Rocznica otwarcia Kanału Sueskiego - 17 listopada 1869 roku
Kwestia przeprawy przez tereny „przesmyku synajskiego”, która skróciłaby czas żeglugi przez Morze Śródziemne, Morze Czerwone i Ocean Indyjski – trzy wielkie akweny wodne, położone w sąsiedztwie Egiptu, spędzała ludziom sen z powiek już w czasach starożytnych. Choć o jej istnieniu marzyli (a nawet planowali budowę) już egipscy faraonowie około 3700 lat temu, to najkrótsze połączenie wodne między portami europejskimi, a azjatyckimi i afrykańskimi powstało dopiero na początku drugiej połowy XIX wieku. Stało się to dzięki wysiłkom francuskiego dyplomaty i inżyniera, Ferdynanda Lessepsa, który w roku 1854 powiedział do Egipcjan: „Chcemy wykopać kanał, który przyniesie Wam niewypowiedziane zyski”.
Nowo wybudowany Kanał Sueski w 1869 roku, domena publiczna. Kanał Sueski – Czas budować!
Cztery lata później Lesseps uzyskał od swojego znajomego, ówczesnego zarządcy terenów Egiptu Muhammada Saida Paszy ostateczne prawo do utworzenia towarzystwa akcyjnego, które zrealizuje budowę kanału. Pozwolenie to Lesseps otrzymywał już wcześniej, lecz z powodu torpedujących inicjatywę działań Brytyjczyków nie można było rozpocząć prac. Towarzystwo przyjęło nazwę, brzmiącą z francuska „Compagnie universelle du canal maritime de Suez” i istniało do 1997 roku, choć w 1956 przestało zarządzać kanałem. Dziesięcioletni okres budowy (prace rozpoczęto dokładnie 25 kwietnia 1859) Kanału Sueskiego cechował się licznymi ucieczkami z placu budowy oraz okupiony został, wedle szacunków, śmiercią około stu tysięcy przymusowo wcielonych do pracy egipskich robotników, z ogólnej liczby półtora miliona osób, które miały przewinąć się przez teren konstrukcji. Wstępny koszt budowy został przekroczony dwukrotnie.
Kanał Sueski współcześnie z lotu ptaka, domena publiczna. Budowniczym sprzyjały warunki geologiczne, gdyż obszar, przez który biec miał Kanał Sueski, był płaski i bez naturalnych przeszkód. W dodatku przestrzeń pod budowę ułatwiała pracę inżynierom, gdyż leżała na tej samej wysokości, co zaoszczędziło im projektowania śluz. Jedną z ważniejszych zalet takiej, a nie innej topografii terenu przyszłego Kanału Sueskiego było też to, że dosyć duży jego odcinek przebiegać miał przez jeziora, które pełniły rolę naturalnego spławu. 17 listopada 1869 roku w Port Saidzie - mieście nazwanym na cześć wspomnianego wyżej Saida Paszy - dokonano uroczystego otwarcia Kanału Sueskiego. Nowo wybudowana droga wodna miała długość 164 kilometrów (obecnie po rozbudowie jest to 193 kilometrów), a przepustowość kanału wynosiła 20 000 statków rocznie (obecnie jest to średnio nieco ponad 26 000). Trasa z Londynu do Bombaju skróciła się z około 20 000 kilometrów do niecałych 11 000.
Kanał Sueski na wokandzie historii
Wybudowanym Kanałem Sueskim zarządzali Francuzi. Jednak ówczesne światowe mocarstwa szybko zrozumiały, jak wielkie znaczenie polityczne i strategiczne ma istnienie ukończonej wodnej przeprawy przez ziemie Egiptu. Wielka Brytania, odbijając w 1882 kraj z rąk imperium Osmańskiego, przejęła 40% udziałów w spółce Kanału Sueskiego, stając się tym samym jego największym współwłaścicielem. Terenów kanału nie ominęły dwa największe konflikty zbrojne XX wieku – obie wojny światowe.
Kontenerowiec Hanjin Kaohsiung pokonuje Kanał Sueski, 2007 rok, domena publiczna. Na początku 1915 roku, w trakcie I wojny światowej, toczyły się tam w ramach operacji na półwyspie Synaj walki między Turcją, a Wielką Brytanią. Podczas II wojny światowej połączone wojska niemieckiej III Rzeszy i Włoch próbowały zdobyć dla siebie ten strategicznie ważny obiekt, lecz zostały odparte przez siły aliantów. Kanał Sueski trafił wreszcie w ręce Egipcjan w latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy układ światowych sił uległ znacznym zmianom w wyniku zakończenia II wojny światowej. 26 lipca 1956 prezydent Egiptu, Gamal Abdel Nasser ogłosił:
Towarzystwo Kanału Sueskiego jest towarzystwem egipskim, które winno być oddane pod jurysdykcję i ustawodawstwo egipskie. [...] Dziś wszyscy zjednoczyliśmy się, aby położyć absolutny kres tej ponurej przeszłości [...] Kanał został przekopany przez 120 tysięcy Egipcjan, którzy zginęli w czasie wykonywania prac. Towarzystwo Kanału z siedzibą w Paryżu jest uosobieniem eksploatacji...
Bibliografia:
- Jamsheer Hassan Ali, Konflikt sueski w stosunkach międzynarodowych (1956-1957), wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 1987.
- Marsot Afaf Lutfi as-Sajjid, Historia Egiptu. Od podboju arabskiego do czasów współczesnych, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa, 2009.
- Rogozin Aleksei, W służbie Egiptu. Kryzys sueski, [w:] Histmag.org, [dostęp 14.11.2019],
https://histmag.org/W-sluzbie-Egiptu.-Kryzys-sueski-13673.
- Stępniewska-Holzer Barbara, Holzer Jerzy, Egipt. Stulecie przemian, wyd. Dialog, Warszawa, 2008.
- Szczepańska Anna, Upadek dwóch imperiów. Jak USA i ZSRS wspólnie rzuciły na kolana Paryż i Londyn, [w:] SuperHistoria.pl, [dostęp 13.11.2019], https://superhistoria.pl/118789/upadek-dwoch-imperiow-jak-usa-i-zsrs-wspolnie-rzucily-na-kolana-paryz-i-londyn.html.
- Wilson T. Arnold, The Suez Canal: In past, present and future, wyd. Oxford University Press, London-New York-Toronto, 1939.
Redakcja: Mateusz Balcerkiewicz
