani za godnych. Nie jest to zatem pełna lista. Zresztą należy pamiętać, że podobnie jak obecnie, tak i kiedyś „zwycięski władca” mógł pisać historię swoje kraju na nowo. Poczet starożytnych władców obejmuje blisko 1800 lat historii Egiptu.
Ogromny relief ukazuje Setiego I i jego najstarszego syna Ramessu – późniejszego faraona Ramzesa II – składających ofiary przodkom wymienionym kolejno z imienia. Imiona 76 faraonów przedstawiono w trzech rzędach i wpisano w owalne ramki zwane współcześnie kartuszami królewskimi. Ułożono je chronologicznie, licząc wstecz od wstąpienia na tron Setiego I aż do Menesa uważanego za założyciela I dynastii i władcę, który zjednoczył Egipt. Celowo pominięto wielu władców z Pierwszego i wszystkich z Drugiego Okresu Przejściowego (po Amenemhacie IV pojawia się Ahmes), jak i tych uznawanych za panujących nielegalnie. Po Amenhotepie III pojawia się dopiero Horemheb, brakuje zatem Amenhotepa IV Echnatona, Smenchkare, Tutanchamona czy Eje. Nie znajdziemy tutaj również kartusza Hatszepsut.
Lista ta jest wciąż cennym źródłem dla współczesnych naukowców zajmujących się genealogią i tytulaturą królewską egipskich władców. Ci ostatni nie są podzieleni na dynastie, które opracował dopiero około 280 roku p.n.e. egipski duchowny z Heliopolis – Maneton. Na przeciwległej ścianie znajduje się lista bogów, którzy panowali w Egipcie przed Menesem. Kopia tej listy została wykonana w świątyni grobowej Ramzesa II zwanej Ramesseum i obecnie jej część zawierająca tylko 29 imion znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie.
Zainteresował Cię ten fragment? Koniecznie zamów książkę Bogusława Kwiatkowskiego „Poczet faraonów” bezpośrednio pod tym linkiem!
Ten tekst jest fragmentem książki Bogusława Kwiatkowskiego „Poczet faraonów”.
Faraon zapewnił funkcjonowanie świątyni w Abydos poprzez wydanie dwóch dekretów. W jednym przeznaczono dla niej przychody z kopalni złota na Pustyni Wschodniej, a w drugim przyznano posiadłości położone w Nubii i tamtejszą siłę roboczą. W czasach nowożytnych świątynia w Abydos została odbudowana po tym, jak wskutek osunięcia się ziemi runęła do wykopu, nad którym została wzniesiona. Obok swojej świątyni Seti zbudował też monumentalny symboliczny grób Ozyrysa – Ozyrejon. Pozostawił także wiele innych zabytków architektury.
W Karnaku zbudował wielką salę hypostylową, którą zaczął budować Ramzes I. Świątynia Amona-Re w tej miejscowości była wówczas największą sakralną budowlą na świecie. Tylko egipski labirynt był od niej większy. Historia budowy obejmuje prawie 2000 lat, od Średniego Państwa po koniec ery ptolemejskiej. W zbudowanej przez Setiego wielkiej sali hypostylowej ustawiono 14 rzędów kolumn o kapitelach w kształcie pączka papirusu. Dwa wyższe środkowe rzędy złożone są z 12 kolumn o kapitelach w kształcie otwartego kwiatu papirusu.
Z kolei przed świątynią boga Re-Atuma w Heliopolis Seti wzniósł pylon z obeliskami, z których jeden obecnie znajduje się na Piazza del Popolo w Rzymie. Na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciw świątyni boga Amona w Karnaku, rozpoczęto prace nad konstrukcją świątyni grobowej Setiego I w Kurna. Tradycja Nowego Państwa nakazywała, aby Seti zbudował sobie za życia tajemną komorę grobową, w której spocznie jego ciało, oraz bardziej widoczną świątynię grobową zbudowaną w pewnej od niej odległości. Ta ostatnia mogła służyć jako świątynia poświęcona jednocześnie Amonowi i samemu Setiemu za życia i jako ośrodek kultu króla bóstwionego po jego śmierci. Świątynia i komora grobowa, chociaż oddzielone od siebie, były uzupełniającymi się wzajemnie częściami tego samego grobowca. Kiedy grobowiec wydawał się gotowy, Setiego w jedenastym roku rządów dosięgła śmierć.
Badania doskonale zachowanej mumii Setiego I wykazały, iż zmarł on w wieku znacznie poniżej 50 lat. Przyczyny jego przedwczesnej śmierci nie są jasne, ale brak jest pewnych dowodów na jej gwałtowny przebieg. Przypuszcza się, że powodem mogła być długoletnia choroba, prawdopodobnie serca. Legalnym władcą Egiptu stał się teraz syn zmarłego, Ramzes. Pod sam koniec panowania Seti prawdopodobnie mianował go współrządcą Egiptu. Jednakże wszelkie źródła na ten temat pochodzą z czasów Ramzesa II i tym samym nie wszystkim współczesnym badaczom wydają się wiarygodne. Wciąż zatem nie ma wyraźnych dowodów na poparcie hipotezy, że Ramzes II był współregentem ze swym ojcem.
W ciągu kilkunastu lat panowania Setiego I robotnicy wykuwali dla niego wielki grobowiec w Dolinie Królów. Mimo tego grobowiec w chwili śmierci faraona prawdopodobnie nie był ukończony. Sprawą musiał zająć się jego syn, Ramzes. Grobowiec władcy był położony równolegle do grobu jego ojca. Odkrył go 16 października 1817 roku przedsiębiorczy Włoch Giovanni Battista Belzoni, zaledwie kilka dni po odkryciu grobu Ramzesa I. Kiedy Belzoni wszedł do grobowca, nie miał pojęcia, co odkrył. Trzeba pamiętać, że nie był naukowcem. Wspólnie ze sieneńczykiem Alessandrem Riccim przez kilka miesięcy sporządzał dokumentację grobu. Nieznający hieroglifów odkrywca przypisał budowlę faraonowi Psammuthisowi. Powszechnie jednak grób zwano grobem Belzoniego. Dopiero w 1828 roku Jean-François Champollion stwierdził, że spoczęła w nim mumia Setiego I. Prace w grobowcu Setiego prowadził również szejk Ali Abd er-Rassul z dobrze nam już znanej rodziny. Przerwano je na skutek trudności technicznych, mianowicie braku powietrza w korytarzu wiodącym z sali sarkofagowej, która znajduje się głęboko pod powierzchnią ziemi.
Jest to jeden z większych grobowców królewskich. Ulokowany w małym wąwozie, ma ponad 130 metrów długości. Grobowiec faraona stanowi podziemny pałac o chodnikach założonych na różnych poziomach, połączonych schodami i opatrzonych zamaskowanymi zapadniami, które utrudniały dostęp w głąb grobowca. Ściany jego korytarzy i komnat pokryte są licznymi malowidłami i polichromowanymi płaskorzeźbami przedstawiającymi między innymi niebezpieczeństwa czyhające na duszę po śmierci, zanim dostąpi ona oczyszczenia przed sądem Ozyrysa. Inskrypcje modlitewne wypełniają przestrzeń pomiędzy przedstawieniami.
Komora grobowa to ogromna sala, której ściany także pokrywają liczne malowidła. Sufit, po raz pierwszy spośród wszystkich grobowców w Dolinie Królów w formie sklepienia, pokrywają przedstawienia konstelacji gwiezdnych. Na ciemnoniebieskim tle znajdują się złote wyobrażenia gwiazdozbiorów przedstawionych pod postaciami zwierząt. Był to zatem pierwszy królewski grobowiec z całkowicie udekorowanymi wszystkimi korytarzami i komorami. Rozmiary komory grobowej są imponujące. Jej wysokość wynosi 6,05 metra, szerokość 8,38 metra, długość 14,26 metra, powierzchnia 126,5 m2, a kubatura – 503 m3.
Za czasów XXI dynastii grobowiec Setiego służył przez krótki czas jako skrytka na mumię jego ojca Ramzesa I i syna Ramzesa II. W dziesiątym roku panowania Siamona z XXI dynastii mumię faraona i resztki pozostawionego przez starożytnych złodziei sprzętu kapłani ukryli wraz z innymi mumiami królewskimi. Odnalazł ją dopiero 6 czerwca 1881 roku niemiecki egiptolog Émil Brugsch w słynnej skrytce w Deir el-Bahari (DB 320). W pięć lat później, 1 czerwca 1886 roku, odwinął ją z bandaży Gaston Maspero. Uczynił to szybko, nie traktując mumii z należytym szacunkiem i ostrożnością, na jaką zasługiwała. Tego samego dnia rozwinął z bandaży mumie dwóch innych faraonów znalezione w skrytce w Deir el-Baharii. Okazało się, że ciało zostało poważnie uszkodzone jeszcze w starożytności, podczas plądrowania grobowca przez rabusiów. Na szyję władcy kapłani założyli specjalny naszyjnik-kołnierz, po tym, jak rabusie grobowców oderwali głowę od reszty ciała w poszukiwaniu skarbów ukrytych pod bandażami. W ciele Setiego I ciągle znajdowało się stwardniałe, lśniąco czarne serce.
Na szczęście twarz faraona pozostała nietknięta. Sczerniałe od żywicy oblicze ciągle budzi fascynację, jakby dopiero wczoraj wydał ostatnie tchnienie. Uderzającego majestatu nie zdołała zatrzeć śmierć. Ta ostatnia jedynie lekko naciągnęła nozdrza i zacisnęła usta faraona, ucisk bandaży nieco spłaszczył nos, a substancje użyte do balsamowania pociemniały. Spokojny i delikatny uśmiech wciąż jest dostrzegalny. Wygląda, jakby śmierć dopadła go w chwili, gdy gotów był się zerwać i uderzyć na wroga. Włosy jeszcze dziś otaczają czaszkę wieńcem, brakuje ich jedynie z przodu. Zakrzywiony nos, głęboko osadzone oczy, pełne policzki, duże usta o cienkich wargach, mocna dolna szczęka – wszystko to ciągle robi wrażenie na oglądających mumię faraona w Muzeum Egipskim w Kairze.
Kolejne naukowe badanie mumii faraona zostało przeprowadzone w końcu lat 60. XX wieku. Wówczas prześwietlono ją promienia mi Roentgena. Dokonali tego badacze Szkoły Dentystycznej Uniwersytetu w Michigan. Badaniami kierowali James Harris i Kent Weeks. Wykonane wówczas fotografie ujawniły, że władca został złożony do grobu z rękami skrzyżowanymi na piersiach i otwartymi dłońmi. Była to pozycja charakterystyczna dla pochówków królewskich. Zęby wykazywały stopień zużycia stosowny dla wieku. Poza tym ustalono, że cierpiał na arteriosklerozę.
Belzoni znalazł we wnętrzu grobowca nieliczne przedmioty z oryginalnego wyposażenia grobu, w wśród nich setki drewnianych figurek uszebti, i szczątki zabalsamowanego byka. W samej komorze grobowej znajdował się masywny antropomorficzny pusty sarkofag wykonany z alabastru o długości prawie trzech metrów. Ozdobiony był scenami i inskrypcjami hieroglificznymi. Jego ściany są tak cienkie, że niemal przezroczyste. Niestety, wieko zostało rozbite przez rabusiów, którzy byli tu dawno przed Belzonim. Ten ostatni na pokładzie fregaty „Diana” w sierpniu 1821 roku przewiózł sarkofag do Londynu. Tam wystawił go wraz z innymi zabytkami egipskimi w Egyptian Hall, budynku wzniesionym na Piccadilly.
Potem, w 1824 roku zakupił go od Belzoniego za 2000 funtów – Rada zarządzająca Muzeum Brytyjskim uznała, że jest on zbyt drogi, żeby go kupić – angielski kolekcjoner, sir John Soane, i umieścił w swoim londyńskim domu-muzeum (Sir John Soane’s Museum) przy Lincoln’s Inn Fields, gdzie znajduje się do dziś. Sarkofag był najdroższym przedmiotem zakupionym przez Soane’a i stał się jego najcenniejszą własnością. Sarkofag jest wystawiany w szklanej gablocie od 1866 roku. Niestety, londyński klimat i zanieczyszczenie powietrza spowodowały, że z czasem alabaster – z którego jest wykonany sarkofag – ściemniał. Setiego I przeżyła jego żona Tuja. Jako matka faraona Ramzesa II cieszyła się licznymi przywilejami, korespondowała nawet z hetyckiem dworem królewskim. Działo się to po zawarciu traktatu pokojowego między Egiptem a państwem hetyckim. Tuja zmarła w podeszłym wieku, w 22 lub 23 roku panowania Ramzesa II. Pochowana została w skalnym grobowcu (QV 80) w Dolinie Królowych.
