Rodzeństwo Gyllenhielm – zapomniani bracia i siostry Zygmunta III

Jan III Waza (domena publiczna).

Przed poślubieniem Katarzyny Jagiellonki 4 października 1562 roku w Wilnie, książę Finlandii Jan Waza pozostawał w nieformalnym związku ze starszą od siebie o pięć lat Karin Hansdotter, córką byłego luterańskiego proboszcza w Sztokholmie Hansa Klassona Kökkemästera i Ingeborg Åkesdotter. W 1552 roku została ona dwórką nowej królowej Szwecji, Katarzyny Stenbock, macochy swego przyszłego kochanka. To właśnie na sztokholmskim zamku Karin zwróciła uwagę drugiego w kolejności starszeństwa syna króla Szwecji Gustawa I Wazy. Poznali się prawdopodobnie w 1555 roku i szybko nawiązał się między nimi romans. Z tego związku pochodziło czworo dzieci: Zofia, August, Juliusz i Lukrecja.

Nieoficjalna żona

W 1556 roku Jan Waza został księciem Finlandii i osiadł na zamku w Åbo (Turku). Wraz z nim zamieszkała jego ukochana Karin Hansdotter, której pozycja na dworze bliska była pozycji książęcej małżonki. Sam książę nazywał ją zresztą w dokumentach „naszą miłościwą żoną”. Mimo że Karin była kobietą szlacheckiego pochodzenia, młody Waza nie miał zamiaru zalegalizować tego związku. Kandydatki na żonę szukał wśród przedstawicielek rodów książęcych. Wkrótce w Åbo zaczęły przychodzić na świat kolejne dzieci Karin i Jana. Jeszcze w 1556 roku urodziła się Zofia, w 1557 roku August, 23 marca 1559 roku Juliusz, a w 1560 lub 1561 roku Lukrecja. Zafascynowany dziełami antycznych twórców takich jak Waleriusz Maksymus czy Aulus Gelliusz, książę Jan postanowił nadać swoim nieślubnym dzieciom imiona nawiązujące do starożytności.

Kiedy latem 1559 roku książę Finlandii wyruszał w podróż do Londynu, Karin wraz z dziećmi odprowadziła go aż do miejscowości Arboga. W czerwcu 1560 roku kochanka Jana Wazy udała się z trojgiem dzieci do Sztokholmu, pozostawiając pod opieką służby w Åbo jedynie syna Juliusza. Na prośbę księcia Jana wkrótce i on przybył do stolicy Szwecji. Podróż z Åbo do Sztokholmu nadwątliła zdrowie książęcych dzieci. 19 września 1560 roku w wieku 3 lat zmarł starszy syn Karin i Jana, August. Pochowano go w sztokholmskim kościele Storkyrkan. Latem 1561 roku rodzina wróciła do Åbo, lecz było już wówczas jasne, że dni Karin u boku księcia są policzone. Książę Finlandii prowadził bowiem zaawansowane rozmowy z królem Polski Zygmuntem II Augustem na temat swojego małżeństwa z jego siostrą Katarzyną Jagiellonką.

Katarzyna Jagiellonka (aut. Łukasz Cranach Młodszy, domena publiczna).

Jesienią 1561 roku do zamku w Åbo przybyła Ingeborg Åkesdotter, zapewne po to, aby przygotować córkę do opuszczenia książęcej rezydencji. Wkrótce miała tu bowiem zamieszkać nowa księżna Finlandii. Jan zabezpieczył jednak przyszłość swej partnerki i ich wspólnego potomstwa. W październiku 1561 roku Karin otrzymała od ukochanego posiadłości Vääksy w Kangasali i Bentkilä w Birkala, a później dodatkowo Kappelstrand i cztery gospodarstwa w Pargas. W dokumencie nadającym jej lenna została nazwana przez Jana „naszą wierną sługą”. Waza zadbał również o odpowiednie wydanie byłej kochanki za mąż. W 1562 roku została żoną jego przyjaciela, dworzanina Klasa Anderssona Westgöte. Z dzieci Jana i Karin Zofia i Juliusz zostali na zamku w Åbo, zaś Lukrecja zamieszkała z matką i ojczymem w posiadłości Vik w Birkala. Rodzeństwo wychowywano w religii luterańskiej, która za panowania Gustawa I Wazy (ojca księcia Jana) stała się w Szwecji religią państwową.

Rodzinne problemy

Sytuacja Karin i jej dzieci z księciem Janem uległa gwałtownemu pogorszeniu, kiedy w sierpniu 1563 roku król Szwecji Eryk XIV najechał na zamek w Åbo i uwięził swojego młodszego brata z żoną w zamku Gripsholm. W czasie oblężenia ucierpieli również najbliżsi współpracownicy Jana, w tym Klas Westgöte, któremu ścięto głowę. Zofia i Juliusz dołączyli wówczas do swojej matki, która właśnie urodziła córkę Britę (ojcem dziecka był Westgöte). Szwedzki monarcha zabrał Karin otrzymane od ukochanego posiadłości, więc przez rok żyła ona z dziećmi w nędzy. Dopiero w 1564 roku Eryk XIV zwrócił dobra wieloletniej partnerce brata.

Jan Waza, Katarzyna Jagiellonka i ich syn Zygmunt na zamku Gripsholm (aut. Józef Simmler, domena publiczna).

Książę Jan chciał sprowadzić byłą kochankę z dziećmi na zamek Gripsholm, aby mieć z nimi lepszy kontakt, lecz nie wyrażono na to zgody. Prawdopodobnie również księżna Katarzyna Jagiellonka niechętnie podchodziła do tego pomysłu. W niewoli urodziła mężowi dwoje dzieci: zmarłą w dzieciństwie Izabelę i Zygmunta, przyszłego króla Polski. We wrześniu 1567 roku książę Jan z żoną i synem zostali uwolnieni i zamieszkali w Eskiltunie, gdzie w 1568 roku urodziło się trzecie dziecko Wazy ze związku z Jagiellonką, córka Anna.

30 września 1568 roku Jan wkroczył triumfalnie do Sztokholmu i ogłosił się królem Szwecji jako Jan III. 16 listopada 1568 roku zrekompensował Karin i nieślubnym dzieciom trudy ostatnich lat, nadając jej posiadłość Växjö. W 1572 roku Karin Hansdotter została żoną wójta górnej Satakunty, Larsa Henrikssona Hordeela z Liuksiali, któremu rok później urodziła swą najmłodszą córkę Annę. W październiku 1576 roku król Szwecji Jan III Waza nadał mężowi swej byłej kochanki tytuł szlachecki. W dokumencie zaznaczył jednak wyraźnie, że Hordeel może cieszyć się przywilejami szlacheckimi tylko jeśli „nadal będzie dochowywał wierności naszej ukochanej, drogiej żonie i obu naszym potomkom, jak również gorliwie wypełniał swe obowiązki”. Wzmianka o dzieciach Jana i Karin nie obejmowała najstarszej córki Zofii, która najpóźniej w 1576 roku przybyła do Sztokholmu i została damą dworu swej ciotki Elżbiety Wazówny.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Pod opieką ojca

Zofia Gyllenhielm (domena publiczna).

30 marca 1577 roku, kiedy dzieci króla ze związku z Karin osiągnęły pełnoletność, Jan III postanowił uregulować ich sytuację prawną. Rodzeństwo otrzymało tytuły szlacheckie i nazwisko Gyllenhielm. W późniejszych latach nosiło je jeszcze pięcioro innych Wazów z nieprawego łoża, m.in. nieślubny syn Karola IX Sudermańskiego, Carl Carlsson Gyllenhielm. Córki obok nazwiska Gyllenhielm posługiwały się także patronimikiem Johansdotter. Zofia, Juliusz i Lukrecja otrzymali również od ojca ziemie w Finlandii, a jedyny królewski syn ze związku z Karin dodatkowo posiadłość Berga w Upplandzie, na którą składało się trzydzieści gospodarstw. W marcu 1580 roku Juliusz Gyllenhielm został też mianowany kasztelanem zamku w Åbo.

Następnie Jan III Waza zadbał o odpowiednie wydanie swoich nieślubnych córek za mąż. Już jesienią 1576 roku zaczął planować małżeństwo najstarszej córki Zofii z francuskim najemnikiem na jego służbie, baronem i członkiem Rady Królewskiej, Pontusem De La Gardie. Ślub Zofii i Pontusa odbył się 4 lutego 1580 roku na zamku w Vadstenie. Podczas uroczystości doszło do tragicznego wypadku – w przyklasztornym kościele zawaliła się galeria, doprowadzając do śmierci jednej osoby. W opinii szwedzkich katolików zdarzenie to miało być karą boską za luterańską herezję. Chociaż Pontus był starszy od Zofii o 36 lat, małżeństwo zaowocowało narodzinami trojga dzieci: Brity, Johana i Jacoba. W 1581 roku córka króla Jana towarzyszyła mężowi w podróży do Księstwa Estonii i wraz z nim osiadła w Rewlu. Wkrótce król Szwecji zaręczył też swoją młodszą córkę Lukrecję z szlachcicem Carlem Gustafssonem Stenbockiem.

Tragiczny koniec

Rok 1581 zapoczątkował serię dramatów, która doprowadziła do wymarcia rodu Gyllenhielm w linii zapoczątkowanej przez króla Jana III. Na początku stycznia 1581 roku Juliusz, którego władca Szwecji wysłał z zięciem Pontusem De La Gardie jako członka rady wojskowej do Wyborga, zmarł nagle niedługo po przybyciu do miasta. W lutym 1583 roku jego ciało złożono w tamtejszej katedrze. 20 czerwca 1583 roku baronowa Zofia De La Gardie umarła przy porodzie najmłodszego syna Jacoba. Pogrzeb nieślubnej królewskiej córki odbył się w listopadzie 1583 roku w katedrze w Rewlu. Niecałe dwa i pół roku później spoczął tu również jej mąż Pontus.

Pontus De La Gardie (domena publiczna).

4 lub 5 stycznia 1585 roku po krótkiej chorobie pożegnała się z życiem Lukrecja Johansdotter Gyllenhielm, najmłodsze z dzieci Jana i Karin. Carl Stenbock, który miał poślubić królewską córkę, oskarżył o śmierć narzeczonej szlachciankę Kerstin Gabrielsdotter Ulfsax, o której krążyły plotki, że para się czarną magią. Podobnego zdania był też Pontus De La Gardie, który podzielił się swymi podejrzeniami z teściem. Król Jan III odpisał na jego list: „Liczymy na to, że przedstawisz w kolejnym liście przesłanki takiego stwierdzenia, abyśmy mogli posłać po nią [Kerstin] do Smalandii i osądzić ją za jej przestępstwo”. Ulfsax nie zdołała zebrać dwunastu kobiet, które zeznałyby w jej obronie. Uznano ją winną zarzucanego czynu i prawdopodobnie skazano na śmierć, chociaż inne źródła mówią, że uniknęła kary i umarła dopiero ok. 1590 roku.

W epitafium Lukrecji Gyllenhielm pominięto jednak tragiczne szczegóły jej zgonu. Napisano bowiem: „Była przyrzeczona czystej młodości, lecz choroba przyszła zbyt szybko za świętym przyzwoleniem Boga, który był szczęśliwy, że w swej łasce wezwał ją do siebie”. Narzeczony Lukrecji Carl Stenbock poślubił osiem lat później jej przyrodnią siostrę, Britę Westgöte. Serię tragicznych zdarzeń zakończyła śmierć męża Zofii Gyllenhielm, Pontusa De La Gardie, który utonął w rzece Narwi 5 listopada 1585 roku. Jan III Waza i Karin Hansdotter przeżyli wszystkie swoje wspólne dzieci. Król Szwecji zmarł 17 listopada 1592 roku, a jego była kochanka jesienią 1596 roku.

Chociaż rodzeństwo Gyllenhielm umarło w młodym wieku, zanim ich młodszy przyrodni brat Zygmunt został królem Polski jako Zygmunt III, w Szwecji do dziś żyje wielu potomków Zofii Johansdotter Gyllenhielm i Pontusa De La Gardie. Poprzez swoją najstarszą córkę król Szwecji Jan III stał się przodkiem między innymi prezydentów Finlandii Pehra Evinda Svinhufvuda i barona Carla Gustafa Mannerheima.

Bibliografia:

• Carlqvist Knut, Eryk XIV Waza. Król ludu, Oficyna Wydawnicza FINNA, Gdańsk 2010.
• Gardberg Carl Jacob, Tre Katarinor på Åbo slott, Helsinki 1985.
• Hofberg Herman, Svenskt biografiskt handlexikon, Sztokholm 1906.
• Larsson Lars Olof, Gustaw Waza. Ojciec państwa szwedzkiego czy tyran?, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2009.
• Lindqvist Herman, Wazowie. Historia burzliwa i brutalna, Marginesy, Warszawa 2018.
• Marryat Horace, One Year in Sweden Including a Visit to the Isle of Götland, John Murray Albemarle Street, Londyn 1862.
• Stålberg Wilhelmina, Anteckningar om svenska qvinnor, Sztokholm 1864.
• Wolke Lars Ericson, Jan III Waza. Władca renesansowy, Oficyna Wydawnicza FINNA, Gdańsk 2011.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!