Rafał Sierchuła – „Historia człowieka myślącego. Lech Karol Neyman (1908–1948)” – recenzja i ocena
Publikacja Rafała Sierchuły ukazała się w ramach serii „W służbie Niepodległej” wydawanej wspólnie przez Instytut Historii UKSW, IPN oraz wydawnictwo LTW. Recenzowana praca składa się z czterech ułożonych chronologicznie części. We wstępie autor szczegółowo informuje o materiałach, z których korzystał, przygotowując swoje dzieło. Tam wyjaśnia też w jaki sposób sprawdzał wiarygodność analizowanych źródeł. Aby odtworzyć pierwszy okresu działalności swojego bohatera, sięgnął do dokumentacji szkolnej, dokumentacji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz akt zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Obficie korzystał także z prasy i innych druków opublikowanych za życia Neymana. Posiłkował się również relacjami i wspomnieniami członków środowiska Obozu Narodowo Radykalnego czy Narodowych Sił Zbrojnych.
Pierwszy rozdział Historii człowieka myślącego obejmuje lata 1908–1939 i dotyczy młodości i zaangażowania politycznego Neymana przed wybuchem II wojny światowej. Autor przedstawia nie tylko losy swojego bohatera, ale też omawia funkcjonowanie organizacji do których należał. Pośród nich należy wymienić: Akademicki Związek Sportowy, Korporację Akademicką „Helionia”, koła akademickie studentów Uniwersytetu Poznańskiego oraz Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska. Sierchuła przedstawia również najbliższe grono przyjaciół Neymana oraz ich profil ideowy.
Druga część pracy dotyczy antyniemieckiej działalności konspiracyjnej Neymana w latach 1939–1945. Autor szczegółowo opisał jego służbę podczas kampanii wrześniowej oraz zaangażowanie w działania tajnych struktur powołanych do życia przez działaczy ONR. Moim zdaniem najciekawsze fragmenty w tej partii pracy stanowią omówienia broszur wydanych przez Neymana w konspiracji i ich wpływu na działalność NSZ. Najbardziej interesująca spośród nich nosiła tytuł Likwidacja niemczyzny na Ziemiach Zachodnich i dotyczyła przyszłej administracji polskiej na Ziemiach Zachodnich. Mimo, że autorowi nie udało się do niej dotrzeć, przedstawia ją na podstawie innych źródeł, przede wszystkim korzysta tutaj z zeznań złożonych przez bohatera podczas procesu przed komunistycznym sądem. Dla mnie ważny jest także podrozdział poświęcony kontaktom Neymana z abp. Adamem Stefanem Sapiehą.
W kolejnym rozdziale autor omawia zaangażowanie Neymana w antykomunistyczną działalność w latach 1945–1948 i jednocześnie przedstawia struktury konspiracyjne. Najpierw opisuje stosunek OP i NSZ do wkraczających oddziałów sowieckich i zaznacza wyraźną różnicę między podejściem struktur konspiracyjnych do armii czerwonej a nastawieniem wobec Armii Krajowej. Następnie omawia działalność Neymana na Śląsku, w Wielkopolsce i na Pomorzu.
Ostatnia część biografii poświęcona została jego aresztowaniu, procesowi i śmierci. Niestety mimo wielu wysiłków Sierchule nie udało się jednoznacznie ustalić powodu aresztowania Neymana. Autor bardzo dokładnie opisał śledztwo oraz proces, w którym sądzono też między innymi Stanisława Józefa Kasznicę czy Mieczysława Paszkiewicza. Na uwagę zasługuje zwłaszcza opis działań propagandowych komunistów, którzy zamierzali skompromitować skazanych i ich organizację. Na końcu Sierchuła przedstawił starania środowiska Związku Żołnierzy NSZ, które w 2004 r. doprowadziło do uznania wyroku skazującego Neymana za nieważny oraz utrwalenia pamięci o jego losach i służbie dla Ojczyzny.
Podsumowując, praca Sierchuły jest bardzo wartościowa zarówno pod względem merytorycznym, jak i językowym. Zawiera sporo istotnych informacji, nie tylko na temat Lecha Karola Neymana, ale również funkcjonowania organizacji, do których należał. Praca ta jest bardzo dobrym przykładem kompletnego i rzetelnego opracowania naukowego i biografii. Z pełnym przekonaniem polecam tę książkę i mam nadzieję, że autor podejmie się opracowania biografii innych ważnych działaczy ruchu narodowego.
Redakcja i korekta: Katarzyna Grabarczyk
