Rewolucja meksykańska: wstrząs, który niczego nie rozwiązał
Rewolucja meksykańska: geneza i przebieg
Porfirio Diaz (domena publiczna). Od 1876 roku rządy w Meksyku sprawował Porfirio Diaz. Okres jego rządów, trwający do 1911 roku, nosi nazwę „epoki porfiriatu”. Był to w historii Meksyku okres wzrostu produkcji przemysłowej, rolnej, budowy dobrze rozwiniętej sieci kolejowej, a także szeroko zakrojonych inwestycji przemysłowych. Diaz zrobił także wiele dla budowy świadomości narodowej Meksykanów (Meksyk jako państwo istnieje zaledwie od 1821 roku), wprowadzając chociażby wychowanie patriotyczne do szkół. Jego rządy były jednak dyktaturą – nieprzerwane kadencje prezydenckie od 1876 roku były złamaniem konstytucji kraju (obowiązującej od 1857 roku), a same wybory prezydenckie były w tym okresie tylko groteskowym rytuałem, ponieważ od początku było wiadomo, że wygra je urzędujący prezydent.
Poza tym zyski z rozwoju kraju czerpali zagraniczni kapitaliści i mała warstwa zamożnych Meksykanów. Chłopów indiańskich i metyskich pozbawiano ziemi uprawnej, potrzebnej do budowy kolei, tworzenia kopalń, zakładania wielkich plantacji a także wiercenia szybów naftowych. Należy przy tym pamiętać, iż od czasów kolonialnych, czyli panowania Hiszpanii nad ziemiami meksykańskimi (lata 1521–1821), duża część ziemi uprawnej w tym kraju należała do wielkich posiadaczy ziemskich. Niezadowolenie zaczęło narastać także w środowisku robotniczym – zaczęły się pojawiać strajki, na których formułowano postulaty poprawy bytu ludzi pracy. W społeczeństwie meksykańskim zaczęto z żalem nazywać rząd „matką dla obcych kapitalistów, macochą dla własnego narodu”.
Już w roku 1908 wybuchły bunty chłopskie, którym przewodzili na północy kraju Francisco Villa (zwany „Pancho”, właściwie Doroteo Arango), a na południu Emiliano Zapata. W 1910 roku jeden z ówczesnych polityków meksykańskich, Francisco Madero, zdecydował się zgłosić swoją kandydaturę w wyborach prezydenckich przeciwko Diazowi. W trakcie kampanii wyborczej został aresztowany, udało mu się jednak zbiec z więzienia do Stanów Zjednoczonych. 10 lipca 1910 roku odbyły się w Meksyku „wybory prezydenckie”, które – jak było do przewidzenia – wygrał Porfirio Diaz.
Francisco Madero przemawia z wagonu kolejowego w czasie kampanii wyborczej w 1910 roku (domena publiczna). W październiku do kraju powrócił jednak Madero, który ogłosił manifest polityczny, zwany „Planem San Luiz Potosi”, w którym wezwał naród do walki z reżimem Diaza. Zapowiedział także korzystną dla chłopów reformę rolną. W rezultacie w listopadzie 1910 roku wybuchła w Meksyku rewolucja, a w lutym 1911 roku oddziały chłopskie Villy i Zapaty ruszyły na stolicę kraju Ciudad de México. Nocą z 26 na 27 maja tego samego roku Diaz zbiegł z oblężonego miasta i uciekł do Europy, gdzie w 1915 roku w Paryżu zmarł. W październiku 1911 roku Francisco Madero został nowym prezydentem Meksyku.
Rewolucja meksykańska: gwałtowne walki
Madero bardzo szybko zawiódł jednak pokładane w nim nadzieje. Przede wszystkim nie przeprowadził radykalnej reformy rolnej, ograniczając się do sprzedaży ziemi państwowej i przeznaczania środków uzyskanych tą drogą na kredyty rolne dla małych i średnich właścicieli. Z drugiej strony rozczarował także robotników, ponieważ był tylko za rozwiązywaniem konfliktów między nimi a pracodawcami na drodze negocjacji, bez wprowadzenia szeroko zakrojonego ustawodawstwa na ich korzyść. Ostatecznie w listopadzie 1911 roku wspomniany wcześniej Emiliano Zapata ogłosił tzw. „Plan z Ayala”, w którym wezwał do przeprowadzenia reformy rolnej, utworzył swój własny rząd i rozpoczął walkę z rządem Madero.
Emiliano Zapata (domena publiczna). Niemożność stłumienia przez Madero powstania Zapaty doprowadziła do skierowanego przeciwko niemu niezadowolenia meksykańskich sił prawicowych. W lutym 1913 roku Madero został obalony i zamordowany, a nowym prezydentem Meksyku ogłosił się generał Victoriano Huerta, który uzyskał poparcie szeroko rozumianych sił prawicowych. Przeciwko jego władzy nadal walczyli jednak powstańcy Emiliano Zapaty, a także Francisco Villi, którzy opanowali znaczną część kraju. Do walki z nim przystąpiły także siły liberalne pod wodzą Venustiano Carranzy, który wszedł w sojusz z Villą. W kwietniu 1914 roku siły USA dokonały desantu w mieście Veracruz. Co prawda z powodu skierowanych przeciwko nim wystąpień społeczeństwa meksykańskiego szybko się wycofały, jednak inwazja amerykańska, która miała na celu uniemożliwienie odebrania przez rząd Huerty uzbrojenia przybyłego dla jego wojsk z Europy, osiągnęła swój cel. W lipcu 1914 roku wojska Villi i Carranzy pokonały oddziały Huerty i zajęły miasto Meksyk. Huerta, podobnie jak wcześniej Diaz, uratował swoje życie decydując się na ucieczkę do Europy.
Ponownie jednak doszło do konfliktu między Venustiano Carranzą a nadal radykalnymi Villą i Zapatą. W listopadzie 1914 roku Carranza uciekł do wspomnianego już wcześniej portowego miasta Veracruz, skąd rozpoczął walkę z siłami Villi i Zapaty. Do końca roku 1915 udało mu się ich pokonać i opanować niemal całe terytorium Meksyku. Złożyło się na to szereg przyczyn: przede wszystkim Carranza miał niepodzielną władzę nad swoimi zwolennikami, podczas gdy obaj jego przeciwnicy byli sobie równi, przez co trudniej było prowadzić im skoordynowaną walkę. Ich siły różniły się także jeśli chodzi o skład społeczny – ludzie Zapaty byli tradycyjnymi chłopami, nieskłonnymi do walki daleko od swojego miejsca zamieszkania, natomiast ludzie Villi byli górnikami, kolejarzami i pasterzami, dużo bardziej mobilnymi. Świadomy tych różnic Carranza zdecydował się skierować swoje siły najpierw do walki z siłami „Pancho”, a dopiero potem z powstańcami Zapaty, co okazało się słuszną strategią. Poza tym w styczniu 1915 roku Carranza zdecydował się na ogłoszenie reformy rolnej, dzięki czemu odebrał swoim przeciwnikom część zwolenników. Została ona jednak przeprowadzona na ograniczoną skalę, przez co nie rozwiązała problemów chłopstwa meksykańskiego. Carranza zdołał także utworzyć z robotników tzw. czerwone bataliony, które zwalczały chłopskich powstańców.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Villa i Zapata nie zostali jednak całkowicie pokonani i jeszcze przez kilka lat kontynuowali walkę z siłami rządowymi. Ostatecznie obydwaj zostali zamordowani: Zapata w 1919 roku, zaś Villa cztery lata później. Rajd oddziałów partyzanckich Villi na terytorium USA w styczniu 1916 roku spowodował kolejną interwencję sił USA w Meksyku, która zakończyła się w styczniu 1917 roku fiaskiem, ponieważ amerykańskim wojskom nie udało się schwytać watażki.
Francisco Villa (w środku) wraz ze swoimi bojownikami (domena publiczna). Nowy ustrój
Carranza postanowił uchwalić nową konstytucję. W tym celu zwołał pod koniec 1916 roku konstytuantę, tzw. Kongres Konstytucyjny. Podczas wyborów do niego zakazał jednak kandydowania na deputowanych osób, które w przeszłości należały do wrogich mu ugrupowań politycznych. Oznaczało to, że nowy ustrój polityczny kraju miały stworzyć tylko i wyłącznie jego stronnictwo, które w tej właśnie chwili było u władzy. Wyłoniony w drodze tego typu „wyborów” Kongres Konstytucyjny dnia 5 lutego 1917 roku uchwalił nową Konstytucję, która – ze znacznymi zmianami – obowiązuje w tym kraju do dnia dzisiejszego. Konstytucja była bardzo radykalna – jej 27 artykuł ustanawiał naród właścicielem ziemi i kopalin, stanowiąc, że własność prywatna jest jedynie koncesją udzielaną przez państwo, co umożliwiło w przyszłości dokonanie radykalniejszych reform rolnych od tej 1915 roku (zwłaszcza w okresie prezydentury Lázaro Cárdenasa w latach 1934-1940). Artykuł 123 z kolei legalizował prawo do strajków i związki zawodowe, ustanawiał 8-godzinny dzień pracy oraz płacę minimalną. Konstytucja ustanawiała system ustrojowy z silną władzą prezydenta, którym w maju 1917 roku został oczywiście Carranza.
Venustiano Carranza (domena publiczna). Była to także konstytucja mocno antyreligijna. Odbierała Kościołowi katolickiemu status osoby prawnej, znosiła zakony a duchownych oddawała pod nadzór władz państwowych. Zakazano wyświęcania nowych kapłanów, władzom poszczególnych meksykańskich stanów nadano prawo do określania liczby kapłanów mogących przebywać na ich terytorium, pozbawiono duchownych czynnego prawa wyborczego, zakazywano im także nosić sutanny poza murami kościołów i używać konfesjonałów, dziennikarzom prasy katolickiej (zarówno świeckim jak i duchownym) zabroniono poruszania kwestii wiążących się z polityką, wprowadzono zakaz jakichkolwiek form kultu religijnego poza lokalami zamkniętymi. Nowe prawo objęło też duchownych cudzoziemskich – nakazano im opuszczenie terytorium kraju oraz zakazano im prowadzenia własnych placówek szkolnych oraz działalności edukacyjnej w istniejących świeckich szkołach. W przyszłości prowadziło to do powstań katolickich chłopów meksykańskich przeciwko rządowi, tzw. „powstań cristeros” z których największe miały miejsce w latach 1926-1929. Zapisy te ostatecznie zostały w dużej części (bo nie w 100%) zniesione dopiero w 1992 roku.
Upadek Carranzy i początek „partii władzy”
Pierwotnie Konstytucja ustanawiała kadencję prezydenta Meksyku na okres 3 lat (dziś wynosi ona 6 lat). Po zakończeniu kadencji Carranzy, w połowie 1920 roku, postanowił on jako swojego kandydata przeforsować ambasadora meksykańskiego w Waszyngtonie Ignacia Bonillasa. Przeciwko niemu wystąpił w wyborach prezydenckich generał Alvaro Obregon jako kandydat niezależny, popierany przez wojsko i Stany Zjednoczone. Z powodu słabej kampanii wyborczej na rzecz Bonillasa, Carranza starał się unieważnić kandydaturę Obregona na urząd prezydenta. W odpowiedzi na to zwolennicy generała ogłosili pod koniec kwietnia 1920 roku „Plan z Agua Prieta”, w którym odmówili uznania dalszych rządów Carranzy. Skierowana przeciwko niemu rebelia zakończyła się bardzo szybko z powodu masowego przechodzenia jego żołnierzy na stronę buntowników. W wyniku tego Carranza został zamordowany 21 maja 1920 roku, a nowym prezydentem Meksyku został Alvaro Obregon.
Pomnik Rewolucji w mieście Meksyk (fot. ismael villafranco, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic). To wydarzenie ostatecznie zakończyło rewolucję w Meksyku, wyniosło bowiem do władzy stronnictwo polityczne, które używając niedemokratycznych metod: fałszerstw wyborczych, nie uznawania niekorzystnych dla siebie wyników wyborów na różnych szczeblach czy przyznawania sobie według swojego uznania miejsc w parlamencie, rządziło Meksykiem aż do 2000 roku. Założona przez następnego prezydenta Meksyku popieranego przez Obregona Plutarco Eliasa Callesa, Partia Narodowo-Rewolucyjna w 1929 roku, która ostatecznie przyjęła nazwę Partii Rewolucyjno-Instycjonalnej (PRI), stała się meksykańską „partią władzy”.
Bibliografia:
- Łepkowski Tadeusz, Historia Meksyku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986.
- Nowa Historia Meksyku, pod red. E. Velasqueza Garci, PWN, Warszawa 2016.
